Ten dodatek nie jest wypłacany oddzielnie, a tylko powiększa kapitał początkowy. Aby go otrzymać, nie można przejść na świadczenie przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego.
Rekompensata przewidziana ustawą o emeryturach pomostowych stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Przysługuje ona ubezpieczonemu, jeżeli udowodni okres takiej pracy wynoszący co najmniej 15 lat. Nie otrzyma jej jednak osoba, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
W praktyce spory dotyczą zwykle podstawowego warunku uzyskania rekompensaty, jakim jest ustalenie, że ubezpieczony pracował przez co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Dla ustalenia, czy ubezpieczony wykonywał taką pracę, konieczne jest sięgnięcie do wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i porównanie charakteru pracy ubezpieczonego ze wskazanymi tam rodzajami prac. Kontrowersje powstają przede wszystkim z tego powodu, że wielu ubezpieczonych nie posiada dokumentów potwierdzających wykonywanie przez nich pracy w warunkach szczególnych. Często nie posiadają oni świadectw pracy, a pracodawcy już nie istnieją i nie mogą potwierdzić takiego charakteru ich pracy. Ponadto nierzadko zdarza się, że przedstawiane przez nich dokumenty są nieprecyzyjne, wadliwie wypełnione lub zawierają informacje sprzeczne z przepisami.
W takich sytuacjach ZUS, podchodząc rygorystycznie do złożonych dokumentów, odmawia zaliczenia danych okresów zatrudnienia do okresów pracy w warunkach szczególnych. Podstawą są obowiązujące go przepisy proceduralne. Ubezpieczeni nie stoją jednak na całkowicie przegranej pozycji. Mogą bowiem w toku postępowania sądowego udowadniać charakter swojej pracy w oparciu o wszelkie środki dowodowe, np. zeznania świadków lub różne inne dokumenty potwierdzające rodzaj ich pracy. Wskazywał na to m.in. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 9 lipca 2013 r., sygn. akt III UK 11/13, podkreślając, że ubezpieczony może w postępowaniu sądowym wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z ubezpieczeń społecznych, także i wówczas, gdy z dokumentu wynika co innego. Możliwe jest więc dowodzenie zeznaniami świadków istotnych okoliczności zarówno wtedy, gdy ubezpieczony w ogóle nie posiada stosownych dokumentów, jak i wtedy, gdy dokumenty takie przedłożył, lecz ich treść jest kwestionowana przez ZUS. Oczywiście ocena tych dowodów należy do sądu, który niekoniecznie musi uznać za wiarygodne zeznania świadków sprzeczne z dokumentami. Zależy to zwykle od innych dowodów i okoliczności faktycznych danej sprawy.
W praktyce sporne było określenie, czy przy ustalaniu okresu 15 lat pracy w warunkach szczególnych jako warunku rekompensaty można uwzględnić okres odbywania służby wojskowej przez ubezpieczonego. Możliwość taka bywa bowiem kwestionowana przez ZUS. Jednak orzecznictwo sądowe konsekwentnie przyjmuje odmienną koncepcję, uznając, że jest to dopuszczalne. Wskazywał na to m.in. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 31 marca 2016 r., sygn. akt III AUa 1899/15. W wyroku z 28 października 2015 r., sygn. akt III AUa 826/15, sąd ten uznał, że okres służby wojskowej dla żołnierza zatrudnionego przed powołaniem do czynnej służby wojskowej w warunkach szczególnych, który po zakończeniu tej służby podjął zatrudnienie w tych samych warunkach, jest nie tylko okresem służby, lecz także okresem pracy w szczególnych warunkach, który jest brany pod uwagę przy ustalaniu rekompensaty.
Wątpliwości budzi też treść art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, według którego rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jednak w orzecznictwie precyzuje się, że jedynie nabycie prawa do wcześniejszej emerytury wyklucza rekompensatę, natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na to uprawnienie. Tak też wskazywał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 5 maja 2017 r., sygn. akt III AUa 2047/16 17. Uzasadnia się to tym, że skoro zgodnie z art. 23 ustawy rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne przed 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, iż rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczonej według formuły zdefiniowanego świadczenia.
Podstawa prawna
Art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 i 2 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 664).
Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 ze zm.).
