- Ministerstwo Edukacji i Nauki pracuje nad modernizacją Polskiej Akademii Nauk. W planach ma także powołanie Akademii Kopernikańskiej - mówi prof. Włodzimierz Bernacki
Czy rząd planuje likwidację Polskiej Akademii Nauk?
Nie, nie ma takich planów. Ani rząd, ani Ministerstwo Edukacji i Nauki.
Dlaczego zatem instytuty PAN skarżą się, że są odcinane od funduszy? PAN podejrzewa ministerstwo o stopniową likwidację.
To nie jest prawda. Warunki finansowania są jasne. Nie odcinamy instytutów PAN od środków ani nie planujemy ich wygaszania.
Środowisko naukowe obawia się, że propozycja utworzenia Międzynarodowej Akademii Kopernikańskiej (MAK), która będzie nadzorować Narodowy Program Kopernikański, odbierze PAN część kompetencji. MEiN pracuje nad projektem ustawy, która powoła nową instytucję. Czy rzeczywiście są plany odebrania uprawnień PAN?
Nie ma takich planów. Międzynarodowa Akademia Kopernikańska będzie osobną instytucją. Nie wpłynie to ani na niezależność, ani finansowanie PAN i jej instytutów naukowych. W chwili obecnej ma bardzo rozbudowaną autonomię i tak też zostanie. Już teraz przecież istnieją inne, podobne placówki, chociażby Polska Akademia Umiejętności, i nie wpływa to na PAN. Teraz będzie podobnie i nie uderzy to w PAN. Nowa MAK, jeżeli powstanie, będzie zatem działać równolegle.
A czy planowana jest reforma PAN?
Reforma PAN jest konieczna, ale absolutnie nie przez jej likwidację czy zastąpienie całkowicie nowym bytem. Akademia powinna zostać zreformowana w ciągu najbliższych miesięcy czy lat. Środowisko akademickie samo o tę reformę zabiega. Już obecnie w przestrzeni publicznej krąży co najmniej sześć projektów, które zawierają propozycje wprowadzenia zmian w tej instytucji. Przykładowo zmiany już kilka lat temu w 2017 r. zaproponował prof. Maciej Żylicz, prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. W tym samym czasie swoje propozycje opracował też prezes PAN prof. Jerzy Duszyński. Projekt zmian przygotowało też Porozumienie Instytutów PAN. Jest też opracowanie dr. hab. Marcina Nowotnego z Komitetu Polityki Naukowej.
Problem w tym, że środowisko akademickie przedstawia skrajnie różne propozycje. Prezes PAN chciałby wzmocnienia swojej pozycji i centrali, tymczasem instytuty zabiegają o decentralizację. Musimy te wszystkie kwestie rozważyć. Obecnie w ministerstwie toczą się rozmowy na ten temat. Biorą w nich udział uczeni, również prezes PAN. Na razie jesteśmy na wstępnym etapie analizowania różnych możliwości.
Czy ministerstwo ma zastrzeżenia do działalności PAN?
Jest kilka problemów, z którymi musimy się zmierzyć. Pierwszy z nich to dwoistość struktury PAN. Mamy centralę, czyli korporację uczonych, ale także odrębne instytuty naukowe. Stąd biorą się różne napięcia.
Drugi problem to różny poziom placówek PAN. Jedne prezentują wybitne osiągnięcia i dorobek, prężnie rozwijają się pod kątem naukowym, inne, niestety, mają niski poziom naukowy, żyją z wynajmu sal. Musimy poszukać przyczyn tego stanu rzeczy. To niektóre kwestie, z którymi MEiN będzie musiało się zmierzyć, aby zreformować PAN.
Po co tworzyć nową akademię? Czy piecza nad Narodowym Programem Kopernikańskim nie mogłaby zostać powierzona właśnie PAN?
Nie ma takich planów, gdyż nowa Międzynarodowa Akademia Kopernikańska będzie skoncentrowana na innych celach niż PAN.
Niedobrze się stało, że projekt ustawy o Narodowym Programie Kopernikańskim został ujawniony, zanim oficjalnie mogliśmy go przedstawić środowisku naukowemu, i powiązany z rzekomą likwidacją PAN. Projekt ustawy jest bowiem na wstępnym etapie, jest jedną z wersji. Ostateczna propozycja będzie konsultowana z przedstawicielami środowiska. Obawiam się, że ktoś chciał w tę słuszną ideę uderzyć, wiążąc te kwestie z PAN. ©℗
Rozmawiała Urszula Mirowska-Łoskot
Kopernik będzie miał swoją Akademię
Ministerstwo Edukacji i Nauki z okazji 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika planuje w 2023 r. uruchomić Narodowy Program Kopernikański. Ma on spowodować, że polskie instytucje naukowe dogonią te najlepsze na świecie. Jego realizacją zajmie się nowa instytucja – Międzynarodowa Akademia Kopernikańska. Pieczę nad nią będzie sprawować premier. Siedziba znajdzie się w Warszawie. W skład akademii wejdzie sześć izb: astronomii i nauk matematyczno-przyrodniczych, medycznych, ekonomicznych i zarządzania, filozofii i teologii, prawnych oraz laureatów nagród kopernikańskich.
Będzie zajmować się m.in. nadzorowaniem i wspieraniem Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika oraz Centrum Badawczego Mikołaja Kopernika. Do zadań MAK będzie także należało: przyznawanie nagród kopernikańskich, wspieranie rozwoju młodych naukowców poprzez stypendia, realizacja programu ambasadorów MAK, współpraca z Polskim Instytutem Naukowo-Kulturalnym. Dodatkowo zajmie się: rozwijaniem zagranicznej współpracy przez tworzenie konsorcjów, uczestnictwem w międzynarodowych organizacjach naukowych i programach badawczych oraz zawieraniem z nimi umów o współpracy. ©℗