Gdy większość osób myśli o skąpanych słońcem plażach i planuje letni wypoczynek, kadrowe pracujące na uczelniach wyższych mają przed oczyma nadchodzący październik, a wraz z nim nowy rok akademicki i nowe problemy wynikające z konieczności opanowania przepisów ustawy z 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. poz. 1668).
Na jesieni wchodzą bowiem w życie kolejne regulacje tej ustawy, zwanej ustawą 2.0, która w części zaczęła obowiązywać już w październiku 2018 r., jednak wynikające z niej zmiany zostały rozciągnięte na kilka lat. Z końcem września bieżącego roku organy jednostek organizacyjnych uczelni, jak np. dziekani wydziałów, przestają być organami uczelni. Do początku października muszą także zostać wprowadzone nowe statuty i regulaminy pracy uczelni oraz regulaminy szkół doktorskich. Ponadto od 1 października 2019 r. pierwsi doktoranci rozpoczną kształcenie w nowej formie – w ramach szkół doktorskich. Również od tego dnia mogą być wszczynane postępowania w sprawie nadania stopnia doktora i doktora habilitowanego oraz tytułu profesora według nowych zasad.
Pamiętajmy przy tym, że ustawy 2.0 nie sposób interpretować bez równoczesnego śledzenia regulacji ustawy z 3 lipca 2018 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. poz. 1669). Zawiera ona m.in. terminy wejścia w życie poszczególnych przepisów ustawy 2.0 oraz przepisy przejściowe. Co znamienne, wydaje się, że te ostatnie, choć miały ułatwić stosowanie ustawy 2.0, przyprawią o szczególny zawrót głowy.
O co kadrowe pytają na szkoleniach
Dodatkowe zatrudnienie na uczelni niepublicznej problem Nowa ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce przewiduje obowiązek uzyskania zgody rektora na podjęcie przez nauczyciela akademickiego dodatkowego zatrudnienia. Jak wygląda procedura jej uzyskania? Czy jest ona wymagana w przypadku pracy w uczelniach niepublicznych? I czy nauczyciel akademicki mógłby podjąć zatrudnienie w takiej szkole wyższej, jeżeli nie byłoby ono w żaden sposób związane z dydaktyką lub działalnością naukową? W jakim terminie powinien się zwrócić do rektora o tę zgodę?
odpowiedź Kwestię dodatkowego zatrudnienia reguluje art. 125 prawa o szkolnictwie wyższym i nauce. Zgodnie z tym przepisem od dnia wystąpienia przez nauczyciela akademickiego o zgodę na dodatkowe zatrudnienie rektor ma dwa miesiące na jej wyrażenie lub odmowę – przy czym ta ostatnia wymaga uzasadnienia. Ustawa nie określa jednak sposobu ubiegania się o tę zgodę: można jedynie przypuszczać, że nauczyciel powinien o nią wystąpić do rektora pisemnie, a rektor – w przypadku odmowy wyrażenia zgody ‒ powinien podać uzasadnienie w takiej samej formie. Zatem jeśli zatrudnienie miałoby nastąpić od października 2019 r., złożenie wniosku powinno uwzględnić okres oczekiwania na reakcję rektora.
Co do zasady wspomniany art. 125 dotyczy nauczycieli akademickich zatrudnionych w uczelniach publicznych. Natomiast w wyższych szkołach niepublicznych to statut jest źródłem prawa, które reguluje m.in. zasady uzyskiwania zgody rektora na dodatkowe zatrudnienie, zwolnienie od konieczności ubiegania się o taką zgodę oraz wszelkie inne zasady podejmowania zatrudnienia w innym niż podstawowe miejscu pracy. Jeśli jednak statut danej uczelni nie zawiera unormowań odmiennych od określonych w ustawie 2.0, to stosuje się zapisy ustawowe ‒ bez względu na to, czy jest to uczelnia publiczna czy niepubliczna.
Ustawa 2.0 precyzuje przy tym, że zgoda rektora wymagana jest w przypadku podejmowania lub kontynuowania zatrudnienia u pracodawcy prowadzącego działalność dydaktyczną lub naukową oraz, że dotyczy tylko jednego takiego dodatkowego miejsca pracy. Nie ma natomiast żadnego uszczegółowienia co do zakresu wykonywanych czynności. Analizując zawarte w art. 125 ust. 1 ustawy sformułowanie „u pracodawcy prowadzącego…”, należałoby uznać zatem, że chodzi o pracę o dowolnym charakterze, niekoniecznie związaną z działalnością dydaktyczną bądź naukową prowadzoną przez pracodawcę.
Zgoda rektora w przypadku umowy cywilnoprawnej
problem W nadchodzącym roku akademickim chcielibyśmy zaangażować nauczyciela akademickiego z innej uczelni do prowadzenia u nas zajęć ze studentami. Myślimy o zatrudnieniu na podstawie umowy cywilnoprawnej. Zainteresowany nie chce jednak podejmować zobowiązań wobec naszej uczelni przed uzyskaniem zgody rektora macierzystej placówki na podjęcie dodatkowego zatrudnienia; obawia się też, że takiej zgody nie otrzyma. Czy jednak zgoda ta jest w ogóle wymagana w przypadku zatrudnienia cywilnoprawnego? A jeśli tak, to czy istnieje jakakolwiek możliwość zatrudnienia takiej osoby do prowadzenia zajęć bez konieczności uzyskania zgody?
odpowiedź Należy pamiętać, że nauczyciel akademicki mający zatrudnienie w podstawowym miejscu pracy i zatrudniony w drugiej uczelni jedynie do prowadzenia zajęć ze studentami na tej ostatniej uczelni nie ma statusu nauczyciela akademickiego. Może więc realizować zajęcia na podstawie umowy cywilnoprawnej. Ustawa 2.0 nie wskazuje bezpośrednio, czy uzyskanie zgody rektora dotyczy jedynie zatrudnienia w ramach stosunku pracy, czy także umów cywilnoprawnych. Nie ułatwia zadania użycie przez ustawodawcę pojęcia „zatrudnienie” oraz „pracodawca” w tym samym zdaniu omawianego art. 125. W szerokim kontekście zmian wprowadzonych prawem o szkolnictwie wyższym i nauce należałoby jednak uznać, że pojęcie zatrudnienia dotyczy każdego typu zawartej umowy – zarówno o pracę, jak i umów cywilnoprawnych. Pojęcie pracodawcy odnosi się bowiem do rodzaju prowadzonej przez niego działalności, nie zaś do określenia wzajemnych zobowiązań pomiędzy stronami.
Ciekawostką jest to, że nauczyciel akademicki nie musi uzyskiwać zgody na rozpoczęcie lub kontynuowanie działalności gospodarczej. Ma jedynie obowiązek złożenia rektorowi informacji o tym fakcie. Zauważmy przy tym, że Polska Klasyfikacja Działalności przewiduje prowadzenie działalności związanej z formami edukacji prowadzonej w szkołach każdego typu, w tym w uczelniach wyższych. Jeśli więc do prowadzenia zajęć ze studentami zostanie zatrudniona osoba prowadząca działalność gospodarczą, nawet będąca nauczycielem akademickim, to zgoda rektora macierzystej uczelni staje się bezprzedmiotowa.
Odprawa emerytalna
problem Za kilka miesięcy jeden z naszych nauczycieli akademickich przechodzi na emeryturę. Zastanawiamy się, czy ma prawo do odprawy emerytalnej czy nie. Nasza uczelnia jest bowiem dla tego nauczyciela dodatkowym miejscem pracy. Dotychczas takie odprawy przyznawaliśmy, ale słyszeliśmy, że coś w tym zakresie się zmieniło.
odpowiedź Ustawa 2.0 przewiduje odprawę dla nauczyciela akademickiego przechodzącego na emeryturę albo rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wynosi ona 300 proc. wynagrodzenia zasadniczego otrzymanego za ostatni pełny (sic!) miesiąc zatrudnienia i przysługuje w podstawowym miejscu pracy. Nowe przepisy są zatem odmienne od regulacji poprzednio obowiązującej ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2183 ze zm.). Zgodnie z art. 138 tej uchylonej ustawy wysokość odprawy była zależna od wynagrodzenia otrzymanego za ostatni miesiąc zatrudnienia – i taki zapis skutkował obniżeniem jej wysokości, w przypadku gdy rozwiązanie stosunku pracy następowało w trakcie trwania miesiąca kalendarzowego. Nie było natomiast ograniczenia prawa do otrzymania odprawy jedynie do podstawowego miejsca pracy.
W omawianej kwestii istotne znaczenie ma art. 246 ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Stanowi on, że do umów obowiązujących 1 października 2018 r. oraz zawartych od tego dnia do 31 grudnia 2018 r. stosuje się przepisy uchylonej ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz rozporządzenia ministra nauki i szkolnictwa wyższego z 2 grudnia 2016 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej (Dz.U. poz. 2063). Przy czym w zakresie minimalnego wynagrodzenia miały one zastosowanie do 31 grudnia 2018 r., a w pozostałym zakresie stosujemy je do 30 września 2020 r. Wydaje się więc, że prawo do odprawy emerytalnej wchodzi w zakres tych regulacji przejściowych, do których stosuje się poprzednio obowiązujące przepisy – choć warto zaznaczyć, że nie ma jeszcze wyjaśnień Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w tej sprawie.
Angaż bez konkursu
problem Przed rozpoczęciem nowego roku akademickiego chcemy zatrudnić kilku nowych nauczycieli akademickich. Jesteśmy uczelnią publiczną, więc obowiązują nas przepisy dotyczące organizacji otwartego konkursu. Są jednak przepisy pozwalające na zatrudnienie nauczyciela akademickiego bez organizacji tego konkursu. Kiedy więc będzie to możliwe?
odpowiedź Artykuł 117 ustawy 2.0 wskazuje, że podstawą zatrudnienia nauczyciela akademickiego – bez względu na to, czy w uczelni publicznej czy niepublicznej – jest umowa o pracę. Zauważamy przy tym, że w przepisie tym wprowadzono maksymalną, aż czteroletnią, długość trwania umowy na czas określony, która jest jednocześnie pierwszą umową zawartą między stronami. Warto też podkreślić, że przypadek ten jest zwolniony ze stosowania ograniczenia długości trwania tego typu umów (albo jednej umowy) do 33 miesięcy, zawartego w przepisach kodeksu pracy. Powyższy przepis daje nam prawo do zatrudnienia nauczyciela akademickiego na czas nieokreślony bez obowiązku przeprowadzenia konkursu, jeśli nastąpi to po upływie pierwszej umowy na czas określony. Natomiast art. 119 tej samej ustawy nakazuje nam organizację konkursu w przypadku zatrudnienia na czas nieokreślony lub określony powyżej trzech miesięcy (mowa jest tu także o pierwszej umowie o pracę z nauczycielem akademickim), przy czym przepis ten odnosi się wyłącznie do zatrudniania w uczelni publicznej.
A zatem uzyskanie przez nauczyciela pozytywnej oceny okresowej umożliwia zawarcie z nim umowy na czas nieokreślony bez przeprowadzenia otwartego konkursu. Z obowiązku tego poza przypadkiem zatrudnienia na czas nieokreślony zwalnia też zatrudnienie na czas określony do trzech miesięcy w niepełnym wymiarze czasu pracy – do 1/2 etatu (pod warunkiem że zawarta umowa jest pierwszą umową pomiędzy stronami). Konkursu nie trzeba także organizować w przypadku zatrudnienia nauczyciela akademickiego skierowanego do pracy w uczelni na podstawie umowy zawartej z zagraniczną instytucją naukową, będącego beneficjentem międzynarodowego projektu badawczego lub przedsięwzięć ogłoszonych przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Narodowe Centrum Nauki. Bez przeprowadzenia konkursu mogą też zostać zatrudnieni nauczyciele w projekcie realizowanym ze środków Unii Europejskiej lub innego podmiotu przyznającego grant.
O czym warto pamiętać
Jeśli uczelnia niepubliczna nie określi zasad podejmowania dodatkowego zatrudnienia przez nauczyciela akademickiego w statucie, to stosuje się przepisy dotyczące uczelni publicznej.
!Nauczyciel nie musi mieć zgody na prowadzenie działalności gospodarczej – wystarczy poinformować o tym rektora.
!Nowe przepisy ograniczają prawo do odprawy emerytalnej do podstawowego miejsca pracy nauczyciela akademickiego.
!Realizacja grantu zwalnia z obowiązku przeprowadzenia konkursu na stanowisko nauczyciela akademickiego.