Pracownikom sfery budżetowej przysługuje specjalny przywilej płacowy. Jest nim prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego, zwanego potocznie trzynastką. Nauczycielom szkół publicznych trzynastka przysługuje na podstawie art. 48 ustawy z 26 stycznia 1982 r. ‒ Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967; dalej: KN).
Przepis ten nie określa branżowych warunków i zasad wypłacania tego świadczenia, ale odwołuje się do regulacji dotyczących innych pracowników sektora publicznego, zawartych w ustawie z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1872; dalej: u.d.w.r.).
Przy ustalaniu prawa i wysokości trzynastki stosuje się reguły wynikające z u.d.w.r. Jest ona składnikiem płacy nauczycieli w rozumieniu definicji zawartej w art. 30 ust. 1 KN, a zatem bilansuje się w średnim wynagrodzeniu (o którym mowa w art. 30 ust. 3 KN) w roku, w którym jest wypłacane.
Ramka 1. Najważniejsze zasady
• Przepracowane miesiące w różnych szkołach nie podlegają zsumowaniu (prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego ustala się tu odrębnie dla każdego stosunku pracy).
• Zsumowaniu podlegają miesiące przepracowane w szkole w danym roku, nawet jeśli nie będą to miesiące kalendarzowe następujące po sobie (u.d.w.r. nie narzuca obowiązku ciągłego okresu zatrudnienia).
• Prawo do trzynastki nie zależy od wymiaru zatrudnienia, warunkiem nabycia do niej prawa jest umowa o pracę.
• Nauczycielowi, który pracuje jednocześnie w kilku szkołach i w każdej z nich przepracował wymagany okres, przysługuje proporcjonalne dodatkowe wynagrodzenie roczne w każdym miejscu pracy.
Trzynastka w pełnej wysokości przysługuje po przepracowaniu w danej placówce całego roku kalendarzowego. W kwocie proporcjonalnej do czasu pracy należy się nauczycielowi, pod warunkiem że okres ten będzie wynosił co najmniej pół roku. Nowo zatrudnieni tego wymogu nie byliby w stanie spełnić, bo początek roku szkolnego rozpoczyna się na cztery miesiące przed końcem danego roku. Ustawodawca przewidział specjalny przywilej dla tej grupy zatrudnionych. Otóż zwolnieni są oni z zasady co najmniej półrocznej pracy. Z tym że nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem w trakcie roku kalendarzowego musi być zgodne z organizacją pracy szkoły. To ostatnie pojęcie nie zostało niestety zdefiniowane w żadnej ustawie, przez co powstaje dużo wątpliwości. Najczęściej uważa się, że zatrudnienie „zgodnie z organizacją pracy szkoły” ma miejsce wtedy, gdy nastąpi 1 września. Pojęcie to utożsamia się bowiem z definicją roku szkolnego. Zaczyna się on 1 września, a kończy 31 sierpnia. Problem może powstać wówczas, gdy rok szkolny rozpocznie się w innym terminie niż 1 września. Tak było w ubiegłym roku, bo inauguracja roku szkolnego 2018/2019 miała miejsce 3 września. Według otrzymanego przez redakcję stanowiska Ministerstwa Edukacji Narodowej nauczyciele zatrudnieni 3 września uzyskali prawo do trzynastki za 2018 r. w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu.
Nabycie prawa
Z art. 2 u.d.w.r. wynika, że trzynastka przysługuje nauczycielowi w wysokości pełnej lub proporcjonalnej. Trzynastkę w pełnej wysokości nauczyciel nabywa, jeżeli przepracował w danej szkole cały rok kalendarzowy. Jeżeli zaś nie przepracował całego roku w jednej placówce, to przysługuje mu wówczas dodatkowe wynagrodzenie roczne w proporcjonalnej wysokości. Pod warunkiem, że ten okres pracy wynosi co najmniej sześć miesięcy.
Od tego wymogu, czyli przepracowania co najmniej sześciu miesięcy, art. 2 ust. 3 u.d.w.r. przewiduje długi katalog wyjątków. [ramka 2] Lista tych wyłączeń jest wyczerpująca. Sąd Najwyższy w uchwale z 7 lipca 2011 r. (sygn. akt III PZP 3/11) wskazał, że u.d.w.r. przewiduje dwa rodzaje wyjątków od tego wymagania. Pierwsza ich grupa dotyczy sytuacji, gdy nieprzepracowanie co najmniej sześciu miesięcy w danym roku kalendarzowym jest spowodowane zbyt wczesnym zakończeniem lub zbyt późnym rozpoczęciem pracy w tym roku, a przyczyny tego stanu rzeczy ustawodawca uznał za społecznie uzasadnione (art. 2 ust. 3 pkt 1‒5 oraz 7). Druga grupa wyjątków (art. 2 ust. 3 pkt 6) dotyczy urlopowych przerw w wykonywaniu pracy, a więc sytuacji, gdy pracownik pozostaje w stosunku pracy, lecz obowiązek wykonywania pracy został zawieszony.
