Liczne orzecznictwo sądów administracyjnych i organów nadzoru świadczy o tym, że JST wciąż mają problem z właściwym określeniem treści regulaminów w sprawie pomocy materialnej dla uczniów o charakterze socjalnym.
Konstytucyjnym obowiązkiem władz publicznych jest zapewnienie powszechnego i równego dostępu do wykształcenia. Ustawa zasadnicza w art. 70 ust. 4 określa, że zadanie to realizowane jest poprzez stworzenie i wsparcie systemu indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów. Przy czym warunki jej udzielenia określa ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2198 ze zm.; dalej u.s.o.). Celem pomocy jest wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z najbiedniejszych rodzin i umożliwienie im lepszego startu w dorosłe życie, a także zapobieganie segregacji uczniów ze względu na sytuację materialną oraz stworzenie im możliwości równego uczestnictwa w życiu społeczności szkolnej. Dlatego w ramach pomocy materialnej dzieci korzystają z dodatkowych zajęć edukacyjnych, otrzymują podręczniki szkolne czy posiłki w szkolnej stołówce. I choć udzielanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym jest zadaniem własnym gminy, to otrzymuje ona także dotację celową z budżetu państwa (udziela jej minister finansów na wniosek ministra edukacji narodowej). W tym zakresie nastąpiły jednak niedawno zmiany wynikające z ustawy z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2203, dalej u.f.z.o.). Dotyczą one wysokości wkładu własnego gminy, gdyż wiele z nich, zwłaszcza biedne, miało problemy ze znalezieniem pieniędzy. I tak zgodnie z art. 70 u.f.z.o. wkład uzależniono od sytuacji finansowej gminy (wskaźnika dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w JST).
Potrzebna jest uchwała
Zasady udzielania pomocy materialnej uczniom rada gminy określa w drodze regulaminów. Uchwały w tej sprawie stanowią akty prawa miejscowego. Warto przypomnieć, że podział świadczeń następuje według dwóch kryteriów: statusu materialnego rodziny albo osiąganych efektów w nauce lub sporcie. Istnieje możliwość łącznego korzystania przez ucznia z pomocy o charakterze socjalnym i motywacyjnym. Dziś zajmujemy się przede wszystkim świadczeniami o charakterze socjalnym.
Beneficjenci pomocy
Pomoc materialna o charakterze socjalnym przysługuje dzieciom i młodzieży od momentu rozpoczęcia nauki. Zasadniczo jest ona zarezerwowana dla uczniów szkół publicznych lub niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, a także dla słuchaczy publicznych kolegiów pracowników służb społecznych. Pomoc przysługuje do czasu zakończenia kształcenia, jednak nie dłużej niż do ukończenia 24. roku życia. Po skończeniu szkoły ponadpodstawowej pomoc ta jest wypłacana wyłącznie wskazanym kategoriom słuchaczy i nie obejmuje studentów, których świadczenia regulowane są zgodnie z ustawą z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2183 ze zm.). Pomoc o charakterze socjalnym przysługuje także: wychowankom publicznych i niepublicznych ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych – do czasu ukończenia realizacji obowiązku nauki – oraz uczniom szkół niepublicznych nieposiadających uprawnień szkół publicznych dla młodzieży i dorosłych. Jednak – co wyraźnie podkreśla art. 90b ust. 4 u.s.o. – uczniom szkół niepublicznych nieposiadających uprawnień publicznych świadczenia pomocy materialnej nie przysługują od chwili, w której ukończyli oni realizację obowiązku nauki (czyli od ukończenia 18 lat).
Kiedy stypendium, kiedy zasiłek
Przepisy u.s.o. wyróżniają następujące rodzaje świadczeń dla uczniów o charakterze socjalnym:

stypendium szkolne,zasiłek szkolny.

Stypendium szkolne
Pierwszym ze świadczeń pomocy materialnej dla uczniów o charakterze socjalnym jest stypendium szkolne. Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyroku z 23 czerwca 2010 r. (sygn. akt II SA/Bd 348/10), pomoc ta nie ma charakteru uznaniowego. Kryteria przyznawania stypendium szkolnego są ustalone w sposób zupełny w art. 90d ust. 1 i 2 u.s.o. Wobec tego decyzję w przedmiocie przyznania stypendium szkolnego należy uznać za decyzję związaną. Oznacza to, że jeżeli uczeń spełnia kryteria ustawowe, to należy przyznać mu stypendium, a jeśli nie spełnia – odmówić jego przyznania (decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego we Wrocławiu z 14 lipca 2005 r., znak: SKO 4701/74/05). Co ważne, kwestia braku środków na wypłatę przyznanego stypendium przez gminę i źródła pokrycia niedoboru jest rzeczą bez znaczenia z punktu widzenia interesów ucznia. Fakt ten nie może bowiem powodować odmowy przyznania tej pomocy mimo spełnienia warunków ustawowych. Nieudolność samorządu nie może być przyczyną odmowy przyznania stypendium, jeżeli spełnione są ustawowe warunki jego przyznania – wyrok WSA w Lublinie z 18 września 2007 r., sygn. akt III SA/Lu 110/07.
248 zł wynosi maksymalne miesięczne stypendium dla ucznia znajdującego się w trudnej sytuacji materialnej
Miesięczna kwota udzielanego stypendium szkolnego nie może być niższa niż 99,20 zł (80 proc. ze 124 zł) ani nie może przekroczyć 248 zł (200 proc. ze 124 zł). Kwota 106 zł wynika z art. 6 ust. 2 pkt 2 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1952 ze zm, dalej u.ś.r.). Przy czym stypendium otrzymuje jedynie uczeń znajdujący się w trudnej sytuacji finansowej, wynikającej z niskich dochodów na osobę w rodzinie. Sytuację tę przykładowo warunkują okoliczności wymienione w art. 90d ust. 1 u.s.o.
Występowanie trudnej sytuacji rodzinnej warunkują przykładowo następujące okoliczności:
● bezrobocie – dotyczące tych osób, na których ciąży wobec ucznia ustawowy obowiązek alimentacyjny (a więc głównie rodziców bądź innych opiekunów prawnych)
● niepełnosprawność – dotycząca ucznia lub któregokolwiek z członków jego najbliższej rodziny, jego rodzeństwa lub rodziców
● ciężka lub długotrwała choroba
● wielodzietność
● brak umiejętności wypełniania funkcji opiekuńczo-wychowawczych – chodzi o stan nieporadności życiowej rodziców lub opiekunów prawnych, np. nieumiejętność przystosowania się do zmieniających się warunków materialnych, znalezienia nowej pracy, sprawowania efektywnej opieki nad dzieckiem
● alkoholizm lub narkomania – odnoszące się do któregokolwiek z członków najbliższej rodziny ucznia, jego rodzeństwa lub rodziców
● niepełna rodzina – chodzi o sytuację, gdy uczeń jest wychowywany przez jedno z rodziców, z uwagi na okoliczności takie jak np. śmierć, orzeczenie rozwodu lub separacji
● zdarzenie losowe – które powoduje względnie trwałe skutki, np. powódź lub innego rodzaju klęska żywiołowa uderzająca w podstawy bytu rodziny ucznia
Kolejnym warunkiem otrzymania stypendium jest spełnienie kryterium dochodowego. Miesięczna wysokość dochodu na osobę w rodzinie ucznia uprawniająca do ubiegania się o stypendium szkolne nie może być większa niż kwota, o której mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1769 ze zm., dalej u.p.s.). A kwota ta obecnie wynosi 514 zł.
WAŻNE
Kwota dochodu stanowiąca podstawę do ustaleń spełnienia warunków kryterium dochodowego jest kwotą netto
Kwota kryterium dochodowego nie uwzględnia w swojej wysokości obowiązkowych obciążeń publicznoprawnych, tj. podatku dochodowego od osób fizycznych oraz składek na ubezpieczenia zdrowotne i społeczne. Natomiast dochód podlega pomniejszeniu o świadczenie alimentacyjne. W takim przypadku organ powinien ustalić, czy osoba uprawniona do alimentów faktycznie je otrzymuje, czy wypłacane są one terminowo oraz czy są przekazywane w formie pieniężnej. Do dochodu nie wlicza się natomiast świadczeń wymienionych w art. 8 ust. 4 u.p.s. Chodzi tu m.in. o zasiłek celowy, 500+, zasiłek dla bezrobotnego itd. Lista tych świadczeń jest katalogiem zamkniętym. Oznacza to, że inne świadczenia niewymienione w nim podlegają wliczeniu do dochodu rodziny (wyrok WSA w Szczecinie z 2 sierpnia 2012 r., sygn. akt II SA/Sz 349/12).
514 zł wynosi miesięczna wysokość dochodu na osobę w rodzinie ucznia uprawniająca do ubiegania się o stypendium
Poziom kryterium dochodowego uprawniający do otrzymania stypendium nie może być dowolnie ustalany przez samorząd (wyrok WSA w Rzeszowie z 12 lutego 2008 r., sygn. akt II SA/Rz 65/07). Zgodnie z wyrokiem NSA z 9 grudnia 2008 r. (sygn. akt I OSK 953/08), gdy rada gminy, nie dysponując upoważnieniem ustawowym, określi jednak w podjętej uchwale w sprawie regulaminu udzielania pomocy materialnej uczniom niższe niż ustawowo określone kryterium dochodowe, to dla organów orzekających w sprawie o przyznanie stypendium szkolnego obowiązująca jest wysokość dochodu na osobę w rodzinie ucznia określona w ustawie, a zatem w akcie prawnym hierarchicznie wyższego rzędu.
Stypendium szkolne związane jest z kontynuacją nauki i dotyczy całego roku szkolnego. Nie może ono zostać uznane za świadczenie jednorazowe, które ze swojej istoty udzielane jest w pewnej określonej stosownymi przesłankami sytuacji, której okoliczności z reguły się nie powtarzają. Jak wskazał WSA w Lublinie w wyroku z 27 września 2006 r. (sygn. akt II SA/Lu 648/06), dla oceny stypendium bez znaczenia pozostaje przy tym, że może ono zostać wypłacone jednorazowo. Nie przesądza to o jednorazowości tego świadczenia, a jedynie wskazuje na sposób jego realizacji.
ZAINTERESOWAŁ CIĘ TEN TEMAT? CAŁY TEKST PRZECZYTASZ TUTAJ>>