Prowadzę firmę hurtowej sprzedaży samochodów. Ostatnio kupiłem samochód ciężarowy od pewnego przedsiębiorcy. W dniu zawierania umowy kupna-sprzedaży nie otrzymałem karty pojazdu ani jego dowodu rejestracyjnego. Umówiłem się jednak ze sprzedającym, że zapoznam się z tymi dokumentami i zostaną mi przekazane po zawarciu umowy. Po dwóch tygodniach od podpisania kontraktu spółka X zażądała ode mnie zwrotu samochodu. Okazało się, że jest ona leasingodawcą (finansującą), a sprzedający jest jej leasingobiorcą. Przedmiot umowy leasingu finansowego między tymi stronami stanowi kupiony przeze mnie samochód ciężarowy. Przedsiębiorca sprzedał mi go przed upływem okresu leasingu. Czy leasingodawca może żądać ode mnie zwrotu pojazdu?
Tak, spółce finansującej przysługuje prawo żądania zwrotu przez przedsiębiorcę samochodu ciężarowego (roszczenie windykacyjne), będącego przedmiotem umowy leasingu. Z opisu sytuacji wynika bowiem, że spółka X jako leasingodawca jest właścicielem spornego pojazdu. Zatem nasz czytelnik nie mógł nabyć prawa własności tej rzeczy, gdyż jej zbywca, czyli przedsiębiorca będący leasingobiorcą, nie mógł przenieść na podstawie umowy sprzedaży na jego rzecz prawa, którego sam nie posiadał.
Oznacza to, że właściciel rzeczy (w powyższej sprawie spółka X) może na podstawie art. 222 par. 1 k.c. żądać jej wydania od każdego, kto nią włada, nie będąc do tego uprawnionym. Przy czym skuteczność roszczenia windykacyjnego nie zależy od subiektywnych czynników podmiotowych, takich jak wina czy dobra lub zła wiara naruszyciela.
Istotna jest jeszcze treść art. 169 par. 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, to ten uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze. Na tę kwestię w podobnym stanie faktycznym zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 20 czerwca 2017 r. (sygn. akt I ACa 593/16). Wyjaśnił przy tym, że nabycie prawa własności rzeczy na podstawie art. 169 par. 1 k.c. następuje jedynie w przypadku łącznego spełnienia następujących przesłanek:
● dokonano czynności prawnej,
● rzecz została wydana i objęta w posiadanie,
● nabywca działał w dobrej wierze.
W sprawie ważna jest ta ostatnia przesłanka. Jak wskazał warszawski sąd apelacyjny, dobra wiara oznacza taki stan świadomości danej osoby, w którym ma ona błędne, ale usprawiedliwione okolicznościami przekonanie o istnieniu jakiegoś prawa lub stosunku prawnego. Dobrą wiarę wyłącza nie tylko świadomość, że zbywca nie jest uprawniony do rozporządzenia rzeczą, ale także, gdy brak tej świadomości jest wynikiem niedbalstwa lub niezachowania wymaganej w danych okolicznościach staranności.
Dobrą wiarę kupującego wyłącza niedołożenie należytej staranności w celu zbadania, czy sprzedający jest uprawniony do rozporządzenia rzeczą. Oczywiście nabywca z reguły nie ma obowiązku przeprowadzenia takich badań, ale powinien to uczynić, gdy okoliczności nasuwają wątpliwości co do uprawnienia zbywcy. Dobra wiara musi istnieć w chwili obejmowania rzeczy ruchomej w posiadanie przez nabywcę. Dowód złej wiary nabywcy, z uwagi na treść domniemania z art. 7 k.c., obciąża osobę, która dobrą wiarę kwestionuje.
Przedsiębiorca prowadzący firmę hurtowej sprzedaży samochodów, jako profesjonalista, nie dołożył należytej staranności w celu zbadania, czy sprzedający jest osobą uprawnioną do rozporządzenia rzeczą. Przede wszystkim nie zapoznał się z dokumentami pojazdu. Wzorzec należytej staranności w odniesieniu do czynności prawnych dokonywanych przez podmioty profesjonalne (art. 355 par. 2 k.c.) powinien spełniać dwie podstawowe cechy: po pierwsze – sumienność, a po drugie – postępowanie zgodnie z regułami wiedzy fachowej. Obok fachowych kwalifikacji od profesjonalisty wymaga się też zwiększonego zaangażowania w podjęte działania przygotowawcze i realizujące świadczenia. Staranność wymagana od osoby zawodowo zajmującej się określonymi czynnościami jest innym rodzajem staranności (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 maja 2004 r., sygn. akt I CK 625/03).
Podstawa prawna
Art. 7, art. 169 par. 1, art. 222 par. 1, art. 355 par. 2 ustawy z 23 kwietnia 1963 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.).
