Przyznawanie usługi społecznej oraz ustalenie opłaty za nią odbywa się na podstawie programu i w trybie w nim wskazanym. Nie wymaga wydania decyzji administracyjnej. Taka forma załatwienia sprawy została natomiast przewidziana, gdy dochodzi do odmowy zakwalifikowania do usług.
ikona lupy />
Zachętą zastrzyk gotówki z MRPiPS / DGP
1 stycznia 2020 r. weszła w życie ustawa z 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych (Dz.U. poz. 1818; dalej: u.r.u.s.). Jej celem jest umożliwienie gminom tworzenia nowej jednostki organizacyjnej, w której będą koncentrowane różnego typu usługi dla mieszkańców. Ustawa określa zasady tworzenia i działania CUS, jego strukturę organizacyjną oraz precyzuje, jakie zadania może ono wykonywać. By zachęcić do zakładania centrów, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej ogłosiło konkurs, w którym gminy mogą otrzymać dofinansowanie na pokrycie kosztów takiej inwestycji.
michalina.topolewska@infor.pl

Zadania

CUS powierza się działania z zakresu: polityki prorodzinnej, wspierania rodziny, systemu pieczy zastępczej, pomocy społecznej, promocji i ochrony zdrowia, wspierania osób niepełnosprawnych, edukacji publicznej, przeciwdziałania bezrobociu, kultury, kultury fizycznej, pobudzania aktywności obywatelskiej, mieszkalnictwa, ochrony środowiska, reintegracji zawodowej i społecznej. Mogą one być świadczone na rzecz osób, rodzin, grup społecznych, grup mieszkańców o określonych potrzebach lub ogółu mieszkańców. Gmina może powierzyć centrum zarówno zadania, które do tej pory wykonywały inne gminne instytucje, jak i zupełnie nowe, z którymi chce dopiero wystartować. W CUS mogą być też realizowane zadania zlecane przez administrację rządową oraz usługi społeczne, które pozostają w kompetencji powiatów (konieczne jest zawarcie porozumienia w tej sprawie między gminą, która utworzyła centrum, a powiatem).

Kwalifikacje

W przypadku każdego ze wspomnianych stanowisk – samodzielnych oraz tych wchodzących w skład poszczególnych zespołów ‒ przepisy ustawy określają, jakie zadania się z nimi wiążą. Wskazują też, jakie kwalifikacje musi mieć osoba, która może być na nich zatrudniona. Wśród nich jest wymóg niekaralności (za przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skargowe), posiadania odpowiedniego wykształcenia oraz doświadczenia zawodowego. Na przykład koordynatorem indywidualnych planów usług społecznych może być osoba, która ma uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego i minimum dwa lata doświadczenia w świadczeniu pracy socjalnej. Z kolei kandydat na organizatora społeczności lokalnej ma mieć wykształcenie wyższe oraz nie mniej niż dwa lata doświadczenia w prowadzeniu animacji lokalnej lub innych form pracy środowiskowej. Dodatkowo przepisy wymagają, aby miał drugi stopień specjalizacji w zawodzie pracownika socjalnego w zakresie pracy socjalnej z społecznością lokalną lub odbył szkolenie dotyczące organizacji społeczności lokalnej.
O ile dla tego akurat stanowiska szkolenie jest fakultatywne, to inaczej jest w przypadku dyrektora, organizatora usług społecznych oraz koordynatora indywidualnych planów usług społecznych, którzy odpowiedni dla nich kurs muszą ukończyć obligatoryjnie. Organizacją szkoleń będą zajmować się regionalne ośrodki polityki społecznej, które są instytucjami podległymi marszałkowi województwa. Program szkoleń, ich wymiar oraz wymagania wobec osób, które mają je prowadzić, zostaną ustanowione rozporządzeniem Rady Ministrów (obecnie trwają konsultacje projektu tego aktu prawnego). Jednak w ciągu dwóch pierwszych lat obowiązywania ustawy, czyli od 1 stycznia br. do 31 grudnia 2021 r., warunek odbycia szkolenia nie jest stosowany przy zatrudnianiu w CUS, właśnie z uwagi na konieczność przyjęcia wspomnianego rozporządzenia oraz czas potrzebny, aby ROPS mogły zorganizować zgodne z nim szkolenia.

Warianty funkcjonowania

Uruchomienie centrum wymaga podjęcia uchwały przez radę gminy. Przepisy przewidują różne modele jego funkcjonowania. Pierwszy zakłada, że CUS jest tworzone przez jedną gminę, drugi zaś, że nowa instytucja jest powoływana przez co najmniej dwa samorządy. W pierwszym wariancie centrum tworzy się przez przekształcenie ośrodka pomocy społecznej. Od tej zasady przewidziany został wyjątek, ale dotyczy on wyłącznie miast mających powyżej 100 tys. mieszkańców. One mogą utworzyć CUS albo przez przekształcenie ośrodka pomocy społecznej, albo jako nową jednostkę organizacyjną.
Gmina, która zdecyduje się na utworzenie centrum zamiast ośrodka – zarówno ta mająca mniej niż 100 tys. mieszkańców lub o większej ich liczbie – musi przekazać do CUS wszystkie zadania realizowane dotychczas przez ośrodek. Dodatkowo centrum trzeba powierzyć dwie nowe usługi. Ważne jest też, że pracownicy ośrodka stają się pracownikami CUS i mają zagwarantowaną ciągłość zatrudnienia oraz te same warunki pracy i płacy. Przez dwa lata od dnia przekształcenia obowiązują wobec nich postanowienia dotychczasowego układu zbiorowego.
Jeśli miasto z 100 tys. mieszkańców postanowi skorzystać z możliwości posiadania i CUS, i ośrodka, to nowa jednostka musi wykonywać minimum trzy nowe usługi z obszarów wymienionych w art. 2 ust. 1 u.r.u.s.
W przypadku utworzenia wspólnego centrum dla dwóch lub większej liczby gmin konieczne jest zawarcie między nimi porozumienia. Określa się w tym dokumencie zasady finansowania i funkcjonowania centrum oraz świadczonych usług i okres, na jaki porozumienie jest zawierane. Należy również uwzględnić kwestię sporządzania sprawozdań z działalności jednostki oraz diagnozy potrzeb w zakresie usług społecznych.
Rodzaje zadań i usług określa przyjęty uchwałą rady statut CUS.
WAŻNEPracownicy socjalni, którzy znajdą się w CUS przekształconym z ośrodka pomocy społecznej, zachowają prawo do szczególnych uprawnień pracowniczych wynikających z ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, np. dodatkowego urlopu wypoczynkowego.

specjalna procedura

Co do zasady realizowanie przez CUS powierzonych mu usług odbywa się na zasadach i w trybie przewidzianym w odrębnych przepisach. Ustawa wprowadziła natomiast specjalną procedurę dla tych usług społecznych, które znajdą się w programie przyjętym przez radę gminy w drodze uchwały. W tym programie radni powinni wskazać m.in., jakie to będą usługi, ile osób prawdopodobnie będzie z nich korzystać, a także jakie są warunki korzystania z nich. Należy też wskazać wysokość opłaty za usługi. Przy czym nie ma przeszkód, aby radni postanowili, że takie wsparcie będzie przysługiwać za darmo.
Zgodnie z przepisami, skorzystanie z usług wynikających z programu będzie wymagało złożenia wniosku i oświadczeń, dzięki którym centrum będzie mogło zweryfikować, czy dana osoba lub rodzina spełnia przesłanki do ich uzyskania. Zakwalifikowanie do usług może być poprzedzone przeprowadzeniem przez koordynatora indywidualnych planów usług społecznych rozmowy, czyli rozpoznaniem potrzeb danej osoby. Następnie koordynator może opracować indywidualny plan usług, wskazujący, jakie ich rodzaje odpowiadają na zdiagnozowane potrzeby. Ten dokument powinien być opracowany w ciągu 30 dni od złożenia wniosku i ma obejmować okres niezbędny do realizacji usług. Nie może on być jednak dłuższy niż rok. To, jak plan jest wdrażany w życie (może też być aktualizowany), koordynator jest zobowiązany na bieżąco monitorować. Po jego zakończeniu przeprowadza zaś kolejną rozmowę z osobą, której dotyczył plan, a jej celem jest podsumowanie efektów jego realizacji. Dodatkowo organizator usług społecznych co najmniej raz na trzy miesiące spotyka się z koordynatorami indywidualnych planów, aby je omówić. Z kolei raz na pół roku zdaje relację z realizacji indywidualnych planów dyrektorowi CUS oraz organizatorowi społeczności lokalnej.
WAŻNEPrzyznawanie usługi społecznej oraz ustalenie opłaty za nią odbywa się na podstawie programu i w trybie w nim wskazanym. Nie wymaga wydania decyzji administracyjnej. Taka forma załatwienia sprawy została natomiast przewidziana, gdy dochodzi do odmowy zakwalifikowania do usług.

Kadra i organizacja

To, jaka jest struktura centrum, określa art. 23 u.r.u.s. Co do zasady składa się na nią:
• dyrektor – kieruje pracami centrum, opracowuje roczny plan działania centrum i sprawozdania z niego, zatwierdza indywidualne plany usług społecznych;
• zespół ds. organizowania usług społecznych, w którego skład wchodzą organizator usług społecznych (kieruje zespołem ds. organizowania usług społecznych, prowadzi na bieżąco rozeznanie potrzeb mieszkańców samorządu w tym zakresie) oraz koordynatorzy indywidualnych planów usług społecznych (prowadzą rozeznanie co do zapotrzebowania na usługi u danej osoby, odpowiadają za opracowanie i realizowanie indywidualnych planów usług);
• zespół ds. realizacji zadań należących do pomocy społecznej – jest on potrzebny, gdy CUS powstał z przekształcenia ośrodka pomocy społecznej, a w jego składzie będą organizator pomocy społecznej, pracownicy socjalni, specjaliści zajmujący się pracą z rodziną oraz inne osoby zajmujące się zadaniami z zakresu pomocy społecznej;
• stanowisko organizatora społeczności lokalnej (podejmuje działania służące aktywizacji wspólnoty samorządowej, prowadzi rozeznanie co do potrzeb w zakresie działań wspierających i w oparciu o te informacje przygotowuje plan organizacji społeczności lokalnej).
W strukturze centrum mogą zostać wyodrębnione również inne zespoły lub stanowiska, jeśli będzie to wynikało z rodzaju usług społecznych czy innych zadań, które zostaną mu powierzone. Jeśli np. CUS został utworzony zamiast ośrodka pomocy społecznej, w którym wyodrębniony był zespół ds. asysty rodzinnej, wykonujący obowiązki określone w ustawie z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1111; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1818), to można go także utworzyć w nowej jednostce.

Pytania i odpowiedzi

▶ Czy w sytuacji, gdy samorząd postanowi utworzyć CUS, to nowa instytucja będzie mogła zlecać wykonywanie powierzonych jej do realizacji usług społecznych?
Tak, poza samym centrum wykonawcą usług określonych w gminnym programie może być urząd gminy lub jego jednostka organizacyjna, a także podmiot wykonujący działalność leczniczą. Ponadto świadczenie usług może zostać zlecone, np. organizacjom pozarządowym na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie lub podmiotom wyłonionym w przetargu (zgodnie z przepisami prawa zamówień publicznych).
▶ Jeśli centrum utworzy kilka gmin, to która z nich będzie sprawować nadzór nad jego działalnością?
Ta kwestia powinna być rozstrzygnięta w porozu mieniu między gminami. Powinny w nim zostać uzgodnione podstawowe elementy związane z funkcjonowaniem centrum, te dotyczące kontroli nad prawidłowym wykonywaniem zadań przez nową instytucję.
▶ Czy CUS może wykonywać zadania związane z wypłatą 500+?
W sytuacji gdy w danej gminie rządowy program 500+ był powierzony ośrodkowi pomocy społecznej i dojdzie do jego przekształcenia w CUS, to nowa instytucja będzie odpowiedzialna za prowadzenie postępowań i przyznawanie świadczeń wychowawczych uprawnionym rodzinom (to samo dotyczy świadczeń rodzinnych i z funduszu alimentacyjnego).
▶ Czy tworzenie CUS jest obowiązkowe?
Nie. Artykuł 8 ust. 3 u.r.u.s. przewiduje, że utworzenie i prowadzenie centrum należy do zadań własnych gminy o charakterze fakultatywnym. Każdy samorząd musi więc przeanalizować, czy powołanie nowej jednostki jest potrzebne.
▶ Co mają zrobić gminy, w których do końca 2019 r. powstały, działające pod różnymi nazwami, instytucje realizujące różne rodzaje usług społecznych? Czy muszą je teraz dostosować do wymogów ustawy o CUS?
Ustawa nic nie mówi na temat obowiązku dostosowania dotychczas uruchomionych instytucji, w których skoncentrowane są usługi społeczne, do jej przepisów. Dlatego również w tym przypadku gmina powinna sama zdecydować, czy chce, aby jej jednostka działała bez zmian, czy też postanowi przekształcić ją w CUS (w tej drugiej opcji będzie musiała, oczywiście, stosować przepisy u.r.u.s.).
▶ Czy jeśli gmina postanowi przekształcić ośrodek w centrum, to nowa jednostka będzie miała za zadanie zapewniać obsługę zespołowi interdyscyplinarnemu ds. przemocy w rodzinie?
Wymóg zapewniania przez ośodek obsługi administracyjno-technicznej zespołowi zajmującemu się domową przemocą wynika wprost z art. 9a ust. 9 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1390; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1818). Skoro więc ustawa o CUS wskazuje, że jednostka powstająca przez przekształcenie przejmuje wszystkie zadania ośrodka, dotyczy to też wspomnianej obsługi.