Dzięki ich emisji JST mogą zrealizować przede wszystkim przedsięwzięcia infrastrukturalne. Powinny jednak z góry określić źródło spłaty zadłużenia.
Przejściowy brak środków finansowych nie musi oznaczać dla samorządów rezygnacji z zaplanowanych inwestycji ani uzależniania ich od dostępności środków unijnych. W ich realizacji jednostki samorządu terytorialnego może wspomóc emisja obligacji przychodowych. Wśród zadań własnych, do których wykonywania samorządy są zobowiązane, „przychodówki” pozwalają na sfinansowanie m.in. przedsięwzięć w mieszkalnictwie komunalnym, transporcie publicznym lub gospodarce wodno-ściekowej.
Jakie zalety
Zgodnie z ustawą z 15 stycznia 2015 r. o obligacjach (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 483) obligacje przychodowe to papiery wartościowe, które mogą być emitowane m.in. przez jednostki samorządu terytorialnego, związki tych jednostek oraz spółki komunalne. W zasadzie prawie każdy obszar działalności samorządu może być finansowany emisją takich obligacji, w praktyce są to jednak projekty głównie infrastrukturalne, wymagające większego nakładu środków i dłuższego okresu spłaty zaciągniętego zadłużenia. Okres finansowania wynosi w tym przypadku zwykle kilkanaście lat, ale może zostać skrócony lub wydłużony w zależności od rodzaju projektu i sytuacji finansowej emitenta.
Środki unijne bezsprzecznie zmieniły oblicze polskich miast i wsi. Pozwoliły na szybsze i wygodniejsze podróżowanie dzięki nowym drogom, przywrócenie piękna dawno zapomnianych budynków i wprowadzenie do miast zieleni. Obecnie duży nacisk kładzie się na promowanie projektów o większej funkcjonalności oraz realizację kompleksowych przedsięwzięć, uwzględniających różne obszary, które nie zawsze mogą być finansowane ze środków unijnych. W ten właśnie trend wpisują się obligacje przychodowe pozwalające na realizację przedsięwzięć infrastrukturalnych. Środki z ich emisji mogą bowiem również uzupełniać finansowanie z innych źródeł, w tym stanowić wkład własny wymagany przy pozyskiwaniu środków unijnych. Ważną zaletą obligacji przychodowych jest możliwość dostosowania zarówno celu, jak również struktury i warunków finansowania. Jednym z ich zastosowań mogą być inwestycje dotyczące zasobu komunalnego. Dotyczy to zarówno wybranych działań rewitalizacyjnych obiektów pod ochroną konserwatorską, użytkowych, jak i mieszkalnych. Zapotrzebowanie gmin na takie działania jest ogromne, dlatego też alternatywne finansowanie może być elementem szerszego programu rewitalizacji i zmiany przestrzeni oraz odtworzenia albo wręcz utworzenia atrakcyjnego zasobu mieszkalnego i lokalowego. W każdej gminie znajdą się bowiem wyjątkowe obiekty, których remont, renowację lub odbudowę odkłada się latami z powodu braku środków. Samorządy, zamiast sprzedawać takie nieruchomości po symbolicznych cenach, mogą wykorzystać przychód z takiego obiektu (np. czynsz z najmu) do spłaty obligacji, które z kolei pozwolą na sfinansowanie prac budowlanych. Rezultatem będzie spłacający się w dużej mierze samodzielnie obiekt, który ma szansę stać się wizytówką samorządu.
Finansowanie inwestycji lub zadań własnych poprzez emisję obligacji przychodowych ma wiele zalet. Przede wszystkim umożliwia realizację działań kompleksowych, nieograniczonych wytycznymi programowymi lub kwalifikowalnością kosztów. Pozwala także odejść od zasady odpowiedzialności całym majątkiem gminy oraz daje większą elastyczność – emitent może bowiem dostosować warunki zadłużenia do swoich potrzeb. Kolejną zaletą jest nieponoszenie kosztu czasochłonnej procedury zamówień publicznych w procesie emisji.
Wymagane źródło przychodu
Obligacje przychodowe tym różnią się od innych sposobów finansowania, że z reguły wymagają wskazania określonego źródła przychodu pozwalającego na zaspokojenie roszczeń obligatariuszy. Może go przynosić zarówno sam realizowany projekt, jak i inne przedsięwzięcie, co jednak musi zostać jasno określone w dokumentacji emisyjnej. Odpowiedzialność emitenta może zostać ograniczona do tak wskazanych przychodów z finansowanego przedsięwzięcia, do jego majątku lub też przychodów z innego przedsięwzięcia. Wierzycielom (obligatariuszom) przysługiwać będzie pierwszeństwo zaspokojenia ich roszczeń w tym zakresie.
Obligacje przychodowe wymagają, aby finansowane nimi przedsięwzięcie przynosiło przychód będący podstawowym, lecz niekoniecznie jedynym źródłem spłaty zadłużenia. Samorząd lub wyznaczona spółka komunalna może wydzielić na ten cel jedną lub kilka nieruchomości o potencjale komercyjnym. O takim potencjale może świadczyć wyjątkowe położenie, historia lub dziedzictwo kulturowe, możliwość ingerencji w układ pomieszczeń, otoczenie, planowane inwestycje wokół itp. Ważne, aby wybór tych nieruchomości został poprzedzony rzetelnymi analizami rynkowymi i finansowymi. Samorząd musi również przewidzieć, do jakiego rodzaju działalności takie nieruchomości mogłyby zostać wykorzystane, przekonując w ten sposób bank do udziału w procesie emisji. Takie podejście pozwoli sprecyzować źródła możliwego dochodu przy jednoczesnym zachowaniu realizowania zadań własnych gminy.
Przeprowadzenie samej emisji obligacji zasadniczo nie jest długotrwałe, jeśli emitent dysponuje doświadczeniem lub profesjonalnym wsparciem doradczym. Po drugiej stronie występuje bowiem zazwyczaj bank, który zwykle dysponuje wzorcem standardowej dokumentacji, na którą składa się przede wszystkim umowa emisyjna oraz warunki emisji obligacji. Kluczowe jest wynegocjowanie postanowień, które będą korzystne dla obu stron i pozwolą na przeprowadzenie transakcji bezpiecznie dla budżetu samorządu. Istotnym elementem jest również uchwała o emisji obligacji przychodowych, która musi wskazywać przedsięwzięcie, sposób obliczenia przychodów z niego oraz to, do jakiej części przychodów z przedsięwzięcia lub majątku przedsięwzięcia przysługuje obligatariuszom prawo do zaspokojenia roszczeń z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami.
Korzystna kwalifikacja
Alternatywne formy finansowania gminnych przedsięwzięć są stosowane przez samorządy coraz częściej z powodu ograniczeń budżetowych. Wybierając model finansowania, należy jednak zwrócić uwagę na ryzyko, jakie wiąże się z zastosowaniem niestandardowego mechanizmu. Ma to o tyle istotne znaczenie, że planowana jest nowelizacja ustawy o finansach publicznych, która ma ograniczyć możliwość korzystania z takich nietypowych instrumentów. W przeciwieństwie do innych rozwiązań obligacje przychodowe są już wyczerpująco uregulowane i znane samorządowym organom kontroli i nadzoru.
Zgodnie z art. 243a ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2077 ze zm.) środków związanych z przychodami z przedsięwzięcia zgromadzonych na rachunku bankowym emitenta ani świadczeń emitenta należnych obligatariuszom uprawnionym z obligacji przychodowych nie uwzględnia się przy ustalaniu ograniczeń zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego, o których mowa w art. 243 tej ustawy. Pozyskiwanie finansowania pozabilansowego, przy którym zobowiązania nie wliczają się do ustawowych limitów zadłużenia, może być zatem istotną zachętą dla samorządów do jego stosowania. Niemniej głównym argumentem za obligacjami przychodowymi powinna być chęć poprawy jakości świadczonych usług publicznych oraz ochrony tego, co wyjątkowe dla danego samorządu. W szczególności instrument ten może pozwolić np. na odnowę zabytkowych nieruchomości lub przestrzeni miejskiej.
WAŻNE Obligacje przychodowe dają samorządom większą elastyczność i pozwalają im dostosować warunki zadłużenia do swoich potrzeb.