Przepisy prawa autorskiego dopuszczają możliwość korzystania z utworu bez udzielonej zgody uprawnionego. Wykorzystanie dzieł nie może jednak naruszać normalnego korzystanie z utworu i godzić w słuszne interesy twórcy. Przykładowo: nie będzie dozwolona taka eksploatacja dzieła, która doprowadzi do ekonomicznej konkurencji z korzystaniem, które nie jest objęte dozwolonym użytkiem.
Dozwolony użytek osobisty
Dozwolony użytek osobisty (prywatny) będzie odnosić się do wszelkich form korzystania z utworu, który został już wcześniej rozpowszechniony za zgodą twórcy czy producenta. Osoby fizyczne mogą korzystać z utworu bez zgody autora i bez zapłaty wynagrodzenia na wszystkich polach eksploatacji – będą to np. cele towarzyskie bądź rozrywkowe. Zakazane jest jedynie wykorzystanie utworu w celach komercyjnych.
Dozwolone zatem będzie kopiowanie dzieła dla własnych celów. Oprócz samego użytkownika dzieła, zakres dozwolonego użytku osobistego obejmuje osoby pozostające z nim w związku osobistym. Płytę DVD z filmem możemy więc pożyczyć osobom spokrewnionym, spowinowaconym czy po prostu znajomym.
Przykłady dozwolonego użytku osobistego:
• pobranie pliku z muzyką ze strony www,
• pożyczenie książki znajomemu,
• skserowanie książki na potrzeby własne bądź znajomych,
• wykonanie kopii płyty CD,
• odtwarzanie muzyki na imprezie urodzinowej,
• odwiedzanie stron www.
Absurd w prawie autorskim: wkrótce internetowym piratem zostaniesz przez przypadek? >>
Dozwolony użytek publiczny
Dozwolony użytek może mieć również charakter publiczny. Daje on możliwość korzystania z dzieła (co do zasady nieodpłatnie) bez zgody uprawnionego ze względu na interes publiczny oraz potrzeby kulturalno-oświatowe społeczeństwa. W przeciwieństwie do dozwolonego użytku prywatnego, zasięg legalnego rozpowszechniania dzieła nie będzie ograniczał się jedynie do relacji towarzyskich czy rodzinnych. Warunkiem legalności dozwolonego użytku jest wskazanie imienia i nazwiska twórcy utworu oraz jego źródła.
Szczegółowe przypadki dozwolonego użytku wymienia Stowarzyszenie Autorów ZAiKS. Jego zakresem objęte będzie:
• nieodpłatne rozpowszechnianie przez sieć kablową lub antenę zbiorową programów do odbiorców znajdujących się w jednym budynku lub w domach jednorodzinnych do 50 gospodarstw domowych;
• odbieranie w miejscu publicznym programów, jeśli nie łączy się z osiąganiem korzyści majątkowych;
• korzystanie w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań oraz sporządzanie w tym celu egzemplarzy fragmentów utworów przez instytucje naukowe i oświatowe;
• nieodpłatne udostępnianie w zakresie zadań statutowych egzemplarzy utworów i udostępnianie zbiorów dla celów badawczych lub poznawczych przez biblioteki, archiwa i szkoły;
• przytaczanie urywków lub drobnych utworów, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości;
• sporządzanie i rozpowszechnianie przez ośrodki informacji lub dokumentacji własnych opracowań dokumentacyjnych oraz pojedynczych egzemplarzy, nie większych niż jeden arkusz wydawniczy, fragmentów utworów;
• nieodpłatne wykonywanie („na żywo") podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych, a wykonawcy nie otrzymują honorarium, z wyłączeniem imprez reklamowych, promocyjnych lub wyborczych;
• korzystanie dla dobra osób niepełnosprawnych, jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia;
• korzystanie dla celów bezpieczeństwa publicznego lub na potrzeby postępowań sądowych, administracyjnych, prawodawczych;
• korzystanie w celu reklamy wystawy lub sprzedaży publicznej, w zakresie uzasadnionym promocją wystawy lub sprzedaży;
• korzystanie w związku z prezentacją lub naprawą sprzętu.
