Czy istnieje ustawowy katalog sytuacji, w których pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy ze względu na występujące zagrożenie?
Przepisy nie określają katalogu przypadków, w których pracownik może się powstrzymać od wykonywania pracy ze względu na zaistniałe zagrożenie. Ocena charakteru tego zagrożenia należy do zatrudnionego, a w razie sporu – do sądu pracy.
Prawo do powstrzymania się od pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywanie pracy grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, jest jednym z podstawowych uprawnień pracownika związanych z bhp. Jeżeli powstrzymanie się od pracy nie usuwa zagrożenia, zatrudniony ma prawo oddalić się z miejsca, gdzie ono występuje. Co ważne, nie należy go utożsamiać z prawem do opuszczenia pracy, bowiem pracownik nadal powinien pozostawać w dyspozycji pracodawcy.
O powstrzymaniu się od wykonywania pracy i oddaleniu się z miejsca zagrożenia pracownik jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić przełożonego. Za ten czas zachowuje on prawo do wynagrodzenia. Nie może on również ponosić jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji z powodu skorzystania ze swego uprawnienia.
Ocena zagrożenia należy do pracownika. Należy jednak przyjąć, że pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy w razie bezpośredniego zagrożenia dla jego życia i zdrowia, ale już nie w sytuacji zagrożenia wyłącznie mienia. Nie może to być również zagrożenie wyłącznie potencjalne ani takie, które mogłoby jedynie pośrednio szkodzić jego zdrowiu. Musi to być zagrożenie realne i obiektywnie sprawdzalne, bowiem w razie ewentualnego sporu, czy pracownik był uprawniony do zaprzestania pracy, wykazanie swego zachowania jako zgodnego z prawem ciąży właśnie na nim.
Ustawodawca określił natomiast katalog 36 rodzajów prac, od wykonywania których – po uprzednim poinformowaniu przełożonego – pracownik może się powstrzymać ze względu na niewłaściwy stan psychofizyczny, niezapewniający bezpiecznego wykonywania pracy i stwarzający zagrożenie dla innych osób. To m.in. praca kierowców autobusów i motorniczych tramwajów czy kontrolerów ruchu lotniczego. Co ważne, stan psychofizyczny, o którym tu mowa, nie musi być taki, który uzasadniałby uzyskanie przez pracownika zwolnienia lekarskiego. Może to być zatem np. złe samopoczucie fizyczne lub psychiczne, przemęczenie itp.
Warto też zaznaczyć, że z wymienionych tu uprawnień nie mogą skorzystać pracownicy, których obowiązkiem jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.
Podstawa prawna
Art. 210 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz.U. nr 62, poz. 287).
