Od 2 stycznia 2016 r. pracownicy będą mogli korzystać ze zwolnienia w dniach lub godzinach. Pracodawcy nadal będą mogli odbierać od nich oświadczenia, ale tylko co do zamiaru korzystania z tego uprawnienia.
Od 2 stycznia 2016 r. pracownikowi wychowującemu co najmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat będzie przysługiwało w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Do końca 2015 roku z tego zwolnienia można korzystać wyłącznie w dniach. Zmiana, którą wprowadzi ustawa z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1268), polega na rozwiązaniu alternatywnym – ze zwolnienia będzie można korzystać zarówno w dniach, jak i godzinach (art. 188 i 1891 k.p. w nowym brzmieniu).
Oświadczenie pracownika o zamiarze korzystania ze zwolnienia nabiera obecnie większej wagi. O sposobie wykorzystania go w danym roku pracownik decyduje w pierwszym wniosku o jego udzielenie złożonym w roku kalendarzowym. Wybór należy więc w pełni do pracownika, ale wiążą się z tym pewne konsekwencje. W pierwszym wniosku w danym roku podejmuje on wiążącą decyzję co do sposobu wykorzystania dni (godzin) wolnych.
Deklaracja zatrudnionego
Ze zwolnienia może korzystać tylko jedno z rodziców. Przepisy nie określają jednak procedury składania przez pracownika oświadczenia o korzystaniu z dni wolnych, choć niewątpliwie musi ono być złożone najpóźniej wraz z pierwszym wnioskiem o skorzystanie z uprawnienia (z obowiązujących regulacji wynika jedynie, że takie oświadczenie o zamiarze korzystania ze zwolnienia składa się do części B akt osobowych pracownika). Wiele firm żąda jednak takich deklaracji od pracowników na początku roku, bo pozwala im to lepiej zaplanować pracę. Wprowadzenie takiej zasady w regulacjach wewnętrznych należy uznać za dopuszczalne. Przepisy nie regulują bowiem tego, kiedy takie oświadczenie może być odebrane. Powinno ono jednak dotyczyć wyłącznie samego zamiaru korzystania z uprawnienia do dni wolnych, o sposobie jego wykorzystania zaś (w dniach czy w godzinach) decyduje pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie zwolnienia (wynika to wprost z art. 188 par. 2 kodeksu pracy w nowym brzmieniu).
Dodatkowym problemem jest jednak brak możliwości weryfikacji powyższych oświadczeń. W efekcie nieuczciwy pracownik może skorzystać z omawianego zwolnienia, mimo że korzysta z niego również jego małżonek, a pracodawca nie ma możliwości sprawdzenia, czy oświadczenie zostało złożone zgodnie z prawdą.
Korzyści ze zmian
Nowe przepisy wprowadzające możliwość godzinowego korzystania z uprawnienia pozwalają pracownikowi wykorzystać zwolnienie, aby wyjść wcześniej z pracy. Istotne jest to, że ustawodawca nie wymaga przy tym, aby godziny lub dni wolne były wykorzystywane na opiekę nad dzieckiem. Fakt jej sprawowania daje prawo do zwolnienia, ale to, na co zostanie wykorzystany czas wolny, jest prywatną sprawą pracownika.
Nowe zasady powodują też, że pracownicy zatrudnieni w standardowych systemach czasu pracy (8 godzin dziennie, 5 dni w tygodniu, 40 godzin tygodniowo) powinni zawsze składać wniosek godzinowy. Jeżeli chcą za pierwszym razem skorzystać ze zwolnienia nieobejmującego pełnego dnia, to jest to oczywiste. Jeżeli natomiast chcą mieć cały dzień wolny, to nic nie stoi na przeszkodzie, żeby w pierwszym wniosku wystąpili o 8 godzin.
W przypadku pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy zwolnienie z tytułu opieki nad dzieckiem udzielane w godzinach ustalane będzie proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, przy czym niepełną godzinę zwolnienia od pracy zaokrągla się w górę do pełnej godziny. ©?
Praktyczne przykłady
1 czas wolny niekoniecznie na opiekę
Załóżmy, że jest rok 2016. Pracownik mający siedmioletnie dziecko zawarł umowę-zlecenie z inną firmą. Aby wywiązać się z umowy, musiał kilka razy wyjść wcześniej z pracy. Złożył więc kilka godzinowych wniosków o udzielenie przysługującego mu zwolnienia.
2 wymiar godzinowy najkorzystniejszy
W styczniu 2016 roku pracownik chce złożyć wniosek o skorzystanie ze zwolnienia w wymiarze jednego dnia. Jeżeli złoży taki wniosek, to resztę zwolnienia musi wykorzystać także w wymiarze jednego dnia. Jeśli natomiast za pierwszym razem wystąpi o 8 godzin, to pozostałe 8 godzin może wykorzystać jednorazowo (cały dzień) lub na raty (np. po 2 godziny).
3 osobliwie w systemie równoważnym
Pracownik pracuje w ramach równoważnego systemu czasu pracy – raz 12 godzin, a raz 4. Jeżeli postanowi skorzystać ze zwolnienia wtedy, gdy ma długie dniówki, zapewne złoży wniosek o udzielenie mu zwolnienia w dniach (w sumie 24 godziny). Jeżeli zaś będzie chciał wykorzystać krótkie dniówki, to będzie składał wnioski godzinowe.
4 przy części etatu nie zawsze tak samo
Pracownicy A i B pracują na 1/2 etatu. A przychodzi na 8 godzin co dwa dni, B codziennie na 4 godziny. Pracownik A bezwzględnie powinien brać zwolnienie w dniach – ma wtedy dwa dni (w godzinach może wziąć tylko 8 godzin, czyli jeden dzień). Pracownik B może natomiast korzystać ze zwolnienia w dniach (dwa dni) lub godzinach (8 godzin) – w obu przypadkach skutek jest ten sam.
