● Nie tylko stan cywilny, ale i faktyczny decyduje o możliwości skorzystania z ulg w podatku
psav linki wyróżnione
Osoba samotnie wychowująca dziecko jest – podobnie jak małżonkowie – uprzywilejowana, jeśli chodzi o rozliczenia z fiskusem. Wypełniając roczny PIT, może wybrać szczególny sposób obliczenia podatku: „wspólnie z dzieckiem”. Dzięki temu będzie on mniejszy, niż gdyby rozliczała się sama. Na czym to polega? W uproszczeniu taka osoba dzieli swoje dochody przez dwa. Od otrzymanej kwoty oblicza podatek, który następnie mnoży przez dwa.
Jakie płyną z tego oszczędności, pokazuje prosty przykład. Załóżmy, że przychód rodzica to 30 tys. zł. Po odliczeniu kosztów w wysokości 1335 zł dochód do opodatkowania to 28 665 zł (nie uwzględniamy składek na ubezpieczenie społeczne), zatem podatek wyniesie 4603,68 zł (18 proc. × 28 665 zł – 556,02 zł). Jeśli zastosujemy mechanizm przewidziany dla osoby samotnie wychowującej dziecko, to przy tych samych założeniach PIT wyniesie 4047,66 zł [(18 proc. × 14 332,5 – 556,02 zł) × 2]. Możliwość uzyskania takiej oszczędności obwarowana jest jednak określonymi warunkami.
Z ulgi skorzysta także opiekun prawny
Z preferencyjnego sposobu rozliczenia może skorzystać nie tylko rodzic, ale również opiekun prawny. Taki podatnik powinien być: panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której sąd orzekł separację. Ustawodawca uznał za osobę samotną do celów rozliczenia PIT również podatnika pozostającego w związku małżeńskim, o ile jego małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich.
Odpowiedni stan cywilny to jednak nie wszystko i w żadnym razie nie przesądza o tym, czy ulgowe rozliczenie się należy. Przysługuje ono wyłącznie wtedy, gdy podatnik rzeczywiście samotnie wychowuje dzieci. Wyklucza to z grona osób uprawnionych do preferencyjnego obliczenia podatku konkubentów – bez względu na to, czy opiekują się dziećmi wspólnymi, czy potomstwem jednego z nich. Organy podatkowe w interpretacjach indywidualnych podkreślają, że samotne wychowywanie dziecka to wychowanie go bez wsparcia drugiej osoby. Jednocześnie potwierdzają, że przepisy ustawy o PIT nie uzależniają prawa podatnika do preferencji od tego, czy przez cały rok był osobą samotnie wychowującą dzieci. Wystarczy, aby taki stan zaistniał w ciągu roku (teoretycznie może być to nawet jeden dzień). Jeśli jednak dziecko w trakcie roku przebywa u obojga rodziców (np. na skutek wyroku rozwodowego, w którym ustalono też zasady kontaktu z dzieckiem), to prawo do ulgowego rozliczenia przysługuje temu z nich, który faktycznie wychowuje dziecko, sprawuje nad nim stałą pieczę, mieszka z nim, a nie tylko przyjmuje pod opiekę gościnnie czy w określonych okresach (por. np. interpretację indywidualną dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 5 stycznia 2012 r., sygn. IBPBII/1/415-866/11/HK). To wskazówka bardzo pomocna. Chodzi o to, by nie dochodziło do niedopuszczalnej w świetle prawa sytuacji, w której oboje rodzice są zdania, że samotnie wychowują to samo potomstwo. W takiej sytuacji możliwość wspólnego rozliczenia dochodów z dzieckiem przysługuje zawsze tylko jednemu z rodziców – temu, który faktycznie je wychowuje.
Dzieci objęte preferencją
Wspólnie rozliczyć się można przede wszystkim z dzieckiem małoletnim (czyli takim, które nie ma jeszcze ukończonych 18 lat), ale nie tylko. Wiek nie ma żadnego znaczenia, jeśli dziecko otrzymuje jedno z wymienionych przez ustawodawcę świadczeń związanych z niepełnosprawnością, tj. zasiłek bądź dodatek pielęgnacyjny lub rentę socjalną.
Ponadto preferencją podatkową objęte są dzieci pełnoletnie, do ukończenia 25. roku życia, uczące się (w szkołach w Polsce lub za granicą). Takie dzieci muszą jednak dodatkowo spełnić kryterium dochodowe. W roku podatkowym nie mogą zarobić więcej niż 3089 zł. Chodzi tu o dochód (co istotne – przed potrąceniem składek ubezpieczeniowych) opodatkowany skalą podatkową lub ze zbycia papierów wartościowych (art. 30b ustawy o PIT). Jeśli pełnoletni otrzymuje rentę rodzinną, to nie jest ona wliczana do limitu, mimo że podlega opodatkowaniu skalą – ten wyjątek wynika wprost z ustawy o PIT. Podobnie jeśli dziecko otrzymuje np. stypendium zwolnione z podatku czy otrzymało nagrodę opodatkowaną zryczałtowanym PIT, to tego rodzaju dochody również nie wpłyną na prawo rodzica do ulgowego obliczenia podatku. Nie zostały bowiem wymienione wśród tych, które wyłączają prawo do preferencyjnego rozliczenia.
Liniowy, ryczałt i karta powodami wykluczenia
W szczególnych wypadkach ustawodawca nie pozwala na wspólne rozliczenie. Dotyczy to sytuacji, gdy do rodzica (opiekuna) albo jego dziecka w roku podatkowym miały zastosowanie przepisy:
● o opodatkowaniu dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej (lub działów specjalnych produkcji rolnej) 19-proc. liniową stawką PIT,
● ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym, regulującej opodatkowanie działalności gospodarczej w formie karty podatkowej i ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych,
● ustawy o podatku tonażowym.
Natomiast ustawodawca dopuszcza, aby podatnik lub jego dziecko osiągali w roku podatkowym przychody opodatkowane ryczałtem ewidencjonowanym ze źródła, jakim jest najem lub dzierżawa. W takim wypadku zakaz wspólnego rozliczenia z dzieckiem nie obowiązuje.
Wniosek w zeznaniu podatkowym
Podatnik, który spełnia wszystkie warunki i chce się rozliczyć jako osoba samotnie wychowująca dziecko, musi to wskazać w zeznaniu rocznym. Wystarczy zaznaczyć odpowiednią rubrykę na początku formularza. Będzie to równoznaczne ze złożeniem wniosku o rozliczenie na preferencyjnych zasadach. Ponieważ dotyczy ono wyłącznie podatku obliczanego według skali podatkowej, można z niego skorzystać, wypełniając jedynie PIT-37 lub PIT-36. Aby wniosek był skuteczny, musi być złożony w zeznaniu złożonym w terminie, czyli do 30 kwietnia roku następującego po danym roku podatkowym.
Ważne
Osoba samotnie wychowująca dziecko nie musi być stanu wolnego. Za taką jest również uważany podatnik pozostający w związku małżeńskim, pod warunkiem że drugie z małżonków zostało pozbawione praw rodzicielskich. Ustawa wyraźnie mówi o pozbawieniu praw, jeśli więc mąż lub żona ma prawa rodzicielskie ograniczone, nie może rozliczyć się jako samotny rodzic
Ustawowe wymogi
Ten, kto chce skorzystać z prawa do preferencyjnego obliczenia PIT, musi:
●posiadać status osoby samotnie wychowującej dziecko,
● złożyć w rocznym zeznaniu podatkowym wniosek o rozliczenie na preferencyjnych warunkach, przy czym samo rozliczenie musi być złożone w ustawowym terminie (do 30 kwietnia).
PRZYKŁADY
1. Status samotnego rodzica wystarczy mieć przez część roku
Podatniczka urodziła dziecko w grudniu 2013 r. Ojciec nie widział syna, nie interesuje się nim. Matka może rozliczyć PIT za ubiegły rok jako osoba samotnie wychowująca dziecko. Nie ma znaczenia, że posiadała ten status tylko przez niewielką część roku podatkowego.
2. Liniowy PIT wyłącza ulgę
Podatniczka jest rozwódką, wychowuje samotnie małoletnią córkę. Kobieta od 2010 r. prowadzi działalność gospodarczą opodatkowaną liniowym PIT. Działalność zawiesiła na dwa lata, począwszy od 1 stycznia 2013 r., i od tego czasu nie uzyskiwała dochodów. Nie może rozliczyć się jako osoba samotnie wychowująca dziecko. Okolicznością, która wyłącza preferencję, jest samo podleganie przepisom ustawy o PIT w zakresie podatku liniowego. Bez znaczenia jest to, że w związku z zawieszeniem firmy podatniczka nie uzyskała dochodów z działalności.
3. Dochód dziecka ustala się bez potrącania składek
Studiujący syn podatnika ma 21 lat. W 2013 r. osiąg- nął przychód w wysokości 3896 zł. Koszty jego uzyskania to 702 zł, a składki na ubezpieczenia społeczne to 170 zł. Ojciec nie będzie mógł się rozliczyć jako osoba samotnie wychowująca dziecko. Dochód syna brany pod uwagę przy ocenie prawa do tej preferencji wyniósł bowiem 3194 zł (przychód minus koszty). Przekracza więc roczny limit 3089 zł. Zgodnie z jednolitym stanowiskiem organów podatkowych, ustalając ten limit, nie należy potrącać składek na ubezpieczenie społeczne. Ustawa o PIT mówi o dochodzie, a nie podstawie obliczenia podatku.
4. Dorosły syn musi złożyć osobny PIT
Podatniczka w 2013 r. uzyskiwała dochody z pracy na etacie i przychody z najmu nieruchomości opodatkowane ryczałtem ewidencjonowanym (do końca stycznia 2014 r. musiała złożyć PIT-28). Wychowuje samotnie 19-letnią córkę, która uczy się w liceum. Córka uzyskała w 2013 r. dochód z pracy dorywczej w wysokości 2 tys. zł. Matka będzie mogła rozliczyć się jako osoba samotnie wychowująca dziecko. Okoliczność, że uzyskiwała przychody opodatkowane ryczałtem ewidencjonowanym, nie pozbawia jej tej możliwości, gdyż ich źródłem był najem. Córka też spełnia warunki ustawowe, gdyż uczy się, nie ma ukończonych 25 lat, a jej dochód roczny nie przekroczył 3089 zł. Córka – jako osoba pełnoletnia – ma obowiązek wykazać uzyskiwane dochody w osobnym zeznaniu podatkowym. Nie ma znaczenia, że jej dochód jest niższy od kwoty wolnej od podatku, która wynosi 3091 zł. Córka w zeznaniu wykaże nadpłatę podatku, a urząd skarbowy zwróci jej potrąconą w trakcie roku zaliczkę.
5. Wspólne rozliczenie z niepełnosprawną córką bez ograniczeń wiekowych
Podatniczka sama wychowuje niepełnosprawną córkę niezdolną do samodzielnej egzystencji. Córka ma 35 lat i otrzymuje dodatek pielęgnacyjny do renty. Matka może rozliczyć się jako osoba samotnie wychowująca dziecko.
6. Samotnym rodzicem jest ten, który na co dzień wychowuje potomstwo
Podatnicy są po rozwodzie. Dziecko mieszka z matką, która ponownie wyszła za mąż, tracąc status samotnego rodzica. Ojciec dziecka spędza z nim część roku, w tym wakacje, ferie, płaci alimenty. W takiej sytuacji organy podatkowe zwykle kwestionują prawo tego drugiego rodzica (w tym wypadku ojca) do rozliczenia na preferencyjnych zasadach. Wyjaśniają, że w przypadku gdy oboje rodzice biorą udział w wychowaniu dzieci, choć zamieszkują oddzielnie, należy ustalić, które z nich ponosi większe ciężary związane z wychowaniem – nie tylko te związane z dostarczaniem środków finansowych, ale też z faktyczną pieczą, wychowaniem młodej osoby, pomocą i opieką w codziennych sprawach. W opisanej sytuacji zajmuje się tym matka. Zdaniem organów podatkowych o wyborze formy opodatkowania nie może też decydować umowa czy nieformalne porozumienie między rodzicami, gdyż znaczenie ma wyłącznie stan prawny, tj. przepisy prawa podatkowego i stan faktyczny (por. np. interpretację dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 6 marca 2013 r., sygn. IPTPB2/415-853/12-4/AK).
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 4 ust. 8 i ust. 9 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.).
