Samorząd, który zdecyduje się na przyznanie stypendium dla studentów, musi określić m.in. rodzaj wsparcia oraz sposób ubiegania się o nie.
Ustawową możliwość przyznawania stypendiów przez gminy, powiaty i województwa wprowadziła nowelizacja ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym (p.s.w.), która weszła w życie 16 grudnia 2009 r.
Przed tą zmianą przepisów kwestia ta wzbudzała kontrowersje, mimo iż w niektórych gminach funkcjonowały już programy stypendialne dla studiujących. Przyczyną, która zainicjowała sporządzenie, a następnie przyjęcie przez posłów i senatorów tej nowelizacji, był w dużej części wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z 18 listopada 2008 r. (sygn. akt III SA/Lu 309/08), który następnie został utrzymany przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 29 maja 2009 r. (sygn. akt I OSK 178/09).
Orzeczenia te wskazywały, iż, co prawda, przepisy ustawy o samorządzie gminnym (sprawa ta dotyczyła bowiem gminnego programu stypendialnego) stanowią, iż do wyłącznej właściwości rady gminy należy podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów, to jednak rozwiązania te mają wyłącznie charakter kompetencyjny. Oznacza to, że jeżeli ustawa szczególna (inne niż ta o samorządzie gminnym) przekaże jednostce zadania w zakresie wspomnianego wsparcia, to właśnie rada gminy będzie właściwa do uchwalania zasad jego udzielania. Dopiero taki przepis może być podstawą prawną do podjęcia uchwały. Został on wprowadzony właśnie wspomnianą nowelizacją p.s.w. z 2009 r. Od tej chwili kwestia podstawy prawnej dla przyznawania studentom przez jednostki samorządu terytorialnego pomocy materialnej nie budzi wątpliwości.

Nie ma przymusu

Warto zwrócić uwagę, że z art. 173a p.s.w. wynika uprawnienie, a nie obowiązek przyznawania wsparcia przez gminy czy powiaty. Oznacza to, że przepis ten uzależnia ewentualne uprawnienie studenta wyłącznie od swobodnej decyzji określonego szczeblu samorządu. Jeśli ten ostatni jest nim zainteresowany, musi najpierw zorientować się we właściwym organie, czy taka pomoc materialna jest w ogóle udzielana, a jeżeli tak, to czy spełnia minimalne wymogi do jej przyznania.
Warunki przydzielania wsparcia dla studentów reguluje organ stanowiący danej jednostki samorządu terytorialnej (rada gminy lub powiatu, sejmik województwa) w formie uchwały, która powinna zawierać określenie:
● rodzaju pomocy materialnej;
● sposobu i terminów ubiegania się o nią;
● sposobów wyłaniania studentów, którym będzie przyznane wsparcie;
● maksymalnej wysokości pomocy, o którą może ubiegać się student (art. 173a ust. 2 p.s.w.).
Uchwała taka w zdecydowanej większości przypadków przybiera formę regulaminu pomocy materialnej (regulaminu stypendialnego). Należy jednak pamiętać, iż jest to akt podustawowy o charakterze powszechnie obowiązującym. Może być więc podejmowana wyłącznie na podstawie i w granicach prawa i nie może wykraczać poza zakres spraw określonych w przepisie upoważniającym (art. 173a ust. 2 p.s.w.).
Regulamin stypendialny winien zatem normować te kwestie, które wskazał ustawodawca. W szczególności organ stanowiący nie ma kompetencji do określenia przesłanek pozbawienia prawa do stypendium. Taka regulacja wykraczałaby poza zakres przyznanego jej upoważnienia (rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody lubelskiego z 4 maja 2011 r., znak: NK-II.4131/197/11).

Decyzja i odwołanie

Na uwagę zasługuje również to, że zdaniem WSA w Lublinie, rozstrzyganie o przyznaniu (lub odmowie) konkretnej osobie stypendium finansowanego ze środków publicznych na podstawie przepisów prawa miejscowego przybiera postać aktu administracyjnego, mającego cechy decyzji, bez względu na to, jak zostanie on formalnie nazwany. To nie nazwa decyduje w tym przypadku, ale charakter czynności administracyjnej (wyrok WSA w Lublinie z 28 września 2010 r., sygn. akt III SA/Lu 227/10).
Zatem uchwała regulująca zasady przyznawania pomocy nie może pozbawiać studenta prawa do złożenia od niekorzystnego rozstrzygnięcia odwołania na zasadach ogólnych kodeksu postepowania administracyjnego. Procedura taka prowadzona jest przed organem administracji publicznej w należącej do jego właściwości sprawie indywidualnej, która powinna być rozstrzygana w drodze decyzji administracyjnej. Pozbawienie prawa do odwołania się od decyzji byłoby złamaniem fundamentalnej zasady, na jakiej opiera się postępowanie administracyjne, czyli jego dwuinstancyjności. Klauzula w regulaminie pomocy, przewidująca, iż od decyzji organu w sprawie stypendium odwołanie nie przysługuje, byłaby więc niezgodna z prawem.

Można łączyć

Warto również wspomnieć o art. 181 ust. 6 p.s.w., zgodnie z którym student może równocześnie otrzymywać stypendium rektora dla najlepszych studentów i ministra za wybitne osiągnięcia. Otrzymanie tych form wsparcia nie wyklucza prawa studenta do otrzymywania świadczeń pomocy materialnej przyznawanej przez organy samorządu terytorialnego oraz pracodawców, a także pochodzących ze środków funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Innymi słowy, przyznanie studentowi stypendium samorządowego nie wyklucza możliwości uzyskania innego wsparcia, w szczególności stypendium rektora.
Podstawa prawna
Art. 173a ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 572 z późn. zm.).