Jak prawo innych państw reguluje kwestię klauzuli sumienia?

1 Wielka Brytania

Na mocy ustawy z 1967 r. o aborcji nikt nie może zostać zobowiązany do uczestnictwa w dopuszczonym przez prawo zabiegu przerwania ciąży, jeśli nie jest to zgodne z przekonaniami danej osoby. Wyjątek stanowi tu procedura medyczna, która jest niezbędna dla ratowania życia lub zapobieżenia poważnemu trwałemu uszczerbkowi na zdrowiu fizycznym lub psychicznym kobiety ciężarnej. Możliwość odmowy udziału w procedurach technicznych, mających na celu zapłodnienie i ciążę, reguluje natomiast ustawa z 1990 roku o zapłodnieniu i embriologii.

Na mocy ustawy medycznej z 1983 r. Naczelna Rada Lekarska w Wielkiej Brytanii ma możliwość wydawania tzw. wskazówek dotyczących m.in. dobrych praktyk lekarskich. Jedną z takich wskazówek jest zobowiązanie lekarza powołującego się na klauzulę sumienia do poinformowania pacjenta o możliwości wizyty u innego lekarza. Wskazówki Naczelnej Rady Lekarskiej nie mają wiążącej mocy prawnej, ale ich lekceważenie i stałe naruszenie może doprowadzić nawet do utraty prawa do rejestracji prowadzonej praktyki lekarskiej.

2 Francja

We Francji kwestie związane z klauzulą sumienia są regulowane przez przepisy „Kodeksu zdrowia publicznego”. Na jego mocy prawo do powoływania się na klauzulę sumienia przysługuje w przypadku czterech obszarów działań medycznych: przerwania ciąży, przerwania ciąży ze względów medycznych, sterylizacji w celach antykoncepcyjnych oraz badań na zarodkach i zarodkowych komórkach macierzystych. Warto zaznaczyć, że we Francji „Kodeks zdrowia publicznego” nie przewiduje klauzuli sumienia dla farmaceutów.

Francuski „Kodeks etyki lekarskiej” daje natomiast lekarzowi prawo do odmowy świadczenia usługi medycznej z powodów osobistych bądź zawodowych, za wyjątkiem sytuacji nagłych oraz takich, w których odmowa pomocy zaprzeczałaby człowieczeństwu. Lekarz powołujący się na klauzulę sumienia jest zobowiązany do wskazania choremu na inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej.

3 Włochy

We włoskim porządku prawnym klauzulę sumienia wywodzi się z konstytucyjnego prawa do wolności sumienia oraz wolności religijnej. Klauzula sumienia ma tu również swoje umocowanie w kilku ustawach, kodeksach etyki, dokumentach Narodowego Komitetu Bioetyki oraz wyrokach Sądu Konstytucyjnego.

Zgodnie z ustawą z 1978 r. dotyczącą norm opieki nad macierzyństwem i dobrowolnego przerywania ciąży lekarz lub pielęgniarka może powstrzymać się od udziału w procedurze aborcyjnej, jeśli uprzednio złoży odpowiednie oświadczenie. Podobna regulacja znajduje się w Kodeksie Deontologii Medycznej, zgodnie z którym lekarz może powstrzymać się od wykonania określonego zabiegu medycznego niezgodnego z jego sumieniem, jeśli ta decyzja nie wpłynie na pogorszenie stanu zdrowia pacjentów. Natomiast zgodnie ze stanowiskiem Narodowego Komitetu Bioetyki lekarz – powołując się na klauzulę sumienia – może odmówić przepisania środków postkoitalnych ze względu na ich potencjalne działanie wczesnoporonne.

4 Hiszpania

Hiszpania Podobnie jak we Włoszech, również w Hiszpanii klauzula sumienia znajduje swoje umocowanie w ustawie zasadniczej. O możliwość powołania się na taką klauzulę mówi również m.in. art. 19 ustawy z 2010 roku o zdrowiu seksualnym, reprodukcyjnym i o dobrowolnym przerywaniu ciąży.

„Kodeks deontologii lekarskiej” z 2011 roku mówi natomiast o tzw. sprzeciwie sumienia, przez który należy rozumieć prawo odmowy lekarza do podporządkowania się, ze względu na przekonania etyczne, moralne lub religijne działaniu, które jest od niego wymagana przez prawo, polecenie przełożonego lub decyzję administracyjną, jeśli realizacja tego działania sprzeciwiałaby się jego sumieniu. Warto zaznaczyć, ze niezależnie od przekonań i światopoglądu każdy lekarz zobowiązany jest do poinformowania pacjenta o wszelkich świadczeniach, z których mogą oni skorzystać w kontekście prokreacji i ciąży.

5 Stany Zjednoczone

Obecnie obowiązujące w Stanach Zjednoczonych przepisy federalne zezwalają lekarzom i innym pracownikom służby zdrowia na odmowę świadczenia usług medycznych związanych z aborcją i sterylizacją, jeżeli takie działanie byłoby sprzeczne z ich sumieniem. Warto dodać, że instytucje korzystające z funduszy federalnej nie mogą podejmować działań dyscyplinarnych wobec pracowników służby zdrowia ze względu na ich przekonanie dotyczące aborcji czy też sterylizacji.

W 2011 r. amerykański Departament Zdrowia wydał oświadczenie ograniczające zakres stosowania klauzuli sumienia, na mocy którego lekarze i pracownicy medyczni nie mogą odmówić leczenia pacjentów, których „styl życia”, orientacja seksualna lub inne względy są sprzeczne z ich sumieniem. Co więcej, Departament uznał również, że antykoncepcji nie można utożsamiać z aborcją i nie wchodzi ona w zakres klauzuli sumienia.

Opracowano na podstawie materiałów Katolickiej Agencji Informacyjnej oraz Biura Analiz Sejmowych Sejmu RP.