Subskrybuj nas na Youtube
Osoba z zaburzeniami psychotycznymi zamiast obecnie występującej w przepisach osoby chorej psychicznie, osoba z niepełnosprawnością intelektualną – zamiast osoby upośledzonej umysłowo. Tak zmienić ma się terminologia używana w przepisach.
Wyeliminowanie stygmatyzujących pojęć oraz wprowadzenie regulacji skuteczniej chroniących prawa pacjentów, szczególnie tych, wobec których stosowany jest przymus bezpośredni – to główne cele projektowanej nowelizacji ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 2022 r. poz. 2123).
Zatem w nowej wersji ustawy pojęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi odnosić się będzie do osoby: z zaburzeniami psychotycznymi, z niepełnosprawnością intelektualną oraz wykazującej inne zakłócenia czynności psychicznych, które są zaliczane do zaburzeń psychicznych i wymagają świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia tej osoby w środowisku społecznym.
Unieruchomienie i izolacja pod kontrolą
Jeśli chodzi o stosowanie przymusu, projektowane zmiany są – częściowo – odpowiedzią na zastrzeżenia m.in. rzecznika praw obywatelskich, który wskazywał na to, że obecne przepisy niewystarczająco zabezpieczają prawa pacjentów przed naruszeniem. Resort zdrowia już kilka miesięcy temu, w odpowiedzi na wystąpienie RPO, zapowiadał ich przeformułowanie (pisaliśmy o tym w tekście „Szykują się zmiany w stosowaniu przymusu wobec chorych”, DGP nr 168/2022).
W nowelizacji ma zostać zapisane, że pomieszczenia przeznczone do obserwacji osoby unieruchomionej powinny być wyposażane w monitoring umożliwiający stały nadzór. Zaproponowano także zmiany dotyczące oceny zasadności zastosowania przymusu bezpośredniego – zarówno w szpitalu, jak i domu pomocy społecznej – przedłużania unieruchomienia lub izolacji na kolejne okresy oraz przekazywania informacji o zastosowaniu takich środków wobec pacjenta. Nowela ma wprowadzić obowiązek konsultowania decyzji w tych sprawach z innym lekarzem – niekoniecznie psychiatrą. Obecnie musi to być właśnie ten specjalista, co często sprawia, że zasada ta nie jest przestrzegana, bo możliwości uzyskania opinii innego psychiatry po prostu nie ma. Podobnie ma być w przypadku przyjmowania do szpitali osób niepełnoletnich lub ubezwłasnowolnionych w sytuacjach, gdy nie można uzyskać zgody ich przedstawicieli ustawowych lub braku jednomyślności z ich strony i bez uprzedniej zgody sądu. Tu też będzie obowiązek skonsultowania decyzji z innym lekarzem (niekoniecznie psychiatrą), ale zostanie dodany przepis, który na lekarza podejmującego decyzję nakłada obowiązek wyjaśnienia pacjentowi przyczyn przyjęcia do szpitala bez zgody i poinformowania o jego prawach.
Tajemnice i informacje
Poza tym do katalogu profesjonalistów, w stosunku do których osoby uczestniczące w leczeniu osób z zaburzeniami psychicznymi są zwolnione z obowiązku zachowania tajemnicy, mają zostać dodane – obok lekarza – inne osoby sprawujące opiekę nad pacjentem. Natomiast obok pracowników pomocy społecznej pojawić się mają osoby „współuczestniczące w działalności oświatowej” (również wobec nich nie będzie obowiązku zachowania tajemnicy). Z kolei jednostki organizacyjne pomocy społecznej zostaną zobowiązane do przekazywania informacji na temat swoich podopiecznych, którzy trafiają do szpitali – na wniosek ich kierowników.
Nowela zmienia też zasady przeprowadzenia rozprawy w szpitalu w przypadkach uzasadnionych interesem osoby, której dotyczy postępowanie. Obecnie decyduje o tym sąd, natomiast zgodnie z nowym brzmieniem przepisów co do zasady rozprawa miałaby być przeprowadzana w szpitalu, a odstępstwo od niej możliwe byłoby wyłącznie w przypadku, kiedy jest to szczególnie utrudnione.
Projektowane zmiany mają na celu również m.in. wykluczenie wątpliwości interpretacyjnych, doprecyzowanie kwestii dotyczących stron postępowania sądowego w sprawach o przyjęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi bez jej zgody do szpitala psychiatrycznego, a także jej wypisania oraz innych przepisów ustawy.
Psychoterapia zdefiniowana
Poza tym projektowana nowela doprecyzowuje pojęcie psychoterapeuty oraz definicję psychoterapii. – Dbałość o wysoki poziom świadczonych usług zdrowotnych w zakresie zdrowia psychicznego wymaga określenia, kto może udzielać świadczeń opieki zdrowotnej w postaci psychoterapii i wskazania minimalnych kompetencji oraz poziomu wykształcenia osób realizujących te usługi na rynku prywatnym – tłumaczą autorzy projektu.
Zmienić ma się też częstotliwość oceny realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Minister zdrowia ma przekazywać taką informację Radzie Ministrów co trzy lata, a nie jak obecnie – co dwa. W efekcie informację za lata 2023–2025 powinien przedstawić do 30 listopada 2026 r., za lata 2021–2022 zaś, zgodnie z dotychczasowymi zasadami, do 30 listopada 2023 r. ©℗
Wyceny głównym hamulcowym reformy
Podstawową wadą reformy psychiatrii dzieci i młodzieży jest przyjęta zasada rozliczania, w której placówkom płaci się za liczbę usług, a nie za objęcie opieką określonej grupy potrzebujących – przekonuje rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek w wystąpieniu do premiera Mateusza Morawieckiego. Jest ono pokłosiem ostatniego posiedzenia komisji ekspertów ds. ochrony zdrowia psychicznego przy RPO. Specjaliści wskazują, że wyceny świadczeń udzielanych w zreformowanym systemie są zbyt niskie, niewłaściwa jest też zasada rozliczania. Zgodnie z ich rekomendacjami rzecznik sugeruje wprowadzenie finansowania w drodze ryczałtu na populację – na wzór modelu, który z powodzeniem jest realizowany w ramach pilotażu reformy psychiatrii dorosłych (w centrach zdrowia psychicznego). Rzecznik sygnalizuje, że zawodzi też współpraca poradni leczących dzieci z ich środowiskiem lokalnym – zwłaszcza z placówkami oświatowymi oraz pomocą społeczną. Nadal bowiem nie uregulowano zasad koordynacji i współpracy, choć taki obowiązek wynika z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Szwankuje również współpraca pomiędzy poszczególnymi poziomami referencyjnymi, czyli ośrodkami środowiskowej opieki psychologiczno-psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży (I poziom) i poradniami zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży (II poziom). – Pracownicy ośrodków środowiskowej opieki psychologiczno-psychoterapeutycznej podejmują działania dla szerokiego spektrum trudności natury psychicznej i nie dysponują wystarczającym wsparciem innych specjalistów. Blokuje to możliwość pomocy i rodzi chęć przerzucania pacjenta pomiędzy różnymi poziomami czy instytucjami – alarmuje RPO. Barierą jest również niedostatek specjalistów chcących pracować w ramach kontraktów z Narodowym Funduszem Zdrowia, a także brak przygotowania nauczycieli do reagowania na problemy i udzielania pomocy uczniom z problemami psychicznymi. W ocenie RPO zasadne byłoby powołanie podmiotu koordynującego reformę opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży. ©℗
Etap legislacyjny
Projekt ustawy w konsultacjach
