Krystyna Barbara Kozłowska Lekarz bez względu na przekonania religijne ma obowiązek udzielenia świadczeń zdrowotnych w sytuacji nagłej.
Jakie prawa ma pacjent leczony przez lekarza, który podpisał deklarację wiary i ze względów światopoglądowych odmawia wykonania jakiejś procedury medycznej?
Oczywiście powołanie się na klauzulę sumienia, tj. odmówienie udzielenia konkretnego świadczenia m.in. ze względu na przekonania religijne, jest prawem lekarza. Jednak prawa ma też pacjent. Jeśli istnieją wskazania medyczne i konieczność przeprowadzenia konkretnego zabiegu czy badania, to chory ma bezdyskusyjne prawo do tych świadczeń. Istotne jest jednak to, żeby Polacy wiedzieli, jak mają się zachować w tego typu sytuacjach. Przede wszystkim trzeba pamiętać, że skorzystanie przez lekarza z klauzuli sumienia rodzi jednocześnie obowiązki po jego stronie.
Jakie?
Musi on wskazać pacjentowi możliwość uzyskania świadczenia u innego lekarza. Poza tym ma obowiązek odnotowania zdarzenia w dokumentacji medycznej i uprzedniego poinformowania przełożonego o odmowie. Zwrócę uwagę na jeszcze jedną bardzo ważną kwestię. Każdy lekarz bez względu na przekonania religijne ma obowiązek natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych w sytuacji nagłej. Innymi słowy, nie może odmówić pomocy, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.
Co stanowi prawo, a jaka jest praktyka? Czy lekarze, odmawiając jakiegoś świadczenia, wskazują inną możliwość uzyskania pomocy? Czy były w tej sprawie skargi od pacjentów?
Jeśli chodzi o praktykę, to mogę się opierać jedynie na zgłoszeniach wpływających do biura rzecznika praw pacjenta. Tego typu skarg jest niewiele. W 2013 i 2014 r. było ich zaledwie kilka. Najczęściej dotyczą one ginekologii, tj. poruszany jest kontekst regulacji prawnych dopuszczalności terminacji ciąży zgodnie z ustawą o planowaniu rodziny i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, wykonywania badań prenatalnych. Padały też pytania w zakresie stosowania klauzuli sumienia. W tym roku prowadziliśmy jedno postępowanie wyjaśniające i dwa postępowania przed komisją lekarską. W żadnej z tych spraw nie odwoływano się jednak w sposób jasny do klauzuli sumienia. W prowadzonym postępowaniu stwierdzone zostały naruszenia trzech praw pacjenta: do świadczeń zdrowotnych, do sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza, a także do dokumentacji medycznej.
Co może zrobić pacjent, który zostanie postawiony w sytuacji odmowy wykonania świadczenia przez lekarza ze względów światopoglądowych?
Jak najszybciej zgłosić się do kierownika danego podmiotu leczniczego. Ten natomiast powinien w pierwszej kolejności wskazać możliwość uzyskania świadczenia u innego lekarza w tej placówce.
A co zrobić, gdy interwencja pacjenta u kierownika placówki nie pomogła?
W takiej sytuacji proszę o niezwłoczne kierowanie zgłoszeń do NFZ i do biura rzecznika praw pacjenta. Jako rzecznik praw pacjenta mogę zbadać, czy powstrzymanie się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z sumieniem lekarza odbyło się z zachowaniem wymogów formalnych. W przypadku stwierdzenia naruszenia mam także prawo wystąpić do osoby kierującej podmiotem leczniczym o wyciągnięcie konsekwencji służbowych w stosunku do danego specjalisty. Ponadto warto pamiętać, że podmioty prowadzące działalność leczniczą związane umowami z NFZ na udzielanie konkretnych świadczeń, są zobligowane do przestrzegania kontraktów. Jeśli tego nie robią, NFZ po wyjaśnieniu sprawy może nałożyć na nie karę finansową.