Ustawa o działalności leczniczej rodzi wiele wątpliwości dotyczących statusu publicznych placówek zdrowotnych.
Ewentualne wątpliwości należy wyjaśnić w drodze dokonania wykładni systemowej obowiązujących przepisów przy uwzględnieniu zarówno kodeksu cywilnego, jak i konstytucyjnej zasady państwa prawnego.

Zgłaszane wątpliwości

Artykuł 35 b ust. 3 ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej wyraźnie przewidywał, że samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (SP ZOZ) podlega obowiązkowej rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Z chwilą wpisania do niego uzyskiwał osobowość prawną. Takiego przepisu nie ma w ustawie z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. nr 112, poz. 654). To rodzi pytania dotyczące dalszego funkcjonowania SP ZOZ jako osoby prawnej.

Uzyskanie osobowości

Uważam, iż niejasności dotyczące osobowości prawnej SP ZOZ są nieuzasadnione. Zgodnie z art. 35 kodeksu cywilnego „powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy; w wypadkach i w zakresie w przepisach tych przewidzianych organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje także jej statut”. SP ZOZ na mocy art. 35b ust. 2 ustawy o ZOZ z chwilą wpisu do KRS uzyskał takową. Z żadnego przepisu ustawy o działalności nie wynika jej utrata. To z kolei prowadzi do wniosku, że nie został spełniony przewidziany w art. 35 k.c. wymóg ustawowego określenia „ustania osoby prawnej”.
W orzecznictwie sądowym podkreśla się zakaz domniemywania osobowości prawnej, ani nabycia tego przymiotu. W wyroku z 14 lutego 2008 r.(sygn. akt CSK 502/07), sąd wskazał, że „w kodeksie cywilnym przyjęto tzw. normatywną koncepcję osób prawnych, zgodnie z którą za podmiot w stosunkach cywilnoprawnych obdarzony zdolnością prawną i zdolnością do czynności prawnych uznaje się tylko taką jednostkę organizacyjną, którą w atrybut podmiotowości wyposaża przepis prawa pozytywnego.
Taki wniosek jednoznacznie wypływa z brzmienia art. 33 k.c., zgodnie z którym osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Nie można uznać osobowości prawnej na zasadzie domniemywania ani obowiązywania jakiejkolwiek normy zwyczajowej (...)”.
Z kolei Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 14 lutego 2008 r. (sygn.akt I ACa 49/08) stwierdził, że „stosownie do przepisu art. 35 k.c. powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy. Założenie racjonalnego ustawodawcy nakazuje w związku z tym przyjąć, że jeżeli wprowadza on w drodze ustawy nową kategorię osób prawnych, to jednocześnie w tej samej ustawie określa podstawy i sposób likwidacji tych podmiotów. W drodze absolutnego wyjątku można by jedynie przyjąć, że likwidacja poszczególnej osoby wymagałoby odrębnej interwencji ustawodawcy (tj. wydania ustawy)”.
W moim przekonaniu zakaz domniemania osobowości prawnej dotyczy również domniemania utraty tego przymiotu, innymi słowy przepis powinien wprost normować utratę osobowości prawnej przez daną jednostkę organizacyjną.

Wykładnia systemowa

Za takim stanowiskiem przemawia również wykładnia systemowa. Wskazać należy, iż zgodnie z art. 67 ust. 2 ustawy o działalności leczniczej, SP ZOZ powstały w wyniku połączenia dwóch lub więcej zakładów uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania go do KRS. Całkowicie nieracjonalne byłoby postępowanie ustawodawcy, gdyby przyjąć, że w przepisie tym (zgodnie z art. 35 k.c.) w sposób wyraźny przyznaje osobowość prawną podmiotowi powstałemu wskutek fuzji dwóch (lub więcej) takich zakładów, natomiast poprzez brak wyraźnego potwierdzenia osobowości prawnej funkcjonujących zakładów co najmniej wprowadza wątpliwość co do ich statusu prawnego.

W zgodzie z konstytucją

Powyższe działanie byłoby w sposób oczywisty sprzeczne z zasadą racjonalności prawodawcy zawartą w art. 2 ustawy zasadniczej. W doktrynie prawa konstytucyjnego podkreśla się, że z zasady tej wynika obowiązek stanowienia prawa zgodnie z regułami prawotwórstwa (P. Winczorek: Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., LIBER 2000, s. 15). Sprzeczne z nią byłoby stanowienie prawa wewnętrznie sprzecznego. Dokonanie wykładni przepisów ustawy o działalności leczniczej, w wyniku której SP ZOZ powstałemu w wyniku połączenia przyznawano by się zgodnie z art. 67 ust. 2 osobowość prawną, a już istniejącym zakładom odmawiano by tego, byłoby rażąco sprzeczne z zasadą równego traktowania (art. 32 konstytucji). Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego narusza tę zasadę różnicowanie podmiotów takich samych (z tej samej kategorii), które nie różnią się istotną (relewantną) cechą. Uważam, że sposób powstania SP ZOZ (w wyniku połączenia) nie jest cechą uzasadniającą tak radykalne różnicowanie tych zakładów, tworzą one bowiem jedną kategorię niezależnie od trybu ich powstania. Świadczy o tym jednakowe ich unormowanie przez ustawodawcę w rozdziale 3.

Jan Ciechorski