rozwiń ›

Przypomnijmy, 3 lipca 2025 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł (sygn. akt U 2/25), że rozporządzenie MEN z 17 stycznia 2025 r. ograniczające liczbę godzin religii w szkołach do jednej tygodniowo jest w całości niezgodne z art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawą o systemie oświaty[ramka 1]. Wyrok zapadł w składzie trojga sędziów pod przewodnictwem prezesa TK Bogdana Święczkowskiego. Sprawozdawcą była Krystyna Pawłowicz, w składzie był także Stanisław Piotrowicz. Orzeczenie zapadło jednogłośnie.

Jednak wyrok, podobnie jak inne orzeczenia TK, nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw. A to oznacza, że są wątpliwości, czy stanowi on obowiązujące prawo.

Ministerstwo: nie zmienimy rozporządzenia!

Gminy z zainteresowaniem śledzą rozwój dalszych wydarzeń. Jednak sygnały, jakie płyną z Ministerstwa Edukacji Narodowej, wskazują, że resort nie zamierza zmienić rozporządzenia.

Uwaga! Wydział Informacyjno-Prasowy MEN wydał komunikat, że „To minister odpowiedzialny za oświatę kształtuje prawo oświatowe w Polsce'. Dodał też, że „rozporządzenia wydawane przez ministra ds. oświaty są publikowane w Dzienniku Ustaw i to one stanowią obowiązujące prawo, a nie decyzje organu, którego stan niezdolności do wykonywania zadań Trybunału Konstytucyjnego stwierdziły wyroki sądów europejskich i Sejm w uchwale z 6 marca 2024 r.”.

Wcześniej MEN wyjaśniał, że przeanalizował wszystkie zgłoszone uwagi, z czego część znalazła swoje odzwierciedlenie w treści rozporządzenia. I dodał, że w kwestii zmniejszenia wymiaru godzinowego lekcji religii z dwóch do jednej godziny w tygodniu, strony – MEN oraz zgłaszający uwagi przedstawiciele Kościołów – pozostały przy swoich stanowiskach.

Ramka 1

Argumentacja trybunału

W ustnym uzasadnieniu (w dniu przekazywania do druku artykułu nie było jeszcze pisemnego) TK wskazał, że rozporządzenie zmieniające MEN jest w całości niezgodne z art. 12 ust. 2 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty w związku z jej art. 92 ust. 1, art. 25 ust. 3 oraz art. 2 i art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Trybunał stwierdził, że wydanie nowelizacji rozporządzenia nie spełnia wymogów określonych w art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, a przepis ten przewiduje, że organizowanie nauki religii w publicznych przedszkolach oraz szkołach podstawowych i ponadpodstawowych ma następować w porozumieniu właściwego ministra z władzami Kościoła katolickiego oraz innych Kościołów i związków wyznaniowych.

Według TK wymagane ustawą porozumienie nie może ograniczać się jedynie do wyrażenia opinii, ale powinno stworzyć warunki aktywnego współdziałania ministra i strony kościelnej w kształtowaniu treści przepisu będącego przedmiotem rozbieżnych stanowisk. Minister natomiast wykluczył porozumienie się z przedstawicielami zainteresowanych kościołów i innych związków wyznaniowych, ograniczając się do zakomunikowania im planowanych zmian, zebrania stanowisk na ich temat oraz wysłuchania krytycznych uwag w ramach konsultacji publicznych, wskutek czego nie wypracowano kompromisowego stanowiska, co finalnie skutkowało jednostronnym rozstrzygnięciem ministra edukacji, abstrahującym od krytycznych stanowisk strony kościelnej i licznych zastrzeżeń kierowanych pod adresem ministra.

TK wskazał także, że taki tryb wydania rozporządzenia sprawia, że jest ono w całości sprzeczne z konstytucyjną zasadą współdziałania państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi (art. 25 ust. 3 Konstytucji). ©℗

Zapisy nowelizacji

Rozporządzenie ministra edukacji z 17 stycznia 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach wprowadza jednakowy tygodniowy wymiar godzin zajęć religii i etyki w szkołach publicznych. Obydwa przedmioty od roku szkolnego 2025/2026 mają być prowadzone w wymiarze jednej godziny tygodniowo. Zmiany nie dotyczą nauki religii w publicznych przedszkolach, która nadal będzie się odbywała w wymiarze dwóch godzin zajęć tygodniowo.

Dla porównania: przed zmianą przepisów nauka religii w szkołach publicznych odbywała się w wymiarze dwóch godzin lekcyjnych tygodniowo. Wymiar ten mógł zostać zmniejszony za zgodą biskupa diecezjalnego Kościoła katolickiego lub władz zwierzchnich pozostałych Kościołów i innych związków wyznaniowych. Natomiast nauka etyki odbywała się w wymiarze ustalanym przez dyrektora szkoły, co sprawiało, że uczniowie nie zawsze mieli możliwość pobierania nauki religii i etyki w takim samym wymiarze.

Ministerstwo tłumaczy, że wprowadzone zmiany ujednoliciły tygodniowy wymiar zajęć na poziomie przepisów powszechnie obowiązujących – tak aby każdy uczeń w publicznej szkole pobierał naukę religii lub etyki w takim samym wymiarze.

Czy szkoła może ustalić zajęcia z religii w godzinach innych niż na ostatniej lekcji?

Co do zasady nie. W myśl nowych przepisów zajęcia te trzeba planować bezpośrednio przed lub po obowiązkowych zajęciach edukacyjnych ucznia. Możliwe jest odstąpienie od tej reguły w oddziałach szkoły podstawowej, w których wszyscy uczniowie uczęszczają na lekcję religii lub etyki.

Przy czym pod uwagę będzie brany tu stan faktyczny na dzień 15 września danego roku szkolnego, co wynika z tego, że we wrześniu mogą być jeszcze wprowadzane zmiany do arkuszy organizacyjnych.

Ograniczenie grup międzyklasowych

Ministerstwo podjęło decyzję o ograniczeniu możliwości tworzenia grup międzyklasowych dla uczniów klas I–III szkoły podstawowej. Od nowego roku szkolnego grupy takie na zajęciach religii i etyki będą mogły powstawać tylko wtedy, gdy w danym oddziale uczestnictwo w nich zadeklaruje mniej niż siedmioro uczniów.

W przypadku prowadzenia nauczania religii poza szkołą obowiązywać będą te same zasady dotyczące łączenia uczniów co w placówkach szkolnych. Dotyczyć to będzie zarówno organizacji zajęć religii w grupach międzyszkolnych, jak i w pozaszkolnych punktach katechetycznych. Zmiany obejmą również zajęcia etyki.

Co z nauczycielami religii

Zmniejszenie o połowę wymiaru godzin lekcji religii powoduje, że z końcem sierpnia większość szkół musiałaby rozstać się z częścią katechetów. Niektóre gminy zastanawiają się, czy w związku z wyrokiem TK, który stwierdził niekonstytucyjność działań rządu, pojawią się w przyszłości z ich strony roszczenia o odszkodowania.

Stowarzyszenie Katechetów Świeckich przewiduje, że pracę stracić może nawet około 10 tys. nauczycieli religii. Co prawda, nauczyciele ci zebrali już ponad 500 tys. podpisów pod projektem ustawy Religia lub etyka w szkole, który, jak wskazuje stowarzyszenie na swojej stronie w profilu społecznościowym ma zostać skierowany do I czytania w Sejmie. Jednak w tym momencie brak przepisów przejściowych powoduje, że od 1 września br. część z nich może pozostać bez pracy albo ich etaty zostaną ograniczone.

Dodatkowe zajęcia

Aby uniknąć zwolnień, nauczyciele mogą prowadzić dodatkowe zajęcia z innych przedmiotów, które pozwolą im zachować pełny wymiar zatrudnienia. Osoby te muszą jednak oczywiście posiadać odpowiednie kwalifikacje do tego.

Uwaga! Część nauczycieli religii, zwłaszcza ci, którzy są w trakcie awansu zawodowego, rozważyć może przyjęcie godzin nauczania nowego przedmiotu, jakim jest edukacja zdrowotna. Muszą jednak posiadać kwalifikacje do nauczania tego przedmiotu albo zgodę kuratorium na jego nauczanie w czasie nabywania kwalifikacji.

Zaznaczyć trzeba, że są i takie jednostki samorządowe, w których zwolnień nauczycieli religii nie będzie, bo już wcześniej ich brakowało. – Już w ubiegłym roku przyjęliśmy do wiadomości zmniejszenie liczby godzin zajęć katechetycznych dla ósmych klas prowadzonych przez katechetów. Powodem był brak wystarczającej liczby katechetów. W tym roku dalsze zmniejszenie liczby godzin nie będzie zatem powodowało zwolnień– mówi Konrad Kostrzewa, burmistrz miasta Kobyłka.

Gminy odkładają decyzję

Burmistrz Kobyłki dodaje, że miasto rozważą wprowadzenie w klasach trzecich dodatkowej lekcji religii. – Otrzymaliśmy w tej sprawie prośbę od rodziców. Sprawdzamy możliwości prawne – mówi burmistrz.

Są jednak i takie jednostki samorządowe, które rozważają utrzymanie obecnego wymiaru zajęć z religii (np. Łuków). Część gmin ma jednak wątpliwości co do możliwości wprowadzenia i finansowania dodatkowych godzin.

Dlatego samorządy nie ukrywają, że ostateczne decyzje będą podejmować we wrześniu. – Do tej pory rodzice nie zgłaszali chęci zwiększania godzin religii, pod koniec roku nie było to najważniejszym tematem. Zakładamy, że dyskusja powróci po wakacjach i wtedy podejmiemy ostateczne decyzje – mówi Jolanta Maciejewska, dyrektorka Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Klebarku Wielkim (gmina Purda, województwo warmińsko-mazurskie).©℗

ramka 2

Argumentacja trybunału

Zmiany w arkuszu możliwe we wrześniu

Harmonogram sporządzania i opiniowania arkusza organizacyjnego szkoły (w którym określa się m.in. liczbę nauczycieli, tygodniowy wymiar obowiązkowych zajęć edukacyjnych, zajęć z religii, etyki, wychowania do życia w rodzinie) określony został w par. 17 rozporządzenia MEN z 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli. Zgodnie z nim do 19 kwietnia każdego roku organizacja związkowa ma czas na zaopiniowanie arkusza, następnie do 21 kwietnia dyrektor przekazuje go organowi prowadzącemu, ten zaś do 20 maja uzyskuje opinię organu nadzoru pedagogicznego i do 29 maja arkusz ten zatwierdza.

Arkusz może być korygowany, nawet już po rozpoczęciu roku szkolnego. Jeśli zmiany do zatwierdzonego arkusza organizacji szkoły lub przedszkola wprowadzane są:

  • przed 30 września – opinie organizacji związkowych i nadzoru pedagogicznego są wydawane w terminie czterech dni roboczych od dnia otrzymania zmian, zaś organ prowadzący szkołę lub przedszkole zatwierdza zmiany w terminie siedmiu dni roboczych od dnia ich otrzymania,
  • po 30 września, organ prowadzący szkołę lub przedszkole zatwierdza te zmiany w terminie siedmiu dni roboczych od dnia ich otrzymania. ©℗

Podstawa prawna

  • art. 12 ust. 2 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2024 r. poz. 750)
  • rozporządzenie Ministra Edukacji z 17 stycznia 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz.U. z 2025 r. poz. 66)
  • par. 17 rozporządzenia MEN z 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2736)