Co dziś boli samorządy? Szanse na inwestycje, relacje z rządem, demografia

„Sprawny samorząd – silna Polska” brzmiało hasło przewodnie Kongresu Perły Samorządu, zorganizowanego 10–11 czerwca przez Dziennik Gazetę Prawną w Toruniu. Współgospodarzem wydarzenia, w którym wzięli udział przedstawiciele samorządu, władz centralnych, świata nauki, biznesu i mediów, był samorząd woj. kujawsko-pomorskiego.

Kongresowe dyskusje skupione były na najbardziej aktualnych i ważnych tematach dla lokalnych władz różnych szczebli.

Niezależnie od rozmów o istotnych sprawach 35-lecie pierwszych demokratycznych wyborów samorządowych, które odbyły się 27 maja 1990 r., skłoniło uczestników również do szerszego spojrzenia. Jak wynikało z wielu opinii, samorządność w Polsce nadal jest nadmiernie ograniczana.

Decentralizacja i demografia- dwie kluczowe sprawy dla samorządu

Kongres rozpoczęła sesja plenarna „Samorządy i samorządność – czy mamy szansę na nowe otwarcie” prowadzona przez Marka Tejchmana, zastępcę redaktora naczelnego DGP.

Piotr Całbecki, marszałek woj. kujawsko-pomorskiego, wskazał na niewystarczające umocowanie samorządu w konstytucji oraz potrzebę partnerskiej współpracy z rządem.

Marszałek apelował o powrót do idei regionalizacji i większą decentralizację.

Paweł Gulewski, prezydent Torunia, podkreślił, że bieżące oraz strategiczne działania samorządu determinuje obecnie demografia.

– Na przykładzie Torunia widzimy, że liczba mieszkańców maleje – prognozy GUS mówią o 150 tys. osób w 2050 r. – wskazał. Obecnie miasto liczy ok. 170 tys. mieszkańców.

Wątek demografii przewijał się podczas całego kongresu, dyskutowano m.in. o ważnym zadaniu lokalnych władz, jakim jest rozwój usług społecznych.

Prezydent Torunia zwrócił uwagę na konieczność stworzenia ustawy metropolitalnej.

– To nie jest fanaberia dużych miast, ale narzędzie, które pozwoli wszystkim samorządom lepiej radzić sobie z wyzwaniami demograficznymi i infrastrukturalnymi – powiedział.

Obaj samorządowcy zgodnie podkreślali, że przyszłość lokalnych wspólnot zależy od odwagi w podejmowaniu reform oraz odbudowy zaufania i współpracy na linii rząd–samorząd.

Co dalej z inwestycjami w regionach?

W trakcie panelu „Samorząd a rozwój gospodarki i inwestycje” dyskutowano o tym, jaką rolę odgrywa polityka gospodarcza samorządów w rozwoju regionów. Uczestnicy zwrócili uwagę, że polskie samorządy stoją dziś przed istotną zmianą, dotyczącą zarówno sposobu pozyskiwania środków, jak i priorytetów inwestycyjnych. W kontekście funduszy europejskich zmieniają się proporcje między instrumentami bezzwrotnymi i pożyczkowymi. Jacek Karnowski, sekretarz stanu w Ministerstwie Funduszy i Rozwoju Regionalnego, a wcześniej wieloletni prezydent Sopotu, zwrócił uwagę na konieczność racjonalnego planowania inwestycji, tak aby były prorozwojowe. Mówił też o roli samorządów w rozwijaniu innowacyjnych usług publicznych.

Dużym problemem dla gmin jest przyjmowanie planów ogólnych zagospodarowania przestrzennego. Obaw nie rozproszyła nowelizacja ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu wydłużająca przeznaczony na to czas o 6 miesięcy, do 30 czerwca 2026 r. Podczas panelu „Paraliż inwestycyjny na horyzoncie. Czy gminy zdążą z planami ogólnymi?” dr inż. Anna Michalik, zastępca dyrektora departamentu planowania przestrzennego w Ministerstwie Rozwoju i Technologii (MRiT), przekonywała, że samorządy przygotują nowe dokumenty planistyczne na czas.

– Ponad 80 proc. gmin formalnie rozpoczęło procedurę – mówiła. Dodała, że jedna piąta samorządów ankietowanych przez resort ma już gotowe projekty planów ogólnych. Innego zdania był dr Łukasz Grzesiak, kierownik Referatu Planowania Przestrzennego i Budownictwa w gminie Kłodawa (woj. lubuskie). Podkreślał, że gminom brakuje kadr do obsłużenia fali wniosków o wydanie decyzji o warunkach zabudowy. Mieszkańcy boją się, że plan ogólny – który ma uporządkować przestrzeń i ograniczyć zabudowę – zablokuje możliwości inwestycyjne.

– Pierwsza generacja planów ogólnych będzie fikcją – stwierdził samorządowiec. Poseł Marcin Skonieczka, zastępca przewodniczącego komisji samorządu terytorialnego i polityki regionalnej, zadeklarował, że na jednym z najbliższych jej posiedzeń parlamentarzyści podejmą dyskusję o tym, jak z jednej strony pomóc gminom rozwiązać problem z decyzjami WZ, a z drugiej – nie wyhamować reformy. Propozycję w tej sprawie ma też w najbliższym czasie przedstawić MRiT.

Adaptacja do zmiany klimatu

O działaniach realizowanych przez samorządy w ramach adaptacji do zmian klimatu oraz wskazówkach dotyczących miejskich planów adaptacji, które do 2 stycznia 2028 r. muszą przygotować wszystkie miasta liczące ponad 20 tys. mieszkańców, dyskutowano podczas panelu „Gotowe na suszę i powódź. Miasta w dobie zmian klimatu”.

Paweł Jaworski, dyrektor departamentu adaptacji do zmian klimatu i polityki miejskiej w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, wskazał, że najpopularniejszymi inwestycjami w tym obszarze są działania dotyczące terenów zieleni oraz zagospodarowania wód opadowych i roztopowych. Zapowiedział, że jesienią ruszą nowe nabory o wartości niemal 2 mld zł na projekty związane z adaptacją do zmian klimatu.

– Zachęcamy do koncentrowania się na dużych, systemowych projektach – podkreślił.

Podczas kongresu dyskutowano także m.in. o zarządzaniu kryzysowym oraz o cyberbezpieczeństwie. Radosław Nielek, dyrektor NASK-PIB, wskazywał na utrzymujący się poziom zagrożeń i podkreślał, jak ważne jest zadbanie o odpowiedni poziom wiedzy oraz świadomości pracowników. Wątek edukacji urzędników powracał podczas całego kongresu.

W programie kongresu były również warsztaty dotyczące m.in. wdrażania do polskiego prawa dyrektywy NIS2 oraz systemy EZD RP.

Nagrody dla najlepszych samorządów

Podczas gali wieńczącej pierwszy dzień wydarzenia zostały wręczone nagrody dla najlepszych gmin i włodarzy wyłonionych w 13. edycji rankingu Perły Samorządu. Jego partnerem merytorycznym była Szkoła Główna Handlowa w Warszawie.

Podczas gali wręczono także wyróżnienia w kategorii samorządowe inspiracje.

Drugiego dnia kongresu nagrody odebrali laureaci rankingu Skarbnik Samorządu.