Osoby ze szczególnymi potrzebami: jak się przygotować do sporządzenia raportu o dostępności

Zebranie potrzebnych informacji może być sporym wyzwaniem. Dlatego podmioty publiczne, w tym jednostki samorządu terytorialnego, już powinny pracować nad formularzem, aby do końca marca 2025 r. zdążyć go opublikować w BIP lub na stronie internetowej. Odpowiadamy na wybrane pytania.

Pytanie: Jakie podmioty muszą złożyć raport o dostępności?

Odpowiedź: Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami wskazuje wprost, że obowiązek ten spoczywa na podmiotach publicznych. Na własny użytek definiuje te podmioty w art. 3 ustawy, który stanowi, że w zakresie określonym ustawą zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami jest obowiązkiem:

1. jednostek sektora finansów publicznych w rozumieniu art. 9 ustawy o finansach publicznych;

2. innych niż określone w pkt 1, państwowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej,

3. innych niż określone w pkt 1, osób prawnych, utworzonych w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli podmioty, o których mowa w tym przepisie oraz w pkt 1 i 2, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot:

• finansują je w ponad 50 proc. lub
• posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub
• sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub
• mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego,

4. związków podmiotów, o których mowa w pkt 1 i 2, lub podmiotów, o których mowa w pkt 3.

Zbiorczo te wszystkie podmioty tworzą kategorię „podmiotów publicznych”. Katalog tych podmiotów wskazuje co do zasady art. 9 u.f.p.. Chodzi o:

1. organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;

2. jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki – w tym m.in.: gminy, powiaty, województwa;

3. związki metropolitalne;

4. jednostki budżetowe – np. szkoły publiczne, straż miejska, publiczne przedszkola, policja, zakłady karne, domy kultury, domy dziecka;

5. samorządowe zakłady budżetowe;

6. agencje wykonawcze: Agencja Mienia Wojskowego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, KOWR;

7. instytucje gospodarki budżetowej;

8. państwowe fundusze celowe;

9. ZUS i zarządzane przez niego fundusze oraz KRUS i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS;

10. Narodowy Fundusz Zdrowia;

11. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (SPZOZ-y);

12. uczelnie publiczne;

13. PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

14. państwowe i samorządowe instytucje kultury;

15. inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, instytutów działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, banków oraz spółek prawa handlowego;

16. Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Wśród zobowiązanych są m.in. te spółki komunalne, w których udział gminy przekracza 50 proc.

Pytanie: Jakie są obowiązki w zakresie dostępności?

Odpowiedź: Ustawa wyraźnie wskazuje to w art. 6, w szczególności określając minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Raportowanie służyć ma weryfikacji nałożonych na podmioty publiczne obowiązków rangi ustawowej. Przy czym:

► dostępność – oznacza dostępność architektoniczną, cyfrową oraz informacyjno-komunikacyjną, co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, o których mowa w art. 6 ustawy, będącą wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia;

► osoba ze szczególnymi potrzebami – oznacza osobę, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.

Koordynacja zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami jest obowiązkiem ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego – czyli aktualnie ministra funduszy i polityki regionalnej.

Pytanie: Co zawiera raport o zapewnieniu dostępności w danym podmiocie?

Odpowiedź: Raport o zapewnieniu dostępności zawiera informacje w zakresie spełniania przez dany podmiot, w ramach prowadzonej działalności, minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6 ustawy, a jeśli zapewniono dostęp alternatywny (zgodnie z art. 7 u.d.) – analizę, która uzasadnia, dlaczego nie zapewniono dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami. Dostęp alternatywny, w myśl art. 7 ust. 3 polega w szczególności na:

• zapewnieniu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby lub
• zapewnieniu wsparcia technicznego osobie ze szczególnymi potrzebami, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, lub
• wprowadzeniu takiej organizacji podmiotu publicznego, która umożliwi realizację potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w niezbędnym zakresie dla tych osób.

W wersji drukowanej formularz ma 10 stron, przy czym zawiera on liczne pouczenia. Dzieli się na pięć działów. Działy od pierwszego do czwartego zawierają informacje o dostępności architektonicznej, o dostępności cyfrowej, o dostępności informacyjno-komunikacyjnej, o dostępie alternatywnym, a ostatni – obejmuje informacje o otrzymanych wnioskach/żądaniach zapewnienia dostępności oraz postępowaniu skargowym. [ramka]

Warto podkreślić, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach, minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego może w każdym czasie, niezależnie od raportu, występować do podmiotów publicznych o przedstawienie sprawozdań dotyczących zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w zakresie ich działalności.

Pytanie: Co zawiera zbiorczy raport o zapewnieniu dostępności w kraju?

Odpowiedź: Raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w kraju, który na podstawie zebranych danych sporządza co do zasady minister właściwy do spraw rozwoju. W myśl art. 11 ust. 9 u.d. zawiera w szczególności:

1. analizę stanu zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne;

2. ocenę skuteczności działań mających na celu zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne;

3. rekomendacje dla poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne, w tym w zakresie zmian przepisów prawa oraz dokumentów dotyczących zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

Pytanie: Jaka jest sankcja za nieprzygotowanie i nieprzekazanie raportu?

Odpowiedź: Ustawa nie przewiduje sankcji za nieprzygotowanie raportu, co jednakże nie oznacza, że obowiązek ustawowy w zakresie zapewnienia dostępności jest ujęty w tzw. normę prawną niedoskonałą (lex imperfecta). Ideą ustawy jest zapewnienie dostępności, a raportowanie o tym obowiązku ma charakter wtórny.

Podmiot, który nie zapewnia dostępności w zakresie przewidzianym w ustawie, naraża się na postępowanie skargowe, które może być wszczęte przez każdego – niekoniecznie posiadającego interes faktyczny lub prawny (art. 29 i n. ustawy). W skrajnych sytuacjach podmiot publiczny może być przymuszony do realizacji obowiązku poprzez wymierzeniu mu przez właściwego urzędnika urzędu skarbowego grzywny.

W przypadku JST teoretycznie nie można wykluczyć sankcji za brak przygotowania raportu będących w dyspozycji organów nadzoru, tj. wojewodów. ©℗

• zapewnia wolne od barier przestrzenie komunikacyjne (całkowicie i częściowo),
• umożliwia dostęp do wszystkich pomieszczeń (lub do części pomieszczeń);
• zapewnia informację na temat rozkładu pomieszczeń, co najmniej w sposób: wizualny i dotykowy, wizualny i głosowy, wizualny, dotykowy i głosowy;
• zapewnia wstęp osobie korzystającej z psa asystującego.

• zapewnia osobom ze szczególnymi potrzebami: obsługę z zastosowaniem formularza kontaktowego, kontakt za pośrednictwem poczty elektronicznej, przesyłanie wiadomości tekstowych (SMS/MMS), przesyłanie faksów, tłumacza języka migowego przez strony internetowe lub aplikację albo przez kontakt osobisty;
• posiada urządzenia lub środki techniczne do obsługi osób słabosłyszących – Trzeba wskazać przy tym jakie;
• zapewnia na swojej głównej stronie internetowej informację o zakresie swojej działalności (głównych zadaniach) w postaci: tekstu odczytywalnego maszynowo, nagrania treści w polskim języku migowym (PJM) w postaci pliku wideo, informacji w tekście łatwym do czytania.