5 grudnia Sejm uchwalił ustawę o ochronie ludności i obronie cywilnej (dalej: u.o.c.), która w chwili wysyłania numeru do druku czekała już tylko na podpis prezydenta. Wejdzie ona w życie 1 stycznia 2025 r. I choć za realizację polityki państwa w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej ma odpowiadać minister właściwy do spraw wewnętrznych, to istotną rolę ustawodawca powierzył administracji samorządowej. W myśl art. 9 ust. 3 u.o.c. wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta oraz wojewoda odpowiadają za realizację zadań ochrony ludności i obrony cywilnej odpowiednio na obszarze gminy, powiatu i województwa. Organy samorządu w przyszłym roku czeka więc ogrom pracy. Przedstawiamy najważniejsze obowiązki gmin i powiatów.
rozwiń ›

Ustawa zawiera długo oczekiwane rozwiązania dotyczące ochrony ludności w czasie pokoju i wojny, m.in.:

  • wskazuje organy i podmioty realizujące zadania ochrony ludności;
  • reguluje funkcjonowanie systemów wykrywania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach;
  • określa zasady użytkowania i ewidencjonowania oraz warunki techniczne obiektów zbiorowej ochrony;
  • wskazuje zasady funkcjonowania i organizację obrony cywilnej oraz sposób powoływania personelu do obrony cywilnej;
  • określa finansowanie ochrony ludności i obrony cywilnej.

Przyjęte rozwiązania w dużej mierze opierają się na wykorzystaniu istniejących i sprawdzonych zasobów: Państwowej Straży Pożarnej, krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, ochotniczych straży pożarnych, a także organizacji społecznych działających w obszarze ratownictwa, ochrony ludności, pomocy humanitarnej i edukacji dla bezpieczeństwa. Tym niemniej wiele jest nowych elementów i rozwiązań.

Nowe pojęcia

Ustawa wprowadza pojęcie ochrony ludności i obrony cywilnej. I tak:

► Ochrona cywilna – to zgodnie z art. 2 ust. 1 u.o.c. system składający się z organów administracji publicznej wykonujących zadania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa ludności przez ochronę życia i zdrowia ludzi, mienia, w tym zwierząt, infrastruktury niezbędnej do zaspokojenia potrzeb bytowych, dóbr kultury i środowiska w sytuacji zagrożenia, zwanych dalej „organami ochrony ludności”, podmiotów wykonujących te zadania, zwanych dalej „podmiotami ochrony ludności”, oraz zasobów ochrony ludności.

► Obrona cywilna – to z kolei realizacja określonych zadań, mająca na celu ochronę ludności cywilnej przed zagrożeniami wynikającymi z działań zbrojnych i ich następstw. Zgodnie z art. 2 ust. 3 u.o.c. z chwilą wprowadzenia stanu wojennego i w czasie wojny:

  • ochrona ludności staje się obroną cywilną,
  • organy ochrony ludności stają się organami obrony cywilnej,
  • podmioty ochrony ludności stają się podmiotami obrony cywilnej,
  • zasoby ochrony ludności stają się zasobami obrony cywilnej.
Gmina jak bank, w umowach pożyczek musi zawierać postanowienia o zabezpieczeniach
Gmina jak bank, w umowach pożyczek musi zawierać postanowienia o zabezpieczeniach

Zobacz również

Organy ochrony

Organy ochrony ludności zostały podzielone na terytorialne i pozostałe (art. 9 u.o.c.). Organami terytorialnymi są:

  • wójt (burmistrz, prezydent miasta),
  • starosta,
  • wojewoda oraz
  • minister właściwy do spraw wewnętrznych.

Do pozostałych organów ochrony ludności ustawa zalicza:

  • marszałka województwa oraz
  • ministra kierującego działem administracji rządowej, któremu podlegają lub przez którego są nadzorowane podmioty ochrony ludności i organy obsługiwane przez podmioty ochrony ludności.

Obowiązki poszczególnych organów samorządu terytorialnego zostały precyzyjnie wskazane w art. 10–13 u.o.c. (jakie zadania wyznaczono wójtom i starostom – wymieniamy w ramkach 1 i 2 na kol. C1 i C2). Co ważne, ustawa zakłada pełną współpracę poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego między sobą oraz między podmiotami trzecimi, w tym m.in. organizacjami społecznymi.

Ramka 1

Zadania starosty

W myśl art. 11 u.o.c. będzie to:

1) kierowanie realizacją zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty ochrony ludności na obszarze powiatu i koordynowanie jej;

2) nadzorowanie, w ramach posiadanych kompetencji, realizacji zadań przez podmioty ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze powiatu;

3) koordynowanie współpracy między służbami, inspekcjami i strażami;

4) organizowanie współpracy między gminami z terenu powiatu w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej;

5) udzielanie gminom pomocy w realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej;

6) wydawanie zaleceń podjęcia określonych działań dla wójtów (burmistrzów, prezydentów);

7) ocena wykonywania zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze powiatu przez podmioty ochrony ludności, z którymi zawarł porozumienie lub wobec których wydał decyzję o uznaniu za podmiot ochrony ludności;

8) zawieranie z wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) porozumienia lub umowy o współdziałaniu w zakresie realizacji zadań;

9) tworzenie i utrzymywanie, na obszarze powiatu, zasobów ochrony ludności oraz infrastruktury niezbędnej do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej oraz zapewnienie dostępu do wody;

10) wsparcie podmiotów ochrony ludności w zakresie wyposażenia w sprzęt i środki ochrony;

11) wydawanie podmiotom ochrony ludności i obrony cywilnej zaleceń odnośnie do rodzajów i ilości zasobów ochrony ludności utrzymywanych przez te podmioty;

12) ewidencjonowanie podmiotów i zasobów ochrony ludności na obszarze powiatu;

13) wyznaczanie, zawieranie porozumień i wydawanie decyzji o uznaniu za podmiot ochrony ludności;

14) organizowanie udzielania pomocy humanitarnej;

15) opracowywanie wkładu do wojewódzkiego planu ewakuacji w zakresie obszaru powiatu;

16) planowanie oraz organizowanie szkoleń, ćwiczeń i innych form edukacji;

17) organizowanie i utrzymanie powiatowych elementów systemów wykrywania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach;

18) przeciwdziałanie dezinformacji;

19) planowanie liczby i pojemności obiektów zbiorowej ochrony oraz zlecanie wykonania sprawdzenia obiektu budowlanego pod względem spełniania lub możliwości spełnienia warunków dla obiektów zbiorowej ochrony;

20) wyznaczanie, zawieranie porozumień i wydawanie decyzji o uznaniu obiektu budowlanego za budowlę ochronną oraz organizowanie miejsc doraźnego schronienia;

21) wydawanie i odwoływanie poleceń udostępnienia budowli ochronnych, udzielanie pomocy w przygotowaniu budowli ochronnych do użycia oraz informowanie ludności o umiejscowieniu obiektów zbiorowej ochrony;

22) wprowadzanie danych do Centralnej Ewidencji OZO;

23) finansowanie i współfinansowanie utrzymania, modernizacji i budowy infrastruktury niezbędnej do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, w tym budowli ochronnych;

24) zapewnienie funkcjonowania starostwa w czasie wojny;

25) wnioskowanie do wojewodów o nadanie przydziałów mobilizacyjnych obrony cywilnej, w tym przydziałów na podstawie wniosków wójtów (burmistrzów, prezydentów miast);

26) sporządzanie co dwa lata informacji o stanie przygotowań powiatu do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej i przedstawianie jej radzie powiatu.

Część zadań starosta ma wykonywać przy pomocy komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej – m.in. wespół z nim ma: koordynować wykonywanie zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, analizować potencjalne zagrożenia, oceniać ryzyko ich wystąpienia, powiadamiać, ostrzegać i alarmować o występujących zagrożeniach, ewidencjonować powiatowe zasoby ochrony ludności, popularyzować wiedzę o ochronie ludności i obronie cywilnej wśród mieszkańców, wnioskować do wojewodów o nadanie przydziałów mobilizacyjnych obrony cywilnej. ©℗

Ramka 2

Zadania włodarza gminy

Zadania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) wymienia art. 10 ust. 1 u.o.c. Będzie on m.in.:

1) kierował realizacją zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty odpowiedzialne za ich realizację na obszarze gminy i koordynował ją;

2) nadzorował realizację zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze gminy;

3) organizował współpracę między podmiotami ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze gminy;

4) oceniał wykonywanie zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze gminy przez podmioty ochrony ludności, z którymi zawarł porozumienie lub wobec których wydał decyzję o uznaniu za podmiot ochrony ludności;

5) zawierał ze starostą porozumienia lub umowy o współdziałaniu w zakresie realizacji zadań ochrony ludności lub obrony cywilnej;

6) wspierał podmioty ochrony ludności w przygotowaniu do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze gminy, w tym w zakresie wyposażenia w sprzęt i środki ochrony;

7) tworzył i utrzymywał, na obszarze gminy, zasobów ochrony ludności oraz infrastruktury niezbędnej do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej oraz zaopatrzenia w wodę;

8) wydawał podmiotom ochrony ludności i obrony cywilnej zalecenia dotyczące zasobów ochrony ludności, które będą utrzymywać te podmioty (np. zapasy żywności, sprzętu itp.);

9) ewidencjonował podmioty i zasoby ochrony ludności na obszarze gminy;

10) uzgadniał z komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej zasoby gminy przeznaczone do współdziałania na obszarze powiatu;

11) wyznaczał, zawierał porozumienia i wydawał decyzje o uznaniu za podmiot ochrony ludności;

12) udzielał pomocy doraźnej przy pomocy podmiotów ochrony ludności na obszarze gminy;

13) opracowywał wkład do wojewódzkiego planu ewakuacji na obszarze gminy;

14) planował oraz organizował szkolenia, ćwiczenia i inne formy edukacji z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej oraz wspierał programy edukacyjne mające przygotować do reagowania na potencjalne zagrożenia;

15) wzmacniał wśród radnych i pracowników jednostek organizacyjnych gminy oraz przewodniczących organów wykonawczych jednostek pomocniczych gminy świadomość lokalnych zagrożeń;

16) powiadamiał, ostrzegał i alarmował ludność o zagrożeniach na obszarze gminy;

17) utrzymywał gotowość gminnych elementów systemów wykrywania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach;

18) planował liczbę i pojemność obiektów zbiorowej ochrony oraz zlecał wykonanie sprawdzenia obiektu budowlanego pod względem spełniania lub możliwości spełnienia warunków dla obiektów zbiorowej ochrony;

19) wyznaczał, zawierał porozumienia i wydawał decyzje o uznaniu obiektu budowlanego za budowlę ochronną oraz organizowaniu miejsc doraźnego schronienia;

20) wydawał i odwoływał polecenia udostępnienia budowli ochronnych, udzielał pomocy w przygotowaniu budowli ochronnych do użycia oraz informował ludność o umiejscowieniu obiektów zbiorowej ochrony;

21) wprowadzał dane do Centralnej Ewidencji Obiektów Zbiorowej Ochrony;

22) finansował i współfinansował utrzymanie, modernizację i budowę, na obszarze gminy, infrastruktury niezbędnej do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej (w tym budowli ochronnych);

23) zapewniał funkcjonowanie urzędu gminy w czasie wojny;

24) wnioskował do starosty o nadanie przydziałów mobilizacyjnych obrony cywilnej;

25) sporządzał co dwa lata informacje o stanie przygotowań gminy do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej i przedstawiał je radzie gminy. ©℗

Zmiany w planach zarządzania kryzysowego

Jednym z wyzwań, jakie czeka samorząd w przyszłym roku, jest przeprowadzenie zmian w planach zarządzania kryzysowego. Ustawa nakazuje uwzględnienie w nich dodatkowych elementów.

I tak samorządy muszą m.in. opracować plany ewakuacji ludności. Mają one przewidywać przemieszczenia mieszkańców z miejsca zagrożonego i przyjęcia ich w miejscu bezpiecznym w:

  • sytuacji zagrożenia wojną,
  • przypadku przewidywanego wystąpienia klęski żywiołowej,
  • czasie wojny,
  • przypadku wystąpienia klęski żywiołowej.

W planach tych zgodnie z art. 39 ust. 2 u.o.c. trzeba będzie uwzględnić m.in.:

  • liczbę osób przewidzianych do ewakuacji na danym obszarze,
  • infrastrukturę transportową lądową, wodną i powietrzną do wykorzystania podczas ewakuacji,
  • miejsca zakwaterowania przygotowane na potrzeby przyjęcia ludności w miejscach ewakuacji,
  • wykaz sił i środków transportowych niezbędnych do przeprowadzenia ewakuacji na danym obszarze,
  • wykaz sił i środków niezbędnych do zabezpieczenia procesu ewakuacji oraz ochrony pozostawionego mienia,
  • wykaz osób odpowiedzialnych za koordynację i wsparcie działań związanych z przeprowadzeniem ewakuacji,
  • sposób powiadamiania ludności o ewakuacji.

Wójtowie i starości będą musieli opracować plany ewakuacji ludności odpowiednio dla obszaru gminy lub powiatu. Na ich podstawie wojewodowie stworzą wojewódzkie plany ewakuacji ludności. Z kolei te posłużą dyrektorowi Rządowego Centrum Bezpieczeństwa do opracowania krajowego planu ewakuacji.

Ponadto, zgodnie z art. 38 u.o.c., w planach zarządzania kryzysowego trzeba będzie uwzględnić m.in.:

  • wykazy zapasowych ujęć wody lub sposobu dostarczania wody w przypadku uszkodzenia wodociągu,
  • wykazy źródeł energii,
  • lokalizację magazynów zasobów ochrony ludności,
  • miejsca udzielania pomocy humanitarnej,
  • procedury występowania o udzielenie pomocy humanitarnej i pomocy doraźnej.

Samorządy będą miały na to 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy (art. 204 u.o.c.).

Szkolenia i coroczne ćwiczenia

Organy ochrony ludności będą zobowiązane do przeprowadzania ćwiczeń, których zadaniem ma być weryfikacja gotowości i zwiększenie skuteczności wykonywania zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, a także w celu utrwalania wiedzy i umiejętności. Ćwiczenia trzeba będzie przeprowadzać nie rzadziej niż raz na rok, na podstawie planów ćwiczeń sporządzonych i zatwierdzonych przez właściwy organ ochrony ludności (art. 53 ustawy). Z ćwiczeń będą sporządzane raporty wraz z wnioskami i rekomendacjami.

Projektodawca uznał ponadto, że konieczne jest stałe podnoszenie kwalifikacji z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej. Dlatego też w urzędach obsługujących organy ochrony ludności muszą być organizowane szkolenia kadry z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej (art. 49 i następne ustawy).

Szkolenia dla wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), pracowników urzędów administracji publicznej oraz członków i pracowników podmiotów ochrony ludności oraz organów jednostek pomocniczych gminy będą organizować wojewodowie.

Będą one mogły być prowadzone przez:

  • uczelnie służb państwowych podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych oraz szkoły, dla których organem założycielskim jest minister właściwy do spraw wewnętrznych,
  • ośrodki szkolenia służb podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych oraz inne uczelnie,
  • związek ochotniczych straży pożarnych,
  • osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, z którymi kierownik urzędu albo podmiot ochrony ludności zawarł umowę na realizację tych szkoleń.

Szkolenia dla ministrów, sekretarzy stanu i podsekretarzy stanu, kierowników urzędów centralnych oraz wojewodów, marszałków województw i starostów prowadzi Akademia Pożarnicza.

System bezpiecznej łączności

Projektodawca zajął się także kwestią wykrywania zagrożeń, powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach oraz systemem bezpiecznej łączności państwowej.Obowiązek podjęcia działań w zakresie powiadamiania, ostrzegania i alarmowania ludności będzie spoczywał na tym organie administracji publicznej lub podmiocie ochrony ludności, który pierwszy powziął informację o wystąpieniu zagrożenia (art. 67 u.o.c.).

Ustawa zakłada też utworzenie Systemu Bezpiecznej Łączności Państwowej nadzorowanego przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych (art. 74 ustawy). System ten ma służyć zapewnieniu ciągłości funkcjonowania administracji państwowej oraz ochrony ludności w czasie pokoju i wojny. Ma on zapewnić poziom bezpieczeństwa usługi transmisji danych, połączeń głosowych oraz wiadomości tekstowych niezbędnych do zapewnienia realizacji zadań z zakresu ciągłości i bezpieczeństwa funkcjonowania administracji państwowej oraz ochrony ludności i obrony cywilnej. System ma również spełniać wymagania techniczne umożliwiające w miarę potrzeb szyfrowaną komunikację między użytkownikami końcowymi korzystającymi z tego systemu.

Dla samorządów oznacza to m.in. konieczność sprawdzenia i modernizacji istniejących systemów powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach.

Schrony, ukrycia i miejsca schronienia

Ustawa wprowadza trzy kategorie obiektów zbiorowej ochrony: schrony, ukrycia i miejsca doraźnego schronienia. O tym, gdzie te obiekty powstaną, zdecydują samorządy. To one też mają zaplanować odpowiednią liczbę i pojemność obiektów zbiorowej ochrony, uwzględniwszy przy tym liczbę ludności przebywającą na danym obszarze oraz przewidywane rodzaje zagrożeń. Planując liczbę obiektów, samorządy będą zobowiązane do dokonywania bieżącego przeglądu obiektów budowlanych w celu wytypowania tych, które mogą zostać uznane za obiekty zbiorowej ochrony, planowanych miejsc organizacji miejsc doraźnego schronienia i obiektów budowlanych przydatnych do przystosowania na miejsca doraźnego schronienia (art. 91 ustawy). W myśl art. 207 ust. 4 u.o.c. „podmioty, które przed dniem wejścia w życie ustawy prowadziły ewidencję, gromadziły lub przetwarzały dane o budownictwie ochronnym, są obowiązane do przekazania danych o obiektach pełniących funkcje ochronne, w szczególności schronach i ukryciach, do właściwego miejscowo wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w terminie 60 dni od dnia wejścia w życie ustawy”.

Samorządy ponadto będą decydować, gdzie mają powstawać nowe obiekty. Wójt, burmistrz czy prezydent będzie mógł zawrzeć porozumienie z właścicielem lub zarządcą budynku o utworzeniu miejsca schronienia albo wskaże w decyzji, gdzie ma ono powstać. W takiej sytuacji w myśl art. 106 ust. 1 ustawy organy ochrony ludności na wniosek właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego będą musiały przekazać im środki finansowe w formie dotacji celowej na budowę lub przebudowę budowli ochronnej, organizowanie miejsc doraźnego schronienia, przygotowanie budowli ochronnej do użycia. Co istotne, zgodnie z art. 105 ust. 3 u.o.c. finansowanie może wynieść „do 100 proc.” kosztów inwestycji zwiększonych w związku z koniecznością zapewnienia funkcji budowli ochronnej. Z kolei w przypadku remontów i utrzymania obiektów zbiorowej ochrony ustawa daje samorządom wybór: mogą, ale nie muszą przekazywać dotacji (art. 106 ust. 1 pkt 2 u.o.c.).

Wszystkie schrony, ukrycia i miejsca doraźnego schronienia będą ewidencjonowane w Centralnej Ewidencji Obiektów Zbiorowej Ochrony prowadzonej przez komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej.

Finansowanie

W ustawie przewidziano również konieczność uzupełnienia istniejących zasobów przez zakupy i modernizację sprzętu (w tym sprzętu teleinformatycznego), budowę i utrzymanie baz magazynowych oraz budowę, modernizację i remont infrastruktury związanej z ochroną ludności i obroną cywilną, w tym budowli ochronnych.

W myśl art. 155 ust. 1 u.o.c. na finansowanie zadań z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej przeznaczone będą corocznie środki w wysokości nie niższej niż 0,3 proc. produktu krajowego brutto. Zgodnie z art. 152 u.o.c. pieniądze będą przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie organów ochrony ludności i podmiotów ochrony ludności w zakresie realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, w tym na zadania o charakterze obronnym Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności na:

1) tworzenie i utrzymanie zasobów ochrony ludności, w tym rozwój krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, ochotniczych straży pożarnych i podmiotów ochrony ludności,

2) zakupy i modernizację sprzętu, w tym sprzętu teleinformatycznego,

3) budowę i utrzymanie baz magazynowych,

4) budowę, modernizację i remont infrastruktury związanej z ochroną ludności i obroną cywilną, w tym budowli ochronnych,

5) szkolenia i edukację.

Finansowanie zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na poziomie gminy, powiatu i samorządu województwa zgodnie z art. 154 u.o.c. planuje się w ramach budżetów odpowiednio gmin, powiatów i samorządów województw oraz w ramach rezerwy celowej, o której mowa w art. 26 ust. 4 ustawy z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym. Wśród zadań rady gminy będzie zaś uchwalanie w budżecie gminy, na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta), środków finansowych przewidzianych do realizacji zadań własnych w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej.

Na dofinansowanie zadań własnych z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej jednostki samorządu terytorialnego otrzymają środki w formie dotacji celowej z budżetu państwa. Na finansowanie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej jednostki samorządu terytorialnego otrzymają z budżetu państwa dotacje celowe w wysokości zapewniającej realizację tych zadań.

Dotacje te będą przekazywane przez wojewodów, a procentowy udział dotacji w kosztach realizowanego zadania będą regulować umowy, przy czym wartość dotacji celowej może wynosić do 100 proc. kosztów zadania.

Ustawa na pewno będzie wyzwaniem dla samorządów, jest przy tym obszerna i skomplikowana. Zawiera przepisy dotyczące różnych sytuacji i stanów, nakłada się na przepisy innych ustaw. Oznacza to, że samorządy powinny już teraz wnikliwie zapoznać się z nowymi obowiązkami, by już od początku przyszłego roku przystąpić do działania (szczegółowe terminy wielu z tych zadań zostaną określone w rozporządzeniach do ustawy). ©℗

współpraca JP