Ustawa o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami trafiła do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów. Rząd ma się nią zająć w pierwszym kwartale 2025 roku.

Asystencja osobista ma opierać się na całkowicie zindywidualizowanym podejściu. Asystent ma pomagać osobie z niepełnosprawnością w wykonywaniu codziennych czynności, których nie może ona realizować na równi z innymi osobami. Asystencja osobista ma na celu aktywne włączenie i pełny udział tych osób w życiu społecznym oraz zawodowym.

Jak czytamy w uzasadnieniu do ustawy, dotychczas usługi asystencji osobistej były realizowane głównie w ramach Programu Asystent Osobisty Osoby Niepełnosprawnej, co nie zapewniało ciągłości i powszechności wsparcia. "Obecnie dostęp do tych usług jest uzależniony od lokalnych programów i projektów, co powoduje, że osoby z niepełnosprawnościami w różnych regionach kraju mają nierówny dostęp do niezbędnego wsparcia. Z raportu Najwyższej Izby Kontroli (2023) wynika, że asystencja osobista wymaga wdrożenia systemowego, na poziomie ustawowym" - czytamy w uzasadnieniu.

Ustawa ma być także realizacją zobowiązań międzynarodowych oraz Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030. Polska, jako strona Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami, jest zobowiązana do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami możliwości prowadzenia niezależnego życia w społeczności lokalnej.

Asystencja osobista dla wszystkich

Jak czytamy w projekcie ustawy, usługi asystencji osobistej będą usługami obligatoryjnymi i powszechnie dostępnymi. Osoba z niepełnosprawnością sama wybierze formę i instrument wsparcia.

Powszechność asystencji ma być zagwarantowana dzięki zobligowaniu samorządu powiatowego do zapewnienia form jej realizacji, gdy zgłosi się do niego osoba z niepełnosprawnością. "Powiat, jako realizator będzie mógł wykonywać usługę we własnym zakresie lub zlecić jej wykonanie wybranemu podmiotowi (z katalogu określonego w ustawie), za którego działalność będzie ponosił odpowiedzialność. Przewiduje się również możliwość realizacji usługi przez podmioty pozarządowe (organizacje pozarządowe i spółdzielnie socjalne), działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami na danym obszarze oraz możliwość samozarządzania asystencją osobistą przez użytkownika - osobę z niepełnosprawnością" - czytamy w projekcie.

Z kolei indywidualizacja wsparcia ma opierać się na formularzu samooceny.

Osoba z niepełnosprawnością będzie musiała złożyć wniosek do właściwego wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności. Na podstawie wypełnionego formularza samooceny, przeprowadzonego wywiadu w miejscu zamieszkania osoby i obserwacji, Zespół ds. ustalania prawa do asystencji osobistej zdecyduje o przyznaniu liczby godzin asystencji osobistej, wysokości stawek dla asystenta i zróżnicowania wymagań oraz możliwości w zakresie uzyskania szkoleń specjalistycznych przez asystenta osobistego.

Ostateczna decyzja ustalająca prawo do asystencji osobistej będzie miała charakter decyzji administracyjnej, od której będzie możliwe odwołanie się do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności i przeprowadzenie powtórnej oceny przez innych specjalistów. Od powtórnej oceny przysługiwać będzie odwołanie w drodze sądowej.

Osoba z niepełnosprawnością będzie mogła zawnioskować o zmianę aktualnej decyzji w sytuacji gdy zmianie ulegną jej potrzeby w zakresie asystencji osobistej.

Zasady działania asystencji osobistej

Osoba z niepełnosprawnością będzie mogła swobodnie wybrać podmiot świadczący dla niej usługę asystencji oraz samego asystenta. Może wybierać z grona znanych jej osób, a także ze współpracujących z działającymi w jego okolicy organizacjami pozarządowymi czy działający w ramach systemu organizowanego przez powiat.

W przypadku gdy osoba z niepełnosprawnością zdecyduje się na korzystanie z pośrednictwa organizacji pozarządowej albo powiatu każdorazowo będzie miała prawo wyboru asystenta spośród co najmniej dwóch wskazanych przez te podmioty.

Asystenci będą odpowiednio szkoleni i weryfikowani. Nadzór nad systemem będzie sprawował wojewoda i Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.

Finansowanie asystencji osobistej

MRPiPS odpowiedzialne za przygotowanie projektu deklaruje, że zapewni zasady zasady finansowania usługi eliminujące możliwe nadużycia i optymalizujące koszty funkcjonowania systemu. "Przewiduje się że zarówno powiaty, organizacje pozarządowe, jak i osoby samozarządzające asystencją osobistą będą rozliczane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, na bazie informacji przekazywanych i zatwierdzanych w systemie informatycznym. Zakłada się przygotowanie i wdrożenie odpowiednich narzędzi informatycznych i systemu kontroli prawidłowości rozliczeń i wydatków. Zasada będzie płatność za faktycznie zrealizowane usługi z zaliczkowaniem na podstawie deklaracji wyboru danego realizatora przez osobę z niepełnosprawnością" - czytamy w projekcie.gi jaki obejmować będzie asystencja.