Orzeczenie o niepełnosprawności. Jego ważność będzie można sprawdzić elektronicznie

Wprowadzenie regulacji usprawniających pracę powiatowych zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności oraz doprecyzowanie i uporządkowanie obecnie obowiązujących przepisów – takie są najważniejsze cele projektu nowelizacji ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 44 ze zm.), którego założenia zostały właśnie opublikowane w wykazie prac legislacyjnych rządu.

Dłuższe terminy rozpatrywania wniosków

Jedna z najważniejszych zmian dotyczy rozpatrywania wniosków o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności lub jej stopniu. Teraz co do zasady powiatowy zespół powinien rozpatrzyć wniosek w ciągu miesiąca od chwili jego złożenia. W sprawach szczególnie skomplikowanych termin może zostać przedłużony do dwóch miesięcy. Resort rodziny chce zaś, aby maksymalny termin na wydanie orzeczenia w I instancji, czyli przez powiatowy zespół, wynosił trzy miesiące. W II instancji, którą jest wojewódzki zespół, czas na rozpatrzenie odwołania ma wynosić dwa miesiące.

– Ze względu na dużą liczbę wniosków wpływających do powiatowych zespołów oraz ich problemy ze znajdowaniem specjalistów chętnych do udziału w orzekaniu osoby niepełnosprawne czekają przez wiele miesięcy na wydanie pierwszego lub kolejnego orzeczenia. Wygląda więc na to, że resort chce dostosować ustawowe terminy do tego, w jakich realiach one funkcjonują – mówi Edyta Sieradzka, ekspertka ds. zatrudniania osób niepełnosprawnych Federacji Przedsiębiorców Polskich.

Mateusz Brząkowski, radca prawny prowadzący własną kancelarię, dodaje, że sam projektodawca nie ukrywa, iż dzięki takiemu rozwiązaniu zespoły będą zwolnione z konieczności wysyłania zawiadomień o wyznaczeniu terminu załatwienia sprawy, gdy jest przekroczony ten wynikający z obecnych przepisów. Ponadto osoby niepełnosprawne będą wysyłały mniej ponagleń.

W projekcie nowelizacji ustawy mają być też zawarte przepisy, które umożliwią osobom niepełnosprawnym oraz zatrudniającym je pracodawcom szybką weryfikację ważności orzeczenia. Ma się to odbywać za pośrednictwem Elektronicznego Krajowego Systemu Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności (EKSMON), do którego dostęp mają dziś instytucje, w tym ośrodki pomocy społecznej czy ZUS. Docelowo nowe regulacje da się stosować również do uzyskiwania informacji o ważności karty parkingowej oraz legitymacji osoby niepełnosprawnej.

– Jest to bardzo ważna i od dawna oczekiwana zmiana, szczególnie jeśli chodzi o pracodawców, którym będzie łatwiej potwierdzać status ich pracownika – podkreśla Edyta Sieradzka.

Nowe uprawnienia

Kolejne przepisy, które mają się znaleźć w projekcie, będą związane z posiadaniem więcej niż jednego orzeczenia o niepełnosprawności lub jej stopniu o różnej treści. Gdy powiatowy zespół wyda orzeczenie uwzględniające zmianę stanu zdrowia i stopnia trudności w samodzielnym funkcjonowaniu, to jednocześnie będzie uchylał to wcześniejsze. Teraz nie ma takich uprawnień i w rezultacie zdarza się, że osoba niepełnosprawna legitymuje się różnymi orzeczeniami, które są ważne w tym samym czasie.

– Przykładowo osoba, która ma orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności do 2028 r., wystąpiła do powiatowego zespołu o nowe orzeczenie w związku z pogorszeniem się stanu zdrowia. Została w nim zaliczona do stopnia znacznego, ale do 2026 r. Oba dokumenty są ważne – wyjaśnia Mateusz Brząkowski.

Proponowana zmiana ma zapobiegać mnożeniu dokumentów – spowoduje, że jedna osoba będzie dysponować jednym orzeczeniem wydanym przez powiatowy zespół.

– Uważam, że jest to rozwiązanie kontrowersyjne, wymagające szerokiej dyskusji. Trzeba też pamiętać o tym, że osoby niepełnosprawne mogą mieć dwa orzeczenia pochodzące nie tylko z powiatowego zespołu, lecz także z różnych organów – np. jedno z powiatowego zespołu, a drugie z ZUS – które też mogą się różnić – wskazuje Edyta Sieradzka.

Dodaje, że nowe przepisy mogą zniechęcać osoby niepełnosprawne do występowania o kolejne orzeczenie z obawy, że będzie ono gorsze niż to dotychczasowe, które zostanie uchylone.

Bez przetargu

Ponadto w projekcie ustawy zostanie przewidziany przepis, który ma skrócić okres przechowywania akt postępowań orzeczniczych, w tym danych osobowych przetwarzanych przez powiatowe i wojewódzkie zespoły, z 50 do 20 lat. Będzie to więc taki sam okres, jaki ma zastosowanie dla dokumentacji medycznej. Po jego upływie teczki spraw będą trafiać do archiwum państwowego.

Wprowadzenie takiej regulacji postulowały same zespoły oraz Unia Metropolii Polskich. Ta ostatnia zgłosiła też potrzebę jeszcze jednej zmiany w przepisach, o której pisaliśmy w DGP („Trzeba doprecyzować zasady powoływania zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności”, nr 113/24). Samorządy chciałyby bowiem jednoznacznego wskazania w ustawie, że przepisy prawa zamówień publicznych są wyłączone przy powoływaniu członków zespołów (z uwagi na pojawiające się wątpliwości w tej kwestii) i taki właśnie zapis ma być zawarty w projekcie nowelizacji. Uzasadniały to tym, że ich stosowanie znacznie utrudnia zatrudnianie specjalistów, wydłuża prowadzące do tego procedury i ma negatywny wpływ na organizację pracy zespołów.

– Jest to zasadna zmiana, która pozwoli uelastycznić formy zatrudniania członków zespołów, zwłaszcza lekarzy, a im więcej będzie ich orzekać w zespołach, tym więcej posiedzeń będą mogły one organizować – stwierdza Mateusz Brząkowski.©℗