1,5 proc. podatku rolnego na związki rolnicze może sprawiać gminom kłopot

Nie każdy płacący podatek rolny będzie miał prawo do przekazania jego części, a jedynie grupy literalnie wskazane przez ustawodawcę. Gminy będą musiały więc bacznie przyglądać się każdemu wnioskowi, bo błędnie przekazanych kwot nie odzyskają w formie rekompensaty od wojewody. Autorem tekstu jest radca prawny w Kancelarii Radców Prawnych Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy sp. k.

Możliwość przekazania 1,5 proc. należnego podatku rolnego na rzecz organizacji rolniczych wprowadzono ustawą z 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o podatku rolnym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1450), która weszła w życie 1 stycznia 2024 r. Co jednak istotne, grupa podmiotów uprawnionych do przekazania jest węższa niż grupa podatników podatku rolnego.

Uprawnienie nie dla wszystkich

W dodanym od 1 stycznia br. art. 6d ust. 1 ustawy z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 333; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1450; dalej u.p.r.) wskazano bowiem, że organ podatkowy właściwy ze względu na miejsce położenia gruntów przekazuje kwotę 1,5 proc. należnego podatku „na wniosek podatnika podatku rolnego, będącego osobą fizyczną, oraz podatnika podatku rolnego będącego rolniczą spółdzielnią produkcyjną”. Tym samym ustawodawca dokonał wyłączeń podmiotowych, albowiem legalna definicja „podatnika podatku rolnego” zawarta w art. 3 ust. 1 u.p.r. jest znacznie szersza. Dla wyjaśnienia, podatnikami podatku rolnego, zgodnie z tym przepisem, są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej, będące:

1) właścicielami gruntów,

2) posiadaczami samoistnymi gruntów,

3) użytkownikami wieczystymi gruntów,

4) posiadaczami gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie:

a) wynika z umowy zawartej z właścicielem, z Krajowym Ośrodkiem Wsparcia Rolnictwa lub z innego tytułu prawnego, a także jeżeli dotyczy nieruchomości znajdujących się w Zasobie, o którym mowa w art. 2 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. o Krajowym Zasobie Nieruchomości (Dz.U. z 2018 r. poz. 2363 oraz Dz.U. z 2019 r. poz. 1309), albo

b) jest bez tytułu prawnego, z wyjątkiem gruntów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Lasów Państwowych; w tym przypadku podatnikami są odpowiednio jednostki organizacyjne Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa i Lasów Państwowych.

A to oznacza, że z uprawnienia do przekazania 1,5 proc. podatku wyłączeni zostali podatnicy podatku rolnego będący: osobami prawnymi (zgodnie z art. 33 k.c. są to: Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną), oraz jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej (np. do tej grupy podatników należy zaliczyć m.in. państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej działające na podstawie ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1270), spółki osobowe na podstawie ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. 2024 r. poz. 18) oraz spółki cywilne z kodeksu cywilnego.

Powstaje zatem pytanie, czy ograniczenie zakresu podmiotowego podatników podatku rolnego uprawnionych do przekazania 1,5 proc. podatku to niekonsekwencja ustawodawcy czy świadomy zabieg? Wydaje się, że jest to swego rodzaju niekonsekwencja, biorąc pod uwagę to, że w nowelizacji ustawy o podatku rolnym ustawodawca przyznał gminom prawo do uzyskania zwrotu utraconych dochodów (art. 6f ust. 2 ustawy). W związku z tym trudno o racjonalne uzasadnienie tego zabiegu, poza przesłanką ekonomiczną.

► Właścicielem gruntów rolnych wykorzystywanych na cele rolnicze jest spółka z o.o. Czy ma prawo do wniosku o przekazanie 1,5 proc. podatku rolnego na rzecz organizacji rolniczej?

Nie. Spółka z o.o. będąca podatnikiem podatku rolnego została podmiotowo wyłączona z prawa do przekazania 1,5 proc. należnego podatku na rzecz organizacji rolniczych.

► Czy spółka akcyjna ma prawo do złożenia wniosku o przekazanie 1,5 proc. podatku rolnego na rzecz organizacji rolniczej?

Nie. Spółka akcyjna jako podatnik podatku rolnego została podmiotowo wyłączona z prawa do przekazania 1,5 proc. należnego podatku na rzecz organizacji rolniczych.

► Czy gmina, która przekaże omyłkowo 1,5 proc. podatku na prośbę podatnika nieposiadającego prawa do przekazania 1,5 proc. na rzecz organizacji rolniczej, będzie mogła się domagać rekompensaty tej kwoty od wojewody?

Przede wszystkim organ podatkowy powinien wnikliwie zbadać, czy wniosek został złożony przez uprawnionego podatnika podatku rolnego. Złożenie takiego wniosku przez podmiot nieuprawniony należy traktować jak wniosek niespełniający wymogów określonych w przepisach prawa (art. 169 par. 1 ordynacji podatkowej). Wówczas organ jest zobowiązany do wezwania wnoszącego wniosek do usunięcia braków w terminie siedmiu dni z pouczeniem, że niewypełnienie tego warunku spowoduje pozostawienie wniosku bez rozpatrzenia.

Gdyby zaistniała taka sytuacja, że organ podatkowy przekaże 1,5 proc. podatku w przypadku, gdy wniosek złożył nieuprawniony podatnik podatku rolnego (np. spółka akcyjna), wówczas gminie nie będzie przysługiwał zwrot utraconych dochodów. Nie zostałyby bowiem w tym przypadku spełnione przesłanki ustawowe do zwrotu.

Kto może otrzymać

Podmiotami uprawnionymi na podstawie art. 6d ust. 1 ustawy zmieniającej, na rzecz których podatnik podatku rolnego może przekazać 1,5 proc. tej daniny, są:

1) związki zawodowe rolników indywidualnych,

2) związki rewizyjne zrzeszające rolnicze spółdzielnie produkcyjne,

3) Krajowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych.

Przekazania kwoty podatku należnego we wskazanej wysokości dokonuje organ podatkowy właściwy ze względu na miejsce położenia gruntu i następuje to wyłącznie na wniosek podatnika podatku rolnego. Z powyższej regulacji należy wnioskować, że jest to uprawnienie (możliwość), a nie obowiązek podatnika. Podatnik sam może zdecydować, czy przekaże na rzecz uprawnionych podmiotów procent kwoty podatku należnego, czy też nie.

► Czy można przekazać podatek na rzecz kilku organizacji rolniczych?

Odpowiedź:

Nie. Kwota należnego podatku rolnego może być przekazana wyłącznie jednemu uprawnionemu podmiotowi. Ustawodawca wykluczył możliwość podziału kwoty podatku na więcej niż jeden uprawniony podmiot.

► Czy podatnik może wskazać niższą kwotę niż 1,5 proc.?

Nie. Ustawodawca przesądził o tym, że kwota wysokości przekazanego należnego podatku rolnego wynosi 1,5 proc. Podatnik podatku rolnego nie może zatem dokonać przekazania w niższym lub wyższym procencie należnego podatku rolnego.

► Czy gminy powinny informować o możliwości przekazania 1,5 proc. podatku rolnego?

Tak. Mimo że taki obowiązek nie wynika z przepisów. Jednak dobrą praktyką gmin, mimo braku ustawowych regulacji w tym zakresie, powinno być informowanie podatników podatku rolnego o tym, że istnieje możliwość przekazania 1,5 proc. należnego podatku rolnego na rzecz organizacji rolniczych.

Warunki przekazania

Warunkiem przekazania kwoty 1,5 proc. podatku jest zapłata w pełnej wysokości podatku należnego stanowiącego podstawę obliczenia tej kwoty. Przy czym kwotę podatku zaokrągla się do pełnych dziesiątek groszy w dół, a organ podatkowy przekazuje ją – na rachunek bankowy lub rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej wybranego przez podatnika podmiotu uprawnionego – jednorazowo w terminie do 31 grudnia roku podatkowego, z tym że tę kwotę pomniejsza się o koszty przelewu bankowego.

Podkreślenia wymaga, że w przypadku gdy obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na kilku współwłaścicielach (posiadaczach), organ podatkowy przekazuje kwotę w wysokości 1,5 proc. należnego podatku rolnego za dany rok podatkowy od kwoty zapłaconej z tytułu tego podatku przez współwłaściciela (posiadacza), na rzecz podmiotu uprawnionego wybranego przez tego współwłaściciela (posiadacza).

Zauważyć również należy, że nieprzekazanie przez gminę podatku na rzecz wybranej organizacji w terminie do 31 grudnia roku podatkowego podmiotowi uprawnionemu będzie skutkować sankcją w postaci naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie.

► Kto naliczy odsetki z tytułu nieterminowego przekazania należności na rzecz organizacji rolnej?

Zobowiązany do naliczenia odsetek ustawowych za nieterminowe przekazanie 1,5 proc. podatku będzie organ podatkowy.

► Grunt rolny ma dwóch współwłaścicieli. Czy w sytuacji gdy całość podatku uiści pierwszy z nich, a wniosek o przekazanie 1,5 proc. dla organizacji rolniczej złoży drugi współwłaściciel, organ podatkowy taki wniosek powinien uwzględnić?

Do odpowiedzialności solidarnej za zobowiązania podatkowe stosuje się przepisy kodeksu cywilnego dla zobowiązań cywilnoprawnych (art. 91 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa; t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2383). Solidarność dłużników polega na tym, że każdy z nich jest zobowiązany do spełnienia całego świadczenia, natomiast wierzyciel według własnego uznania może zażądać spełnienia całości bądź części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, kilku lub jednego z nich.

Z formalnoprawnego punktu widzenia wniosek o przekazanie 1,5 proc. może złożyć również współwłaściciel (posiadacz), który podatku nie zapłacił. Jednakże biorąc pod uwagę literalne brzmienie art. 6d ust. 2 u.p.r., z którego wynika, że organ podatkowy przekazuje kwotę w wysokości 1,5 proc. należnego podatku rolnego za dany rok podatkowy od kwoty zapłaconej z tytułu tego podatku przez współwłaściciela (posiadacza), należy uznać, że złożenie takiego wniosku przez współwłaściciela (posiadacza), który podatku nie uiścił, nie może skutkować faktycznym przekazaniem kwoty, ponieważ nie będzie to podatek zapłacony przez tego współwłaściciela (posiadacza), który podatek zapłacił. Niemniej wydaje się że, organ podatkowy powinien wniosek przyjąć i go rozpoznać, ale w takim stanie faktycznym powinien zastosować regulacje art. 169 par. 1 ordynacji podatkowej – należy więc traktować taki wniosek jako niespełniający wymogów określonych w przepisach prawa. Wówczas organ jest zobowiązany do wezwania wnoszącego wniosek do usunięcia braków w terminie siedmiu dni, z pouczeniem, że niewypełnienie tego warunku spowoduje pozostawienie wniosku bez rozpatrzenia.

► Czy podatnik, który z opóźnieniem zapłacił podatek rolny, nadal ma prawo do złożenia wniosku o przekazanie 1,5 proc. na rzecz organizacji rolniczej?

Tak. Podatek rolny jest płatny w ratach proporcjonalnych do czasu trwania obowiązku podatkowego, w terminach do dnia 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada roku podatkowego (art. 6a ust. 6 ustawy). Warunkiem przekazania kwoty 1,5 proc. podatku jest zapłata w pełnej wysokości podatku należnego stanowiącego podstawę obliczenia tej kwoty.

Zatem jeśli podatek zostanie zapłacony z opóźnieniem, ale w terminie określonym jako „w terminie złożenia wniosku o przekazanie”, tj. od 1 marca do 15 listopada roku podatkowego, należy uznać, że prawo do złożenia wniosku nie wygasa, bowiem warunkiem przekazania kwoty jest zapłata w pełnej wysokości podatku należnego stanowiącego podstawę obliczenia tej kwoty, a nie jego zapłata w terminie, co wprost wynika z art. 6d ust. 3 ustawy.

Złożenie wniosku

Zgodnie z art. 6d ust. 5 pkt. 1 u.p.r. wniosek o przekazanie należnego podatku rolnego 1,5 proc. składa się w okresie od 1 marca do 15 listopada roku podatkowego. Przekroczenie zakreślonego terminu będzie zatem skutkować jego bezskutecznością, tym samym wniosek taki nie zostanie przez organ podatkowy rozpoznany.

Wzór wniosku o przekazanie 1,5 proc. należnego podatku rolnego stanowi załącznik do rozporządzenia ministra finansów z 29 grudnia 2023 r. w sprawie wniosku o przekazanie 1,5 proc. należnego podatku rolnego (Dz.U. z 2023 r. poz. 2821) określa szczegółowy zakres danych, jaki musi zawierać ww. wniosek. Mianowicie we wzorze tym podaje się:

• nazwę i adres siedziby organu podatkowego,
• dane podmiotu składającego wniosek (w tym m.in. rodzaj podatnika, nazwisko i imię lub nazwę, adres lub siedzibę podmiotu składającego wniosek),
• podmiot uprawniony, na rzecz którego ma być przekazane 1,5 proc. należnego podatku rolnego (z podaniem nazwy tego podmiotu oraz numeru KRS).

Organem podatkowym właściwym w sprawach podatku rolnego jest wójt (burmistrz, prezydent miasta) (art. 6a ust. 4a ustawy). Ustawodawca w art. 6d ust. 1 u.p.r. wskazał, że ww. wniosek należy składać do właściwego ze względu na miejsce położenia gruntu organu podatkowego. Potwierdza to również wzór wniosku stanowiący załącznik do rozporządzenia ministra finansów. Podatek rolny jest bowiem dochodem własnym gminy (stanowi o tym art. 4 ust. 1 lit. b ustawy z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2267).

Przepisy ustawy zmieniającej dopuszczają możliwość złożenia wniosku za pomocą środka komunikacji elektronicznej, uwzględniając potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa, wiarygodności i niezaprzeczalności danych zawartych w tym wniosku oraz potrzebę ochrony tych danych przed nieuprawnionym dostępem. Sposób przekazywania wniosku za pomocą środków komunikacji elektronicznej oraz rodzaje podpisu elektronicznego, którym powinien zostać opatrzony wniosek, ma określać odrębne rozporządzenie, które na chwilę obecną nie zostało wydane (Ministerstwo Finansów opublikowało na stronie Rządowego Centrum Legislacji jedynie projekt rozporządzenia).

Zwrot utraconych dochodów z dużym poślizgiem

Z tytułu przekazania kwot podatku na rzecz podmiotów uprawnionych gminom przysługuje z bud żetu państwa zwrot utraconych dochodów. Przy czym warunki i tryb zwrotu ma określać rozporządzenie właściwego ministra do spraw finansów publicznych. Jeszcze nie zostało ono wydane, ale jest już jego projekt, który figuruje na stronach RCL. Dokument ten zakłada, że aby otrzymać zwrot, gmina będzie musiała złożyć wniosek do wojewody o zwrot utraconych dochodów. Przy czym będzie go składać dopiero 31 marca roku następującego po roku podatkowym. Zaś wojewoda – jak wynika z projektu – przekaże wnioskowane kwoty do 31 sierpnia.

Ponadto w projekcie ww. rozporządzenia postanowiono, że w przypadku przekazania kwot po terminie określonym w ust. 1 gmina składa wniosek do właściwego wojewody w roku następującym po roku, w którym nastąpiło przekazanie tych kwot, w terminie do 31 marca tego roku. To wszystko oznacza, że zwrot gminy utraconych dochodów gminy otrzymają ze znacznym poślizgiem.

Reasumując, należy zauważyć, że ustawa zmieniająca może w praktyce nastręczyć wiele problemów. Wskazane w niniejszym artykule wątpliwości interpretacyjne, niespójności oraz brak regulacji związanych z informowaniem o możliwości złożenia takiego wniosku mogą skutkować tym, że realny wymiar przekazywania 1,5 proc. podatku na rzecz organizacji rolniczych może okazać się znikomy. ©℗