Czego po ostatnich zmianach w prawie może się spodziewać pracownik pomocy społecznej

Jako pracownik ośrodka pomocy społecznej spotykam się niejednokrotnie z przypadkami gróźb, obelg, poniżania, a niekiedy i fizycznej agresji. W ostatnim czasie zmieniły się przepisy dotyczące ochrony pracowników socjalnych, m.in. wprowadzono rejestr naruszeń oraz prawo do pomocy prawnej. Kto ma obowiązek zgłaszać informacje do tego rejestru? Czy w razie sprawy sądowej mogę liczyć na zwrot wszystkich wydatków na prawnika spoza naszego urzędu?

Niedawna nowelizacja ustawy o pomocy społecznej, która weszła w życie od 1 listopada 2023 r., wzmocniła ochronę pracowników pomocy społecznej. Przyniosła im dodatkowe uprawnienia i nałożyła nowe obowiązki na jednostki samorządu terytorialnego, a także na osoby zarządzające jednostkami pomocy społecznej. Wśród tych zmian jest obowiązek zgłaszania naruszeń do rejestru prowadzonego przez ministra. Oprócz tego poszkodowani pracownicy mogą domagać się bezpłatnej ochrony prawnej. Ale są też nowe obowiązki.

Rejestrowanie nietykalności, znieważeń i napaści

Od 1 listopada 2023 r. w dodanym ust. 2ba w art. 121 ustawy o pomocy społecznej (dalej: u.p.s.) wprowadzono zasadę, że każde naruszenie nietykalności, czynna napaść i znieważenie funkcjonariusza publicznego, którym jest pracownik, powinno być obligatoryjnie rejestrowane w rejestrze centralnym. Przepis wymaga, by takie zgłoszenie nastąpiło w ciągu trzech dni od incydentu. Informację o tym przekazać powinny niezwłocznie po zdarzeniu jednostki pomocy społecznej za pomocą oprogramowania udostępnianego przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.

Do tej pory informacje o aktach agresji skierowanych przeciwko pracownikom socjalnym, zgłaszane przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej, przekazywane były do departamentu pomocy i integracji społecznej w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego do rejestru centralnego. Jak wskazano w uzasadnieniu do ustawy – było to niedoskonałe rozwiązanie: dane gromadzone w rejestrach nie odzwierciedlały pełnego obrazu faktycznych zdarzeń z użyciem przemocy wobec pracowników socjalnych. Uznano więc, że konieczne jest wprowadzenie ustawowego obowiązku rejestrowania zdarzeń.

► Kto jest odpowiedzialny za przekazanie informacji?

Przepisy mówią, że informacje do rejestru przekazuje jednostka pomocy społecznej (zdanie drugie dodane w zmienionym art. 23 ust. 4a u.p.s.). A zatem odpowiedzialny za przekazanie ich do rejestru jest dyrektor ośrodka lub każda osoba upoważniona przez niego do przetwarzania danych.

► Jakie mogą być konsekwencje nieprzekazania informacji w terminie?

Ustawa nie przewiduje konkretnych konsekwencji, ale na podstawie nadanego wojewodom upoważnienia do kontroli ośrodka pomocy społecznej kontrolę będzie sprawował i ewentualnie stosował sankcje urząd wojewódzki.

Bezpłatna ochrona prawna

Nowe przepisy stanowią również, że pracownikowi socjalnemu zatrudnionemu w samorządowych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, pokrzywdzonemu przestępstwem, o którym mowa w art. 222, art. 223 lub art. 226 kodeksu karnego (dalej: k.k.), w związku z wykonywaniem czynności służbowych przysługuje, na jego wniosek, bezpłatna ochrona prawna w postępowaniu karnym, w którym uczestniczy w charakterze poszkodowanego lub oskarżyciela posiłkowego (art. 23 ust. 1 pkt 5 u.p.s.). Chodzi o następujące przestępstwa:

• art. 222 k.k. ‒ naruszenie nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych,
• art. 223 k.k. ‒ czynną napaść na funkcjonariusza publicznego podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych,
• art. 226 k.k. – znieważenie funkcjonariusza podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.

Ten nowy instrument pomocy prawnej dla pokrzywdzonych przestępstwem jest już kolejnym elementem zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom socjalnym (po wprowadzonych już wcześniej przepisach zakładających pomoc psychologiczną w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia oraz szkoleń podnoszących poziom bezpieczeństwa osobistego – ramka 1).

Ramka 1

Ramka 2

Ramka 3

Przepisy nakładają też nowe obowiązki na urzędy JST. Ponieważ nie każdy dom pomocy społecznej ma własną obsługę prawną realizowaną przez radców prawnych lub adwokatów, w art. 121 ust. 2e u.p.s. przewidziano, że ochronę prawną uregulowaną w omawianym przepisie pracownik socjalny ma uzyskać we właściwym – ze względu na nadzór nad daną samorządową jednostką organizacyjną pomocy społecznej – urzędzie gminy, starostwie powiatowym lub urzędzie marszałkowskim. Przez zapewnienie ochrony prawnej należy przy tym rozumieć zarówno powierzenie zastępstwa procesowego jednemu z radców prawnych zatrudnionych w odpowiedzialnej za zapewnienie pomocy jednostce (lub ewentualnie kancelarii zewnętrznej, w ramach zawartej umowy na usługi radcowskie lub adwokackie), jak i pozyskanie incydentalnej usługi prawnej na rynku, np. w przypadku znacznego obciążenia radców prawnych danej jednostki lub pełnomocników zewnętrznych realizujących bieżącą obsługę prawną.

Ostatecznie zwrot kosztów

A co, jeśli okaże się, że nie ma możliwości skorzystania przez pracownika socjalnego z obsługi prawnej realizowanej przez radców prawnych lub adwokatów w ww. jednostkach? Wówczas zgodnie z art. 212 ust 2f u.p.s. pracownikowi socjalnemu przysługiwać będzie zwrot kosztów ochrony prawnej, ale w wysokości do 50 proc. faktycznie poniesionych kosztów. Zwrot kosztów następuje na wniosek pracownika socjalnego, który je poniósł.

Mając na celu zapewnienie transparentności całego postępowania w sprawie zwrotu kosztów poniesionych na ochronę prawną, a także dążąc do zapewnienia gospodarnego i rzetelnego dysponowania środkami publicznymi, trzeba zadbać o to, aby koszty poniesione na ochronę prawną były szczegółowo udokumentowane za pomocą faktur (w tym elektronicznych), rachunków lub dokumentów sporządzonych na piśmie, potwierdzających datę ich poniesienia oraz wysokość, a także pozwalających na jednoznaczne ustalenie podmiotu świadczącego tę ochronę prawną. Dokumenty te należy dołączyć do wniosku o zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną.

Zwrot kosztów powinien nastąpić w terminie 30 dni od dnia wpłynięcia wniosku, a zgodnie z art. 121 ust. 2g u.p.s. podmiotem właściwym w sprawach zwrotu kosztów poniesionych na ochronę prawną jest samorządowa jednostka organizacyjna pomocy społecznej, w której zatrudniony jest pracownik socjalny.

Więcej zadań

Ale uwaga! Nowe przepisy nakładają też nowe obowiązki na pracowników socjalnych gminy. Chodzi o pracę socjalną z więźniami, którzy kończą odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego.

Co do zasady osobie odbywającej karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo do świadczeń z pomocy społecznej. Wyjątkiem są właśnie osoby odbywające karę w systemie dozoru elektronicznego: nowe przepisy umożliwiają tym osobom oraz osobom tymczasowo aresztowanym korzystanie ze świadczenia pomocy społecznej, jakim jest praca socjalna (dodane ust. 3‒5 w art. 13 u.p.s.). Praca socjalna może być od teraz świadczona na rzecz osób, którym pozostało nie więcej niż trzy miesiące do planowanego opuszczenia zakładu karnego lub aresztu śledczego.

Jak podkreślono w uzasadnieniu zmian przepisów, praca socjalna z więźniami daje możliwość wspierania osadzonych jeszcze w momencie odbywania kary pozbawienia wolności oraz wspierania ich rodzin i społeczności lokalnej, do której więzień po odbyciu kary powraca. Pracę z więźniami mają świadczyć pracownicy socjalni zatrudnieni nie tylko w zakładzie karnym czy areszcie śledczym, lecz także w gminie właściwej miejscowo ze względu na deklarowane przez więźnia miejsce zamieszkania. ©℗