Ekwiwalenty dla ochotniczych straży pożarnych: sprawdź, co wojewodowie kwestionują w uchwałach

Choć niektóre gminy już zmieniły uchwały dotyczące ekwiwalentów dla strażaków ratowników OSP i podwyższyły dla nich stawki za udział w działaniach ratowniczych, szkoleniach i ćwiczeniach, to w wielu jednostkach jeszcze tego nie zrobiono. I mimo że regulacje prawne, które weszły w życie we wrześniu 2023 r., są bardziej klarowne od poprzednich, to okazuje się, że nowe przepisy lokalne są unieważniane – częściowo lub w całości – przez organy nadzoru. Przedstawiamy zatem wzór zapisów, jakie powinno się uwzględnić, modyfikując dotychczasowe uchwały.

Wysokość ekwiwalentu pieniężnego dla strażaków ochotników ustala, nie rzadziej niż raz na dwa lata, właściwa rada gminy w drodze uchwały – tak wynika z art. 15 ust. 2 zdanie 1 ustawy z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 194; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1560; dalej: u.o.s.p.). Ponieważ większość gmin w Polsce podejmowała uchwały w sprawie ekwiwalentów na początku 2022 r. (zaraz po wejściu w życie nowej ustawy), w konsekwencji niebawem rady gmin (miast) będą musiały podjąć nowe akty.

Nowe grupy

Przepis zawierający upoważnienie ustawowe do podjęcia uchwał w sprawie ekwiwalentów ewoluował na przestrzeni ostatnich dwóch lat. Aktualnie – w wersji, która obowiązuje od 8 września 2023 r. – art. 15 ust. 1 u.o.s.p. stanowi, że „strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, otrzymuje, niezależnie od otrzymywanego wynagrodzenia, ekwiwalent pieniężny”. Z kolei w nowo dodanym ust. 1a postanowiono, że ekwiwalent pieniężny otrzymują również:

„1) kandydat na strażaka ratownika OSP, o którym mowa w art. 9 ust. 2 pkt 1,

2) strażak ratownik OSP, który brał udział w działaniach, o których mowa w art. 3 pkt 7

– stosownie do posiadanych przez gminę środków finansowych”.

Oznacza to wprowadzenie nowych rodzajów stawek dla beneficjentów ekwiwalentów. Są to odrębne grupy: ekwiwalent dla kandydata na strażaka ratownika OSP oraz dla strażaka ratownika (w zakresie: zabezpieczanie obszaru chronionego właściwej jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej określonego w powiatowym/miejskim planie ratowniczym).

Zmienione zasady ustalania

Zmieniły się też zasady ustalania wysokości ekwiwalentu. Zgodnie z art. 15 ust. 2 zdanie 2 u.o.s.p. „wysokość ekwiwalentu pieniężnego nie może przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto, ogłoszonego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej «Monitor Polski» na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251) przed dniem ustalenia ekwiwalentu pieniężnego”. W nowo dodanym zdaniu 3 wskazano natomiast, że „ekwiwalent pieniężny nalicza się za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej lub gotowości do wyjazdu w celu realizowania zadań, o których mowa w art. 3 pkt 7, bez względu na liczbę wyjazdów w ciągu jednej godziny, a w przypadku kandydata na strażaka ratownika OSP – za każdą rozpoczętą godzinę szkolenia”.

I choć zmiany w art. 15 ust. 2 u.o.s.p., które weszły w życie we wrześniu br., w praktyce usunęły wiele dotychczasowych problemów interpretacyjnych związanych m.in. z ustalaniem przez rady gminy (miast) ekwiwalentów i sposobu ich naliczania, co było dotąd powodem wielu zastrzeżeń ze strony różnych organów i podmiotów, to okazuje się, że w zmienianych uchwałach nadal nie brakuje błędnych zapisów.

Jakich błędów uniknąć

W ślad za uchwałami, które podejmują gminy, pojawiają się pierwsze rozstrzygnięcia nadzorcze wojewodów. Do najczęstszych dostrzeżonych nieprawidłowości należą:

► Przekraczanie uprawnień. W rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody wielkopolskiego z 3 listopada 2023 r. (nr NP.-III.4131.1.551.2023.7) orzeczono nieważność części uchwały w sprawie ekwiwalentu w zakresie słów „naliczane za każdą godzinę od zgłoszenia gotowości do wyjazdu w celu realizowania tych zadań”. Organ nadzoru argumentuje stwierdzenie nieważności m.in. tym, że w zakresie delegacji ustawowej z art. 15 ust. 2 u.o.s.p. nie mieści się stanowienie o zasadach naliczania ekwiwalentu pieniężnego. Kwestię tę reguluje bowiem sama ustawa mocą art. 15 ust. 2, z którego wynika, że ekwiwalent jest naliczany „za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej lub gotowości do wyjazdu w celu realizowania zadań, o których mowa w art. 3 pkt 7 u.o.s.p., bez względu na liczbę wyjazdów w ciągu jednej godziny, a w przypadku kandydata na strażaka ratownika OSP – za każdą rozpoczętą godzinę szkolenia”. W podobnym tonie wypowiedziano się w rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody lubelskiego z 3 października 2023 r. (nr PN-II.4131.363.2023).

► Brak podziału na ekwiwalenty obowiązkowy i fakultatywny. Z kolei wojewoda warmińsko-mazurski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 8 listopada 2023 r. (nr PN.4131.426.2023) stwierdził nieważność w całości uchwały w sprawie ekwiwalentu zasadniczo z tej przyczyny, że rada gminy, określając wysokość ekwiwalentu pieniężnego należnego za uczestniczenie w działaniu ratowniczym i akcji ratowniczej, przyznała go również kandydatowi na strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej, co organ nadzoru uznał za istotne naruszenie art. 15 ust. 1 i ust. 2 w związku z art. 8 i 9 u.o.s.p. oraz art. 2 i art. 7 Konstytucji RP. Warto wspomnieć, że w rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody śląskiego z 31 października 2023 r. (nr NPII.4131.1.1039.2023) zwrócono uwagę na to, że ustawodawca w art. 15 u.o.s.p. rozróżnia ekwiwalenty obligatoryjne i fakultatywne. W odniesieniu do tego pierwszego – na podstawie art. 15 ust. 1 w związku z ust. 2 u.o.s.p. – organ stanowiący gminy jest zobligowany do ustalenia wysokości ekwiwalentu dla strażaka ratownika OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu. Ekwiwalent ten nalicza się za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia wyjazdu jednostki ochotniczej straży pożarnej, bez względu na liczbę wyjazdów w ciągu jednej godziny. W odniesieniu do drugiego ekwiwalentu – na podstawie art. 15 ust. 1a w związku z ust. 2 ustawy – organ stanowiący gminy może dodatkowo ustalić ekwiwalent dla:

• kandydata na strażaka ratownika OSP, o którym mowa w art. 9 ust. 2 pkt 1 ustawy – za każdą rozpoczętą godzinę szkolenia;
• strażaka ratownika, który brał udział w działaniach, o których mowa w art. 3 pkt 7 ustawy, tj. w zabezpieczaniu obszaru chronionego właściwej jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej określonego w powiatowym/miejskim planie ratowniczym – za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia gotowości do wyjazdu w celu realizowania zadań, o których mowa w art. 3 pkt 7, bez względu na liczbę wyjazdów w ciągu jednej godziny.

Organ nadzoru podkreślił, że ustalenie przez radę gminy tych ostatnich ekwiwalentów należy uznać za fakultatywne, bowiem ustawodawca zastrzegł, że podmioty określone w art. 15 ust. 1a ustawy otrzymują ekwiwalent „stosownie do posiadanych przez gminę środków finansowych”. Takie rozdzielenie ekwiwalentów w przepisach jest potrzebne choćby dlatego, że jest możliwa sytuacja, w której gmina nie będzie dysponować środkami na przyznanie ekwiwalentów określonych w art. 15 ust. 1a ustawy.

► Brak wygaszenia dotychczasowej uchwały. W nowej uchwale rada gminy powinna również zawrzeć regulacje towarzyszące, m.in. zapis dotyczący utraty mocy obowiązującej dotychczas obowiązującej uchwały w sprawie ekwiwalentu. Brak ujęcia tych zapisów może również skutkować negatywnym stanowiskiem ze strony organu nadzoru.

Z przytoczonych wyżej przykładowych orzeczeń nadzorczych należy wnioskować, że organy nadzoru będą kładły nacisk na precyzyjne formułowanie przepisów odnośnie do ekwiwalentu, tj. bez wprowadzania niepotrzebnych i zbędnych modyfikacji przepisów ujętych w ramach wspomnianego art. 15. [WZÓR].

Za inne zadania

Niezależnie od powyższego warto jeszcze wspomnieć o art. 15a u.o.s.p. (również obowiązującym od 8 września br.), w którym stworzono upoważnienie ustawowe dla rady gminy do wprowadzenia zupełnie nowego ekwiwalentu za zadania inne aniżeli ochrona przeciwpożarowa. Zgodnie z tym przepisem „rada gminy może, w drodze uchwały, przyznać ekwiwalent pieniężny strażakom ratownikom OSP za wykonywanie zadań innych niż wymienione w art. 15”. W uchwale wskazuje się te zadania oraz wysokość i sposób ustalenia ekwiwalentu pieniężnego. Przy czym ustawodawca nie określił nawet przykładowego katalogu tych zadań, pozostawiając w tym zakresie swobodę legislacyjną organowi stanowiącemu gminy. Wydaje się więc, że dopuszczalne byłoby wprowadzenie ekwiwalentu np. przy realizacji zadania polegającego na zabezpieczeniu uroczystości gminnych, uczestniczeniu w działaniach mających na celu poprawę bezpieczeństwa mieszkańców itp. ©℗