Ekwiwalenty dla ochotniczych straży pożarnych: sprawdź, co wojewodowie kwestionują w uchwałach

Przepis zawierający upoważnienie ustawowe do podjęcia uchwał w sprawie ekwiwalentów ewoluował na przestrzeni ostatnich dwóch lat. Aktualnie – w wersji, która obowiązuje od 8 września 2023 r. – art. 15 ust. 1 u.o.s.p. stanowi, że „strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, otrzymuje, niezależnie od otrzymywanego wynagrodzenia, ekwiwalent pieniężny”. Z kolei w nowo dodanym ust. 1a postanowiono, że ekwiwalent pieniężny otrzymują również:

„1) kandydat na strażaka ratownika OSP, o którym mowa w art. 9 ust. 2 pkt 1,

2) strażak ratownik OSP, który brał udział w działaniach, o których mowa w art. 3 pkt 7

– stosownie do posiadanych przez gminę środków finansowych”.

Oznacza to wprowadzenie nowych rodzajów stawek dla beneficjentów ekwiwalentów. Są to odrębne grupy: ekwiwalent dla kandydata na strażaka ratownika OSP oraz dla strażaka ratownika (w zakresie: zabezpieczanie obszaru chronionego właściwej jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej określonego w powiatowym/miejskim planie ratowniczym).

Zmienione zasady ustalania

Zmieniły się też zasady ustalania wysokości ekwiwalentu. Zgodnie z art. 15 ust. 2 zdanie 2 u.o.s.p. „wysokość ekwiwalentu pieniężnego nie może przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto, ogłoszonego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej «Monitor Polski» na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251) przed dniem ustalenia ekwiwalentu pieniężnego”. W nowo dodanym zdaniu 3 wskazano natomiast, że „ekwiwalent pieniężny nalicza się za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej lub gotowości do wyjazdu w celu realizowania zadań, o których mowa w art. 3 pkt 7, bez względu na liczbę wyjazdów w ciągu jednej godziny, a w przypadku kandydata na strażaka ratownika OSP – za każdą rozpoczętą godzinę szkolenia”.

I choć zmiany w art. 15 ust. 2 u.o.s.p., które weszły w życie we wrześniu br., w praktyce usunęły wiele dotychczasowych problemów interpretacyjnych związanych m.in. z ustalaniem przez rady gminy (miast) ekwiwalentów i sposobu ich naliczania, co było dotąd powodem wielu zastrzeżeń ze strony różnych organów i podmiotów, to okazuje się, że w zmienianych uchwałach nadal nie brakuje błędnych zapisów.

Jakich błędów uniknąć

W ślad za uchwałami, które podejmują gminy, pojawiają się pierwsze rozstrzygnięcia nadzorcze wojewodów. Do najczęstszych dostrzeżonych nieprawidłowości należą:

► Przekraczanie uprawnień. W rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody wielkopolskiego z 3 listopada 2023 r. (nr NP.-III.4131.1.551.2023.7) orzeczono nieważność części uchwały w sprawie ekwiwalentu w zakresie słów „naliczane za każdą godzinę od zgłoszenia gotowości do wyjazdu w celu realizowania tych zadań”. Organ nadzoru argumentuje stwierdzenie nieważności m.in. tym, że w zakresie delegacji ustawowej z art. 15 ust. 2 u.o.s.p. nie mieści się stanowienie o zasadach naliczania ekwiwalentu pieniężnego. Kwestię tę reguluje bowiem sama ustawa mocą art. 15 ust. 2, z którego wynika, że ekwiwalent jest naliczany „za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej lub gotowości do wyjazdu w celu realizowania zadań, o których mowa w art. 3 pkt 7 u.o.s.p., bez względu na liczbę wyjazdów w ciągu jednej godziny, a w przypadku kandydata na strażaka ratownika OSP – za każdą rozpoczętą godzinę szkolenia”. W podobnym tonie wypowiedziano się w rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody lubelskiego z 3 października 2023 r. (nr PN-II.4131.363.2023).

► Brak podziału na ekwiwalenty obowiązkowy i fakultatywny. Z kolei wojewoda warmińsko-mazurski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 8 listopada 2023 r. (nr PN.4131.426.2023) stwierdził nieważność w całości uchwały w sprawie ekwiwalentu zasadniczo z tej przyczyny, że rada gminy, określając wysokość ekwiwalentu pieniężnego należnego za uczestniczenie w działaniu ratowniczym i akcji ratowniczej, przyznała go również kandydatowi na strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej, co organ nadzoru uznał za istotne naruszenie art. 15 ust. 1 i ust. 2 w związku z art. 8 i 9 u.o.s.p. oraz art. 2 i art. 7 Konstytucji RP. Warto wspomnieć, że w rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody śląskiego z 31 października 2023 r. (nr NPII.4131.1.1039.2023) zwrócono uwagę na to, że ustawodawca w art. 15 u.o.s.p. rozróżnia ekwiwalenty obligatoryjne i fakultatywne. W odniesieniu do tego pierwszego – na podstawie art. 15 ust. 1 w związku z ust. 2 u.o.s.p. – organ stanowiący gminy jest zobligowany do ustalenia wysokości ekwiwalentu dla strażaka ratownika OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu. Ekwiwalent ten nalicza się za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia wyjazdu jednostki ochotniczej straży pożarnej, bez względu na liczbę wyjazdów w ciągu jednej godziny. W odniesieniu do drugiego ekwiwalentu – na podstawie art. 15 ust. 1a w związku z ust. 2 ustawy – organ stanowiący gminy może dodatkowo ustalić ekwiwalent dla:

• kandydata na strażaka ratownika OSP, o którym mowa w art. 9 ust. 2 pkt 1 ustawy – za każdą rozpoczętą godzinę szkolenia;
• strażaka ratownika, który brał udział w działaniach, o których mowa w art. 3 pkt 7 ustawy, tj. w zabezpieczaniu obszaru chronionego właściwej jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej określonego w powiatowym/miejskim planie ratowniczym – za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia gotowości do wyjazdu w celu realizowania zadań, o których mowa w art. 3 pkt 7, bez względu na liczbę wyjazdów w ciągu jednej godziny.

Organ nadzoru podkreślił, że ustalenie przez radę gminy tych ostatnich ekwiwalentów należy uznać za fakultatywne, bowiem ustawodawca zastrzegł, że podmioty określone w art. 15 ust. 1a ustawy otrzymują ekwiwalent „stosownie do posiadanych przez gminę środków finansowych”. Takie rozdzielenie ekwiwalentów w przepisach jest potrzebne choćby dlatego, że jest możliwa sytuacja, w której gmina nie będzie dysponować środkami na przyznanie ekwiwalentów określonych w art. 15 ust. 1a ustawy.

► Brak wygaszenia dotychczasowej uchwały. W nowej uchwale rada gminy powinna również zawrzeć regulacje towarzyszące, m.in. zapis dotyczący utraty mocy obowiązującej dotychczas obowiązującej uchwały w sprawie ekwiwalentu. Brak ujęcia tych zapisów może również skutkować negatywnym stanowiskiem ze strony organu nadzoru.

Z przytoczonych wyżej przykładowych orzeczeń nadzorczych należy wnioskować, że organy nadzoru będą kładły nacisk na precyzyjne formułowanie przepisów odnośnie do ekwiwalentu, tj. bez wprowadzania niepotrzebnych i zbędnych modyfikacji przepisów ujętych w ramach wspomnianego art. 15. [WZÓR].

Za inne zadania

Niezależnie od powyższego warto jeszcze wspomnieć o art. 15a u.o.s.p. (również obowiązującym od 8 września br.), w którym stworzono upoważnienie ustawowe dla rady gminy do wprowadzenia zupełnie nowego ekwiwalentu za zadania inne aniżeli ochrona przeciwpożarowa. Zgodnie z tym przepisem „rada gminy może, w drodze uchwały, przyznać ekwiwalent pieniężny strażakom ratownikom OSP za wykonywanie zadań innych niż wymienione w art. 15”. W uchwale wskazuje się te zadania oraz wysokość i sposób ustalenia ekwiwalentu pieniężnego. Przy czym ustawodawca nie określił nawet przykładowego katalogu tych zadań, pozostawiając w tym zakresie swobodę legislacyjną organowi stanowiącemu gminy. Wydaje się więc, że dopuszczalne byłoby wprowadzenie ekwiwalentu np. przy realizacji zadania polegającego na zabezpieczeniu uroczystości gminnych, uczestniczeniu w działaniach mających na celu poprawę bezpieczeństwa mieszkańców itp. ©℗