Raport Najwyższej Izby Kontroli dotyczący obronności państwa przy zagrożeniach hybrydowych jest bardzo negatywny. Co rządowi Prawa i Sprawiedliwości, zaangażowanemu w poprawę bezpieczeństwa, wytykają kontrolerzy NIK?
PiS szedł do wyborów pod hasłami bezpieczeństwa Polaków. Okazuje się jednak, że zdaniem NIK: „Polska nie jest przygotowana na zagrożenia o charakterze hybrydowym i zapewnienie sprawnego wykonywania zadań w ramach systemu zarządzania kryzysowego i obrony cywilnej; brakuje ustawy całościowo regulującej system ochrony ludności.”
W Polsce nie ma obrony cywilnej
Na potrzeby raportu: "Przygotowanie państwa na zagrożenia związane z działaniami hybrydowymi", NIK skontrolowała Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, wybrane urzędy wojewódzkie, urzędy miast na prawach powiatu, starostwa powiatowe i urzędy gmin. Oprócz badania istniejących planów i innej dokumentacji, na terenie czterech województw przeprowadzono też tzw. gry decyzyjne, które polegały na sprawdzeniu, w jaki sposób organy zarządzania kryzysowego reagują bezpośrednio po uzyskaniu informacji o zagrożeniu.
Największym problemem zasygnalizowanym przez NIK jest „brak aktu prawnego, który regulowałby system ochrony ludności. Izba przypomina, że w trakcie zakończonej niedawno kadencji Sejmu procedowany był projekt ustawy o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej, którego inicjatorem i podmiotem wiodącym był Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji.”
"W projekcie tym nie uwzględniono jednak definicji oraz zadań związanych z zagrożeniami hybrydowymi. Co ciekawe fraza ta nie pojawiała się w ogóle w dokumencie, mimo że nie było żadnych przeciwwskazań, aby Minister SWiA w toku prowadzonych prac legislacyjnych wprowadził je do projektu. Byłaby to próba uporządkowania prawnego tematyki zagrożeń hybrydowych. Prace nad ustawą nie zakończyły się do dnia dzisiejszego" – wskazują kontrolerzy NIK.
Warto przypomnieć, że z dniem 23 kwietnia 2022 r. uchylone zostały jedyne przepisy rangi ustawowej określające sposób realizacji zadań z zakresu obrony cywilnej, tj. ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP. Nastąpiło to po wejściu w życie ustawy o obronie Ojczyzny.
Różne podejścia do zagrożeń
Wyniki kontroli przeprowadzonych na wszystkich szczeblach zarządzania kryzysowego pozwalają na wskazanie trzech głównych sposobów podejścia właściwych organów do tej kwestii (oprócz Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego):
− nieuwzględnienie w ogóle tego zagrożenia w planie zarządzania kryzysowego;
− uwzględnienie jako odrębnego zagrożenia, posiłkując się – przy jego charakterystyce – zapisami KPZK;
− nieuwzględnienie jako odrębnego zagrożenia, przy jednoczesnym wskazaniu go jako elementu występującego przy okazji innych zidentyfikowanych zagrożeń (np. terrorystycznych).
Wątpliwości budziła także jednoosobowa obsada w godzinach wieczornych i nocnych niektórych centrów zarządzania kryzysowego, co w przypadku wystąpienia poważnych sytuacji znacząco utrudniłoby w pełni skuteczne i niezwłoczne podjęcie koniecznych działań. Izba krytycznie oceniła natomiast ministra SWiA odpowiedzialnego za sprawy zarządzania kryzysowego i obrony cywilnej. "Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły przede wszystkim braku aktywności resortowego zespołu zarządzania kryzysowego, który w okresie objętym kontrolą nie odbył ani jednego protokołowanego posiedzenia, co skutkowało brakiem realizacji zadań ustawowych" - głosi raport z kontroli.
Samorządy dobrze przygotowane na kryzysy, w tym hybrydowe?
W przypadku jednostek szczebla powiatowego i gminnego nie zostały stwierdzone nieprawidłowości, których charakter wskazywałby jednoznacznie na zagrożenia związane z ochroną ludności. "Jednak stan przygotowania tych jednostek (mało pracowników, duża liczba realizowanych zadań) może budzić wątpliwości co do możliwości zapewnienia sprawnej realizacji zadań w przypadku faktycznej sytuacji kryzysowej" – podkreślają kontrolerzy NIK.
Zalecenia NIK dotyczące zarządzania kryzysowego
W ocenie NIK konieczne są następujące natychmiastowe działania:
- przygotowanie projektu ustawy, która w sposób kompleksowy ureguluje kwestie ochrony ludności i obrony cywilnej;
- zainicjowanie – mając na uwadze obecną sytuację geopolityczną – ciągłego procesu podnoszenia poziomu wiedzy i świadomości społecznej oraz instytucjonalnej na temat postępowania w sytuacjach zagrożeń hybrydowych;
- dokonanie analizy funkcjonującego systemu zarządzania kryzysowego, celem ograniczenia skali występowania zidentyfikowanych przez NIK nieprawidłowości.