Bezpłatny transport na wybory 2023. Dla kogo, jak zapisać się? Zobacz zasady organizacji [PORADNIK]

Do 2 października gminy muszą zebrać zgłoszenia uprawnionych wyborców potrzebujących indywidualnego transportu. A najpóźniej 5 października 2023 r. wójtowie muszą ogłosić informację o organizacji gminnego przewozu pasażerskiego

W październikowych wyborach po raz pierwszy zostaną zastosowane w praktyce nowe przepisy kodeksu wyborczego, m.in. w zakresie realizacji obowiązku dowozu wyborców do lokali wyborczych. Zmiany wynikają z ustawy z 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 497). Cel zmian ujawnia już tytuł rozdziału 5A, w którym znalazły się omawiane regulacje. „Działania na rzecz zwiększenia frekwencji”.

Temu właśnie ma służyć m.in. wprowadzenie znacznych ułatwień w zakresie dowozu do lokali wyborczych organizowanego przez samorząd lokalny. Przy czym nowością jest to, że ułatwienia nie dotyczą już tylko wyborców niepełnosprawnych, lecz także wyborców, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 60 lat. Ponadto ustawa z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1277; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 497, dalej: k.w.) reguluje kwestie związane z organizacją transportu publicznego w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich.

transport dla osób niepełnosprawnych i 60+

Przede wszystkim gminy muszą pamiętać, że wyborcom przysługuje prawo do informacji o uprawnieniach przysługujących im w związku z wyborami. I tak art. 37a par. 1 pkt 3a k.w. stanowi, że wyborca niepełnosprawny oraz wyborca, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 60 lat, ujęty w Centralnym Rejestrze Wyborców w obwodzie głosowania w danej gminie właściwym dla adresu zameldowania na pobyt stały lub dla adresu stałego zamieszkania mają prawo do uzyskiwania informacji o warunkach bezpłatnego transportu. Przy czym :

► Informację taką przekazuje wójt lub upoważniony przez niego pracownik urzędu gminy w godzinach pracy urzędu, w tym telefonicznie lub w drukowanych materiałach informacyjnych przesyłanych na wniosek wyborcy, w tym w formie elektronicznej.

► Informacja ta jest przekazywana wyborcy po podaniu przez niego nazwiska, imienia oraz adresu stałego zamieszkania.

► Informację wójt podaje również niezwłocznie do publicznej wiadomości poprzez umieszczenie w BIP oraz w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.

Informacje o uprawnieniach przysługujących wyborcom powinny także zostać przekazane przez Państwową Komisję Wyborczą (PKW) za pośrednictwem internetowego portalu informacyjnego (pkw.gov.pl).

Kto organizuje, kto finansuje?

Transport dla uprawnionych jest bezpłatny. Zapewnia go wójt gminy, jednakże nie ze środków budżetu gminy. Jego organizacja jest zadaniem z zakresu administracji rządowej zleconym gminie, a środki przeznaczone na jego realizację zapewnia wojewoda.

Finansowanie powinno się odbywać w formie dotacji celowej, co wynika z art. 49 ustawy z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 2267; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1586).

Dla kogo?

Prawo do bezpłatnego transportu na wybory przysługuje według zasady „tam i z powrotem”, czyli obejmuje dowóz do lokalu wyborczego i przejazd powrotny. Uprawnienie to przysługuje:

a) wyborcom niepełnosprawnym – ale nie wszystkim. Tylko tym o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w rozumieniu ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 100; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1429);

b) wyborcom, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 60 lat.

Transport do lokalu wyborczego odbywa się:

• z miejsca zamieszkania, w którym dany wyborca jest ujęty w spisie wyborców, albo
• z miejsca podanego we wniosku o dopisanie do spisu wyborców w danej gminie, o którym mowa w art. 28 par. 1 ustawy – do lokalu wyborczego właściwego dla obwodu głosowania, w którego spisie wyborców jest ujęty ten wyborca, albo
• z miejsca pobytu do najbliższego lokalu wyborczego w dniu głosowania w przypadku, o którym mowa w art. 32 par. 1 ustawy, czyli w przypadku wyborcy zmieniającego miejsce pobytu przed dniem wyborów, który głosuje na podstawie zaświadczenia o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów.

Z kolei transport powrotny odbywa się z lokalu wyborczego, w którym wyborca jest uprawniony głosować, do miejsca, w którym dany wyborca rozpoczął podróż. Jeśli stan zdrowia uprawnionego nie pozwala na samodzielną podróż, może mu towarzyszyć opiekun.

►Jakich formalności musi dopełnić wyborca?

Zamiar skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego uprawniony wyborca zgłasza właściwemu wójtowi do 13. dnia przed dniem wyborów. Czyli w przypadku najbliższych wyborów, zarządzonych na dzień 15 października 2023 r. (niedziela), uprawnieni muszą zamiar skorzystania z transportu zgłosić do 2 października 2023 r. (poniedziałek). Dodajmy, że w przypadku wyborów Prezydenta RP oraz wyborów wójta zgłoszenie zamiaru skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego dotyczy również ponownego głosowania. Jeśli zgłoszenie zamiaru skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego ma dotyczyć tylko ponownego głosowania, można go dokonać do piątego dnia przed dniem ponownego głosowania.

Zgłoszenie zamiaru skorzystania z prawa do transportu może mieć formę ustną, pisemną lub elektroniczną. Podaje się w nim:

• nazwisko i imię (imiona),
• numer PESEL wyborcy,
• numer PESEL opiekuna, jeśli ma mu towarzyszyć,
• oznaczenie miejsca, z którego ma się rozpocząć transport,
• wskazanie, czy wyborca ma zamiar skorzystać z transportu powrotnego,
• oznaczenie wyborów, których dotyczy zgłoszenie,
• numer telefonu lub adres poczty elektronicznej wyborcy, o ile je ma.

►W jaki sposób urząd może weryfikować uprawnienie do bezpłatnego transportu?

Wyborca, którego stan zdrowia nie pozwala na samodzielną podróż, oświadcza to w zgłoszeniu o zamiarze skorzystania z prawa do bezpłatnego transportu. Wyborca niepełnosprawny oświadcza o orzeczonym stopniu niepełnosprawności i ważności orzeczenia. Kodeks wyborczy nie zawiera podstawy prawnej dla weryfikacji uprawnienia w inny sposób, w szczególności stosownym dokumentem. Ponieważ ustawodawca nie przewidział procedury weryfikacji prawa do bezpłatnego transportu dla osób, które najpóźniej w dniu wyborów skończą 60 lat, to w praktyce pojawia się wiele wątpliwości.

Dotyczą one m.in. tego, czy w przypadku osób 60+ gmina może zweryfikować uprawnienia na podstawie danych posiadanych o wyborcach? Podobne wątpliwością są w przypadku osób niepełnosprawnych: czy wystarczające jest oświadczenie tej osoby, czy też gmina może żądać okazania stosownych dokumentów? I wreszcie w przypadku transportu z obszarów wsi i gmin miejsko-wiejskich pojawia się pytanie, jak zweryfikować, że transport jest wykorzystywany celem dotarcia do lokalu wyborczego.

►Kiedy wójt nie ma obowiązku organizowania bezpłatnego transportu?

Transport do lokalu i transport powrotny zapewnia wójt gminy, w której w dniu wyborów nie funkcjonuje gminny przewóz pasażerski. Taki transport jest organizowany poza obowiązkiem zorganizowania dowozu w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich (o czym dalej).

Gminne przewozy pasażerskie należy rozumieć jako przewóz osób w ramach publicznego transportu zbiorowego wykonywany w granicach administracyjnych jednej gminy lub gmin sąsiadujących, które zawarły stosowne porozumienie lub które utworzyły związek międzygminny; inny niż przewozy powiatowe, powiatowo-gminne, metropolitalne, wojewódzkie i międzywojewódzkie.

Kwestie organizacyjne

Najpóźniej na trzy dni przed dniem głosowania wójt informuje wyborcę, który zgłosił zamiar skorzystania z prawa do transportu, o godzinie transportu do lokalu w dniu głosowania (czyli w tym roku – do 12 października 2023 r.).

Wyborca, który zgłosił zamiar skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego, może wycofać swoje zgłoszenie albo zrezygnować tylko z transportu powrotnego, ale może to uczynić nie później niż na dwa dni przed głosowaniem (czyli do 13 października 2023 r.). Może tego dokonać ustnie, pisemnie lub w formie elektronicznej. Ustawa nie przewiduje jednak sankcji dla uprawnionego, który nie skorzystał z zapewnionego mu transportu.

transport w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich

Ustawa przewiduje, że wójt gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej w dniu wyborów organizuje bezpłatny gminny przewóz pasażerski dla wyborców ujętych w spisie wyborców w stałym obwodzie głosowania położonym na obszarze danej gminy, jeżeli w ramach tej gminy:

1) nie funkcjonuje w dniu wyborów publiczny transport zbiorowy albo

2) najbliższy przystanek komunikacyjny oddalony jest o ponad 1,5 km od lokalu wyborczego.

Przez publiczny transport zbiorowy należy rozumieć powszechnie dostępny regularny przewóz osób wykonywany w określonych odstępach czasu i po określonej linii komunikacyjnej, liniach komunikacyjnych lub sieci komunikacyjnej. Funkcjonujący w niedziele publiczny transport zbiorowy zwalnia zatem z obowiązku zorganizowania dodatkowego transportu w dniu wyborów, pod warunkiem że żaden z przystanków nie będzie dalej niż 1,5 km od lokalu wyborczego. Brak spełnienia choćby jednego z tych warunków powoduje konieczność organizacji transportu na wybory.

Wymagana organizacja

Linia komunikacyjna gminnego przewozu pasażerskiego musi być ustalana w sposób uwzględniający wszystkie miasta, osiedla, wsie, osady, kolonie i przysiółki położone w obrębie stałego obwodu głosowania. Pojęcia te należy rozumieć następująco:

► miasto – jednostka osadnicza o przewadze zwartej zabudowy i funkcjach nierolniczych mająca prawa miejskie bądź status miasta;

► osiedle – zespół mieszkaniowy stanowiący integralną część miasta lub wsi;

► wieś – jednostka osadnicza o zwartej lub rozproszonej zabudowie i istniejących funkcjach rolniczych lub związanych z nimi funkcjach usługowych lub turystycznych niemająca praw miejskich ani statusu miasta;

► osada – niewielka jednostka osadnicza na terenie wiejskim o odmiennym (wyróżniającym się) charakterze zabudowy albo zamieszkana przez ludność związaną z określonym miejscem lub rodzajem pracy, w szczególności: osada młyńska, osada leśna, osada rybacka, osada kolejowa, osada po byłym państwowym gospodarstwie rolnym;

► kolonia – jednostka osadnicza powstała jako rezultat ekspansji miejscowości poza obszar wcześniej istniejącej zabudowy, w szczególności: kolonię miasta, kolonię wsi;

► przysiółek – skupisko kilku gospodarstw położonych poza zabudową wsi, stanowiące integralną część wsi.

Przystanki komunikacyjne gminnego przewozu pasażerskiego muszą być ustalane we wszystkich: mieście, osiedlu, wsi, osadzie, kolonii i przysiółku, w których mieszka co najmniej pięciu wyborców ujętych w spisie wyborców w danym stałym obwodzie głosowania. W ramach tego przewozu w godzinach głosowania muszą się odbywać co najmniej dwa pełne kursy. Kursy te muszą się odbyć w odstępie co najmniej czterech godzin liczonych od momentu zakończenia kursu. Wójt najpóźniej do 10. dnia przed wyborami (czyli do 5 października 2023 r.) musi podać do publicznej wiadomości (przez umieszczenie w BIP oraz w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie) informację o organizacji gminnego przewozu pasażerskiego, wskazując linię komunikacyjną tego transportu ze szczególnym uwzględnieniem przystanków komunikacyjnych oraz godziny odjazdów z poszczególnych przystanków.

Omawiane zadanie może być realizowane przez więcej niż jednego wójta w ramach porozumień międzygminnych. W takim porozumieniu określa się w szczególności podział zadań między organami gmin będących stroną porozumienia oraz zasady rozliczania kosztów poniesionych przez każdą z gmin.

 Czy gmina do wyłonienia wykonawcy usługi transportu podczas wyborów powinna stosować prawo zamówień publicznych?

Tak, o ile oczywiście wartość usługi przekroczy próg zamówieniowy (130 000 zł). Ani k.w., ani prawo zamówień publicznych ani ustawa z 11 września 2019 r. – prawo zamówień publicznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1605, ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1720; dalej: p.z.p.) nie zawierają regulacji, które zwalniałyby z konieczności stosowania prawa zamówień publicznych przy zawieraniu umów w celu realizacji obowiązku transportu na wybory. To także powoduje, że gminy nie są zwolnione z obowiązku stosowania regulacji wewnętrznych dotyczących wyboru wykonawców usług poniżej progów unijnych. W szczególności nie jest uprawnione przyjmowanie, że zwolnienie ze stosowania przepisów prawa zamówień publicznych może wynikać z art. 11 ust. 1 pkt 10. Zwolnienie dotyczy bowiem usług publicznych w zakresie transportu pasażerskiego koleją lub metrem. Transport na wybory nie jest transportem publicznym, któremu przypisuje się cechę regularności. ©℗