Obowiązujące od 21 lutego br. nowe przepisy kodeksu pracy (dalej: k.p.) umożliwiają pracodawcom (a więc i urzędom) kontrolę trzeźwości pracowników oraz kontrolę obecności w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu. W związku z tym pojawia się mnóstwo wątpliwości praktycznych ze strony pracodawców, którzy chcą skorzystać z nowego uprawnienia. Jedna z nich dotyczy urządzeń, którymi można przeprowadzać kontrolę. I tak analizę tego zagadnienia w pierwszej kolejności należy zacząć od art. 22[1c] par. 4 k.p., który wskazuje, że kontrola trzeźwości dokonywana przez pracodawcę obejmuje badanie za pomocą urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie. Warto zatem pamiętać o wymogu kalibracji lub wzorcowania urządzenia, aby uniknąć zarzutu nieprawidłowo przeprowadzonej kontroli. Co więcej, urządzenia mogą przejawiać tendencję do deregulacji. W takiej sytuacji konieczna będzie cykliczna kalibracja urządzeń.

Szczegółowe wymogi

Nowe przepisy zawarte w k.p. ogólnikowo regulują kwestie urządzeń i metod kontroli. W związku z tym konieczne jest posiłkowanie się przepisami wykonawczymi, tj. rozporządzeniem ministra zdrowia z 16 lutego 2023 r. w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika (Dz.U. z 2023 r. poz. 317). Reguluje ono m.in. warunki i metody przeprowadzania badań na obecność alkoholu oraz środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika przez pracodawcę. Analiza tych przepisów wykonawczych pozwala stwierdzić, że są one niemalże takie same (w zakresie urządzeń do badania stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu) jak przepisy rozporządzenia ministra zdrowia i ministra spraw wewnętrznych i administracji z 28 grudnia 2018 r. w sprawie badań na zawartość alkoholu w organizmie (Dz.U. poz. 2472). Z tym że, o ile badanie trzeźwości na podstawie dotychczasowych przepisów przeprowadzał odpowiedni uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego, który dysponował urządzeniami wskazanymi w rozporządzeniu, o tyle w chwili obecnej – w związku z nadaniem uprawnienia pracodawcom do kontroli trzeźwości pracowników – to pracodawca chcący kontrolować trzeźwość pracowników będzie zobowiązany do posiadania urządzeń przewidzianych w rozporządzeniu. W związku z tym pojawiają się głosy, że niełatwo będzie spełnić wymogi umożliwiające legalną samodzielną kontrolę trzeźwości pracowników. Oprócz bowiem konieczności dokonania pewnych czynności organizacyjnych – m.in. przyjęcia odpowiednich zapisów w regulaminie pracy – pracodawcy będą musieli wyposażyć się w odpowiednie urządzenia techniczne do przeprowadzania kontroli. To może spowodować, że nowe przepisy, które miały nadać pracodawcom nowe uprawnienia, mogą okazać się iluzoryczne.

Dwie metody

Rozporządzenie przewiduje badanie trzeźwości obejmujące badanie wydychanego powietrza lub badanie krwi. To pierwsze ma być przeprowadzane przed badaniem krwi, jeżeli stan pracownika na to pozwoli. Przy czym oczywiście kontrola przeprowadzana przez pracodawcę może być przeprowadzona wyłącznie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego.
Badanie wydychanego powietrza może być przeprowadzone przy użyciu urządzenia elektronicznego (tzw. analizatora wydechu, tj. alkomatu) dokonującego pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu, z użyciem ustnika, metodami:
  • spektrometrii w podczerwieni lub
  • utleniania elektrochemicznego.
Trzeba zaznaczyć, że badania analizatorem wydechu nie należy przeprowadzać przed upływem 15 min od chwili zakończenia spożywania alkoholu, palenia wyrobów tytoniowych, w tym palenia nowatorskich wyrobów tytoniowych, palenia papierosów elektronicznych lub używania wyrobów tytoniowych bezdymnych przez osobę badaną.
Przepisy wykonawcze przewidują procedurę powtórnego badania w przypadku uzyskania wyniku ponad 0,00 mg/dm sześc. alkoholu w wydychanym powietrzu. Przy czym trzeba pamiętać o różnicach w postępowaniu w zależności od używanego urządzenia. I tak:
  • w przypadku zastosowania spektrometrii w podczerwieni – niezwłocznie należy przeprowadzić ponowne badanie;
  • gdy pracodawca badał pracownika, stosując metodę utleniania elektrochemicznego oraz uzyskany wynik wskaże ponad 0,00 mg/dm sześc. alkoholu w wydychanym powietrzu – wówczas należy dokonać drugiego pomiaru po upływie 15 min.
Minister zdrowia zaproponował w rozporządzeniu nadanie uprawnienia pracownikom badanym metodą utleniania elektrochemicznego, gdy wynik badania wskaże ponad 0,00 mg/dm sześc. alkoholu w wydychanym powietrzu, do żądania jego zweryfikowania przy użyciu metody spektrometrii w podczerwieni przez dokonanie dwóch pomiarów. Przy czym drugi pomiar metodą spektrometrii w podczerwieni ma być dokonany niezwłocznie po dokonaniu pierwszego pomiaru.
Dalej minister przewidział, że w przypadku dokonania pierwszego pomiaru alkomatem i uzyskania wyniku równego lub większego od 0,10 mg/dm sześc., a w drugim pomiarze wyniku 0,00 mg/dm sześc., konieczne jest dokonanie niezwłocznie trzeciego pomiaru tym samym analizatorem wydechu. Jeżeli wynik trzeciego pomiaru wyniesie 0,00 mg/dm sześc., to należy uznać, że badanie nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu.

Istotny ustnik

Niezależnie od zastosowanej metody badania przy użyciu analizatora wydechu trzeba pamiętać o obowiązkowej wymianie ustnika każdorazowo przed przeprowadzeniem pomiaru. Ponadto opakowanie ustnika trzeba otwierać w obecności badanego. Obowiązek wymiany ustnika nie dotyczy sytuacji, w której pracodawca posłuży się analizatorem wydechu bez używania ustnika, jeżeli producent analizatora przewiduje taki sposób jego eksploatacji. Jednak pomimo posiadania takiego urządzenia przez pracodawcę, jeśli będzie chciał on legalnie kontrolować trzeźwość pracowników, będzie musiał posiadać również analizator wydechu z użyciem ustnika do przeprowadzenia badania metodą spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego. Wynika to bowiem z wymogu przewidzianego w przepisach rozporządzenia, zgodnie z którymi w przypadku, gdy badanie przeprowadzone przy użyciu analizatora wydechu niewyposażonego w cyfrową prezentację wyniku pomiaru, a także bez użycia ustnika, wykaże obecność alkoholu w wydychanym powietrzu, trzeba niezwłocznie przeprowadzić badanie alkomatem z użyciem ustnika metodą spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego. Co więcej: nawet gdyby pracodawca posiadał alkomat do badania stężenia alkoholu metodą utleniania elektrochemicznego, na żądanie kontrolowanego pracownika (gdy przy pierwszym badaniu wynik wyniesie ponad 0,00 mg/dm sześc. alkoholu w wydychanym powietrzu) pracodawca będzie musiał przeprowadzić badanie alkomatem przy zastosowaniu metody spektrometrii w podczerwieni.
Reasumując: mając na uwadze ww. przepisy, a także głosy przedstawicieli pracodawców wskazujących na trudności dotyczące konieczności wyposażenia się przez nich w urządzenia wskazane w rozporządzeniu, korzystanie przez pracodawców z nowego uprawnienia może być znacznie utrudnione. ©℗
Podstawa prawna
art. 22[1c] ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 240)