Nowelizacja specustawy ukraińskiej. Co się zmieni?

Nowe zasady wsparcia to nie wszystko, o czym muszą wiedzieć jednostki samorządu terytorialnego. Ustawodawca przesądził także, do kogo należą odsetki od pieniędzy pozyskanych z Funduszu Pomocy, i usunął luki w systemach świadczeń socjalnych, opieki nad małoletnimi oraz oświatowym

Opublikowana została ustawa z 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 185). Nowelizacja wprowadza zmiany nie tylko w ustawie z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 103; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 185; dalej: u.p.o.U.), lecz także w wielu innych aktach prawnych z różnych dziedzin życia publicznego. Zmiany te mają zróżnicowany charakter – polegają na doprecyzowaniu niektórych przepisów, zmieniają części przyjętych rozwiązań, a także uzupełniają dotychczasowe przepisy o zupełnie nowe regulacje. Nowelizacja weszła w życie 28 stycznia, z pewnymi wyjątkami. Sprawdźmy, co zmienia w kontekście obowiązków realizowanych przez JST.

Pomoc nie dłużej niż 120 i 180 dni

Jedną z najbardziej istotnych modyfikacji jest zmiana zasad pomocy obywatelom Ukrainy. Artykuł 12 ust. 17 u.p.o.U. po nowelizacji zyskał nowe brzmienie: „Wojewoda oraz podmioty określone w ust. 3 i 4 mogą zapewnić pomoc, o której mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, nie dłużej niż przez 120 dni od dnia pierwszego wjazdu obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Do tej pory przepis ten stanowił, że „wojewoda zapewnia pomoc, o której mowa w ust. 1, obywatelom Ukrainy, o których mowa w art. 1 ust. 1, w miarę posiadanych środków, nie krócej niż przez okres 2 miesięcy od dnia pierwszego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.

Zauważmy zatem, że wersja po nowelizacji wskazując organy, które mogą udzielać pomocy, już nie tylko wymienia wojewodę, lecz także odwołuje się do podmiotów określonych w ust. 3 i 4 art. 17 u.p.o.U. Chodzi tu o dwie grupy:

1) inne organy administracji publicznej, jednostki podległe lub nadzorowane przez organy administracji publicznej, jednostki sektora finansów publicznych oraz inne organy władzy publicznej,

2) jednostki samorządu terytorialnego, związki jednostek samorządu terytorialnego lub związek metropolitalny.

Analiza brzmienia przepisu przed i po zmianach pokazuje, że zmienił się także zakres pomocy. Obecnie chodzi o pomoc wskazaną w art. 12 ust. 1 pkt 1 i 2 u.p.o.U., czyli w zakresie:

1) zakwaterowania,

2) zapewnienia całodziennego wyżywienia zbiorowego.

Oznacza to, że ustawodawca zrezygnował z szerokiego odesłania do art. 1 ust. 1 u.p.o.U. (który mówi, że „ustawa określa szczególne zasady zalegalizowania pobytu obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, oraz obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”) na rzecz odesłania znacznie węższego – w efekcie ograniczono też zakres rzeczowy wsparcia.

Warto także zauważyć, że przytoczony wyżej znowelizowany przepis stworzył sztywną granicę czasową pomocy: w pełnej wysokości ma być udzielana tylko w okresie 120 dni od dnia pierwszego wjazdu obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Tymczasem poprzednie brzmienie zapewniało możliwość świadczenia pomocy przez co najmniej dwa miesiące od wjazdu, przy czym nie była określona sztywna górna granica czasowa!

Z punktu widzenia samorządów i innych podmiotów finansujących pomoc przepis jest korzystny, dąży się bowiem do ograniczenia wydatków przede wszystkim poprzez skonkretyzowanie okresu wsparcia oraz jego zakresu do najważniejszych potrzeb.

Partycypacja w kosztach

Z powyższymi modyfikacjami powiązanych jest kilka innych przepisów zawartych w nowych ust. 17a–17g w art. 12 u.p.o.U. Wprowadzają one partycypację obywateli Ukrainy w kosztach wyżywienia i zakwaterowania oraz określają maksymalny okres świadczenia pomocy. Należy jednak podkreślić, że samorządy nie mają obowiązku finansowania tego wsparcia – ustawodawca w ich przypadku założył fakultatywny mechanizm.

I tak: zgodnie z brzmieniem art. 12 ust. 17a u.p.o.U.: „Po upływie 120 dni od dnia pierwszego wjazdu obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wojewoda oraz podmioty określone w ust. 3 i 4 mogą zapewnić pomoc, o której mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, w przypadku posiadania przez obywatela Ukrainy numeru PESEL oraz pokrycia przez niego, z góry, 50 proc. kosztów tej pomocy, nie więcej niż 40 zł za osobę dziennie”. Zdanie drugie dodaje, że „Równowartość 50 proc. kosztów pomocy obywatel Ukrainy uiszcza podmiotom realizującym na rzecz wojewody oraz podmiotów określonych w ust. 3 i 4 usługi w zakresie zakwaterowania i całodziennego wyżywienia zbiorowego dla obywateli Ukrainy, o których mowa w art. 1 ust. 1”. Co istotne, przepis ten wejdzie w życie od 1 marca 2023 r.

Natomiast zgodnie z ust. 17b „Po upływie 180 dni od dnia pierwszego wjazdu obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wojewoda oraz podmioty określone w ust. 3 i 4 mogą zapewnić pomoc, o której mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, w przypadku posiadania przez obywatela Ukrainy numeru PESEL oraz pokrycia przez niego, z góry, 75 proc. kosztów tej pomocy, nie więcej niż 60 zł za osobę dziennie. Równowartość 75 proc. kosztów pomocy obywatel Ukrainy uiszcza podmiotom realizującym na rzecz wojewody oraz podmiotów określonych w ust. 3 i 4 usługi w zakresie zakwaterowania i całodziennego wyżywienia zbiorowego dla obywateli Ukrainy, o których mowa w art. 1 ust. 1”. Przy czym ust. 17b wprowadzający odpłatność po 180 dniach wejdzie w życie 1 maja 2023 r.

Wyjątki od ograniczeń

Ustawodawca wprowadził również wyjątki od opisanych ograniczeń – tworząc swoiste mechanizmy ochronne dla niektórych obywateli Ukrainy. Wyjątki te zawarto w art. 12 u.p.o.U. w nowych ust. 17c i 17d. Z ust. 17c wynika, że przepisów o okresie, w którym może być zapewniana pomoc, oraz ust. 17a i 17b nie stosuje się do obywateli Ukrainy, którzy:

1) posiadają orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie, o którym mowa w art. 5 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 100 i 173);

2) ukończyli:

a) w przypadku kobiet – 60. rok życia,

b) w przypadku mężczyzn – 65. rok życia;

3) są kobietami w ciąży lub osobami wychowującymi dziecko do 12. miesiąca życia;

4) samotnie sprawują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej opiekę nad trojgiem i więcej dzieci;

5) są małoletnimi;

6) znajdują się w trudnej sytuacji życiowej, uniemożliwiającej ich udział w kosztach pomocy.

W ust. 17d postanowiono, że ust. 17 w odniesieniu do okresu, w którym może być zapewniana pomoc, oraz przepisów ust. 17a i 17b nie stosuje się również do:

1) osób sprawujących opiekę nad osobami, o których mowa w ust. 17c pkt 1;

2) opiekunów tymczasowych ustanowionych dla małoletnich, o których mowa w art. 25a ust. 1.

Z punktu widzenia samorządów zmiany należy ocenić pozytywnie, aczkolwiek nie wiadomo, w jakim zakresie umożliwi to oszczędność w gospodarowaniu środkami publicznymi, w tym samorządowymi. Z innej strony obie kategorie zmian nie wymuszają na samorządach obligatoryjnego angażowania środków, stwarzając tylko taką możliwość, przy odpowiednim poziomie partycypacji obywateli Ukrainy. Wyjątki będą obowiązywać od 1 marca 2023 r.

Środki z funduszu pomocy

Uporządkowano także kwestie związane ze środkami Funduszu Pomocy, co dla samorządów jest z pewnością korzystne. W tym zakresie można wyróżnić dwie grupy przepisów. Pierwsza porządkuje kwestię odsetek od środków pozyskanych z Funduszu Pomocy (którymi dysponują m.in. samorządy):

► Odsetki od środków z funduszu zgromadzonych na wydzielonym rachunku JST przeznaczają na realizację zadań, o których mowa w ust. 1 – czyli na Fundusz Pomocy (dodany ust. 4c w art. 14 u.p.o.U.).

► Niewykorzystane odsetki, o których mowa w ust. 4c, podlegają zwrotowi na rachunek, z którego otrzymano środki z funduszu, z wyjątkiem niewykorzystanych odsetek od środków z funduszu zgromadzonych na wydzielonym rachunku jednostki samorządu terytorialnego, które są przekazywane na rachunek właściwego wojewody (dodany ust. 4d).

Dodatkowo w art. 14 u.p.o.U. dodano w ust. 5 nowy pkt 8, który stanowi, że środki Funduszu Pomocy pochodzą „z odsetek od środków Funduszu pozostających na wydzielonych rachunkach bankowych, których obowiązek utworzenia wynika z obowiązujących przepisów lub umów, będących w dyspozycji kierownika jednostki organizacyjnej realizującej zadania finansowane ze środków Funduszu”.

Wszystkie te zmiany mają rozproszyć wątpliwości związane z przynależnością odsetek zgromadzonych na rachunkach bankowych jednostek sektora finansów publicznych. Jak przypomniano, miało to związek z art. 4 ust. 1 pkt 10 ustawy z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2267), wedle którego odsetki są dochodem JST.

Druga grupa przepisów wprowadza rozbudowane obowiązki informacyjne na temat niewykorzystanych środków Funduszu Pomocy (w art. 14 u.p.o.U. zmieniono brzmienie ust. 16 i 17 oraz dodano nowy ust. 16a). Zgodnie ze zmienionym ust. 16 „Jednostki sektora finansów publicznych, w tym również jednostki podległe i nadzorowane przez te jednostki, realizujące zadania Funduszu, w terminie 15 dni od dnia upływu każdego kwartału danego roku, informują dysponenta części budżetowej, od którego otrzymały środki z Funduszu, lub Prezesa Rady Ministrów, w przypadku gdy środki otrzymały od niego, o wysokości niewykorzystanych środków pochodzących z Funduszu oraz o wysokości niewykorzystanych odsetek, o których mowa w ust. 4c, według stanu na koniec każdego kwartału”. Z kolei ust. 17 ma teraz brzmienie: „Dysponent części budżetowej oraz właściwy wojewoda w zakresie środków wydatkowanych przez jednostki samorządu terytorialnego przekazują Prezesowi Rady Ministrów odpowiednio informację, o której mowa w ust. 16 i 16a, w terminie 10 dni od dnia jej otrzymania”.

Natomiast dodany ust. 16a stanowi, że: „Jednostki samorządu terytorialnego, realizujące zadania Funduszu, w terminie 15 dni od zakończenia kwartału, informują właściwego wojewodę o wysokości niewykorzystanych środków pochodzących z Funduszu oraz o wysokości niewykorzystanych odsetek, o których mowa w ust. 4c, według stanu na koniec każdego kwartału”.

Z punktu widzenia JST kluczowy jest nowy ust. 16a, nie pozostawia on bowiem wątpliwości co do powinność informowania wojewody o stanie niewykorzystanych środków i odsetek na koniec każdego kwartału.

Opieka tymczasowa nad małoletnimi

Zmiany dotyczą też zasad opieki tymczasowej nad małoletnim przebywającym na terenie RP, pozostającym bez opieki odpowiedzialnych za niego osób dorosłych. Zmiany mają zasadniczo związek ze sposobem sprawowania kontroli ze strony ośrodków pomocy społecznej oraz powiatowych centrum pomocy rodzinie nad wykonywaniem zadań przez opiekunów tymczasowych. Są jednak także nowe przepisy dotyczące kwestii finansowych związanych z tym zadaniem. Na uwagę zasługują m.in. nowe ust. 3be i 3bf w art. 25 u.p.o.U.:

„3be. Podmiotom zapewniającym zakwaterowanie i wyżywienie małoletnim, o których mowa w ust. 7 zdanie trzecie, oraz ich opiekunom tymczasowym powiat może dofinansować koszty niezbędne do zapewnienia odpowiednich warunków opieki i wychowania.

3bf. Przyznanie dofinansowania, o którym mowa w ust. 3be, następuje na wniosek podmiotu zapewniającego zakwaterowanie i wyżywienie małoletnim, o których mowa w ust. 7 zdanie trzecie, oraz ich opiekunom tymczasowym. Warunkiem przyznania dofinansowania jest uprzednie przeprowadzenie kontroli, o której mowa w ust. 3bd”.

Jednocześnie zmieniono treść ust. 21 w art. 25, rozszerzając w nim katalog zadań, które stanowią zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Oznacza to, że nowe wydatki będą pokrywane ze środków budżetu państwa, a nie ze środków własnych budżetu samorządu powiatowego.

Uszczelnienie świadczeń socjalnych

Zmiany zaszły też w przepisach ustalających prawa do świadczeń rodzinnych. Świadczenia te wypłacają samorządy gminne, więc przed nimi staną nowe wyzwania związane ze zmodyfikowanymi zasadami wypłat.

Artykuł 26 ust. 1 pkt 1 u.p.o.U., zgodnie z którym „obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, przysługuje prawo do: 1) świadczeń rodzinnych, o których mowa w ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych” – został zastąpiony nowym brzmieniem. W pkt 1 wprowadzono dodatkowy warunek: prawo do świadczeń przysługuje, „jeżeli obywatel Ukrainy zamieszkuje z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.

Ponadto w art. 26 dodano nowe ust. 3g–3i. Z ust. 3g wynika, że wypłata świadczeń, o których mowa w ust. 1 pkt 1–4, oraz dofinansowania, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, podlega wstrzymaniu, jeżeli otrzymujący te świadczenia lub to dofinansowanie obywatel Ukrainy lub dziecko, na które przysługuje świadczenie lub dofinansowanie, wyjedzie z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Z kolei ust. 3h mówi, że w przypadku gdy osoba ta ponownie wjedzie na terytorium RP, to omawiane świadczenia oraz dofinansowanie wypłaca się od miesiąca, w którym wstrzymano ich wypłatę, o ile są spełnione warunki uprawniające do tych świadczeń lub dofinansowania.

W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że wprowadzone rozwiązania mają ukrócić proceder nieuprawnionego pobierania świadczeń rodzinnych, świadczenia wychowawczego, świadczenia dobry start, rodzinnego kapitału opiekuńczego oraz dofinansowania opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna przez obywateli Ukrainy, którzy opuścili terytorium RP.

Dodatkowe obowiązki i zadania

Istotne z punktu widzenia samorządów są też zmiany w art. 50 i nast. u.p.o.U., które związane są z realizacją i finansowaniem dodatkowych zadań oświatowych. Ustawodawca wprowadził dość istotne rozwiązania legislacyjne dotyczące realizacji dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy. W dodanym do art. 50 ust. 4 postanowiono, że JST w terminie do 30 września 2023 r. zwracają środki z Funduszu, których nie wykorzystały do 31 sierpnia 2023 r. – na wydzielony rachunek funduszu. Natomiast w ust. 5 podano, że: „W roku 2023 jednostki samorządu terytorialnego przekazują informacje, o których mowa w art. 14 ust. 16, wyłącznie w zakresie wykorzystania środków z Funduszu, według stanu na dzień 31 grudnia 2022 r. oraz według stanu na dzień 31 sierpnia 2023 r., odpowiednio w terminie do dnia 1 marca 2023 r. oraz do dnia 15 września 2023 r.”.

W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że zmiany mają także na celu usankcjonowanie możliwości wsparcia JST w realizacji dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy – również w 2023 r. Na szczególną uwagę zasługuje nowy ust. 6, z którego wynika zasada finansowania zadań oświatowych. Zgodnie z nim „W roku 2023 w celu wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie niniejszej ustawy albo którzy przebywają legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa:

1) rezerwa części oświatowej subwencji ogólnej, o której mowa w art. 28 ust. 2 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, może ulec zwiększeniu o środki pochodzące z budżetu państwa;

2) jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymać środki z Funduszu; przepisy art. 28 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego stosuje się odpowiednio”.

Na podręczniki i pomoce

Ciekawą zmianę związaną z finansowaniem edukacji wprowadza nowy art. 50b u.p.o.U. Obszerny przepis przewiduje, że w 2023 r. JST otrzymają środki z Funduszu Pomocy na zakup podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych dla uczniów publicznych i niepublicznych szkół podstawowych oraz szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej, będących obywatelami Ukrainy. Wskazano też warunki, jakie trzeba przy tym spełnić. Warto odnotować, że JST składają wnioski o przyznanie środków z funduszu do wojewodów.

Uprawnienie do skreślenia z listy uczniów

W nowym art. 55c u.p.o.U. wprowadzono użyteczne rozwiązanie przewidujące uprawnienie do skreślenia ucznia z listy. Uprawnienie takie ma dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki, a w przypadku innej formy wychowania przedszkolnego prowadzonej przez osobę prawną inną niż JST lub osobę fizyczną – osoba kierująca tą inną formą wychowania przedszkolnego. Osoby te mogą w drodze decyzji skreślić dziecko, ucznia albo wychowanka, będących obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, z listy odpowiednio dzieci, uczniów, albo wychowanków. Przy czym takie skreślenie jest możliwe, jeżeli dziecko, uczeń albo wychowanek:

1) nie zamieszkuje na obszarze gminy, w której jest położone przedszkole, inna forma wychowania przedszkolnego, szkoła lub placówka, oraz

2) ma nieusprawiedliwioną nieobecność w okresie dwóch miesięcy na co najmniej 50 proc. dni zajęć odpowiednio w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej, innej formie wychowania przedszkolnego, szkole lub placówce.

Przepisy te należy traktować jako sposób na uporządkowanie stanu liczebnego dzieci w danej placówce oświatowej, a jednocześnie ma to znaczenie dla wydatków danej placówki.

Zmiany w innych aktach prawnych i przepisy przejściowe

Samorządy powinny też zwrócić uwagę na wiele innych zmian, które wprowadzono w ramach omawianej nowelizacji, a które mają znaczenie dla wykonywania przez nie zadań oraz odciążają je m.in. w sferze mieszkalnictwa, pomocy społecznej czy edukacji.

► Wprowadzono nowe brzmienie art. 6 ust. 1 ustawy z 8 grudnia 2006 r. o finansowym wsparciu niektórych przedsięwzięć mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 377; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 185). Zgodnie z nim „Finansowego wsparcia, o którym mowa w art. 3 ust. 1, udziela się również gminie, jednoosobowej spółce gminnej, powiatowi, organizacji pozarządowej albo podmiotowi wymienionemu w art. 3 ust. 3 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prowadzącemu działalność w zakresie pomocy społecznej, jako beneficjentowi wsparcia, jeżeli pozyskane w ten sposób lokale mieszkalne będą służyć wykonywaniu zadań z zakresu pomocy społecznej w formie mieszkań chronionych”. W praktyce oznacza to, że nie ma już wymogu, aby organizacja pozarządowa ubiegająca się uzyskanie wsparcia finansowego na zadania związane z mieszkalnictwem miała status organizacji pożytku publicznego (jest to ważne, bo taki status ma niewielka liczba organizacji). Wspomniane wsparcie ma związek z polityką mieszkaniową (art. 3 ust. 1) i przejawia się m.in. w możliwości uzyskania wsparcia ze środków budżetowych na cele:

1) budowy budynku na nieruchomości stanowiącej własność albo będącej w użytkowaniu wieczystym gminy lub jednoosobowej spółki gminnej,

2) remontu lub przebudowy budynku niemieszkalnego przeznaczonego na pobyt ludzi, będącego własnością gminy lub jednoosobowej spółki gminnej, albo części takiego budynku,

3) remontu lub przebudowy budynku mieszkalnego będącego własnością gminy lub jednoosobowej spółki gminnej albo części takiego budynku, jeżeli ten remont lub ta przebudowa nie dotyczy lokalu mieszkalnego zajmowanego przez lokatora na podstawie obowiązującej umowy najmu,

4) zmiany sposobu użytkowania budynku będącego własnością gminy lub jednoosobowej spółki gminnej albo części takiego budynku, wymagającej dokonania remontu lub przebudowy.

► Wprowadzono zmiany w ustawie z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2268; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 185) związane z poszerzeniem katalogu podmiotów uprawnionych do prowadzenia rodzinnych domów pomocy i mieszkań chronionych. Prawo do tego po zmianach mają „organizacje pozarządowe, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 tej ustawy, prowadzące działalność w zakresie pomocy społecznej”. Oznacza to w praktyce, że zyskały do tego prawo także podmioty niemające statusu organizacji pożytku publicznego. Zmiana ta ma znaczenie dla samorządów – biorąc pod uwagę często spotykane problemy w zapewnieniu lokali osobom potrzebującym opieki.

► Zmiany ważne dla placówek oświatowych (szkół publicznych podstawowych) związane są z dostępem do bazy systemu informacji oświatowej. W ustawie z 11 kwietnia 2011 r. o systemie informacji oświatowej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2597; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 185) przewidziano dodanie nowego art. 53a w brzmieniu:

„1. W związku z kontrolą spełniania obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego przeprowadzaną na podstawie art. 33 ust. 2 ustawy – Prawo oświatowe, dyrektor publicznej szkoły podstawowej może pozyskiwać z bazy danych SIO informacje o spełnianiu przez dzieci zamieszkałe w obwodzie tej szkoły obowiązku, o którym mowa w art. 31 ust. 4 ustawy – Prawo oświatowe.

2. W związku z kontrolą spełniania obowiązku szkolnego przeprowadzaną na podstawie art. 41 ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe, dyrektor publicznej szkoły podstawowej może pozyskiwać z bazy danych SIO informacje o spełnianiu przez dzieci zamieszkałe w obwodzie tej szkoły obowiązku szkolnego.

3. W związku z kontrolą spełniania obowiązku nauki przeprowadzaną na podstawie art. 41 ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe, gmina może pozyskiwać z bazy danych SIO informacje o spełnianiu przez młodzież zamieszkałą na terenie tej gminy obowiązku nauki”.

Jak wyjaśniono w uzasadnieniu projektu, proponowane przepisy mają ułatwić dyrektorom szkół i gminom kontrolowanie wykonywania obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Zmiana dotyczy wszystkich uczniów w polskim systemie oświaty, w tym także uczniów z Ukrainy.

► Jest też zmiana ważna dla gmin przekazujących dotacje dla placówek realizujących obowiązek szkolny. Zgodnie z art. 32 nowelizacji „W roku 2023 do dotacji udzielanej na podstawie art. 25 ust. 1 i 2 oraz art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2082, 2089 i 2666) nie stosuje się przepisu art. 43 ust. 5 tej ustawy w odniesieniu do ucznia, który spełnia obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą zgodnie z art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082, ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 185)”. W powyższych przypadkach chodzi o wyłączenie stosowania tzw. aktualizacji wysokości dotacji w trakcie 2023 r. w stosunku do uczniów szkół podstawowych odbywających obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą.