Kwestia prawa do odliczenia VAT przez gminy w różnych możliwych wariantach sprzedaży nie została wyjaśniona kompleksowo ani przez Ministerstwo Finansów i Ministerstwo Aktywów Państwowych, ani przez dyrektora KIS. Tymczasem zgodnie z art. 5 ust. 5 ustawy z 27 października 2022 r. o zakupie preferencyjnym paliwa stałego dla gospodarstw domowych (Dz.U. poz. 2236; dalej: ustawa o preferencyjnym zakupie węgla) gmina może prowadzić taką sprzedaż:
  • za pośrednictwem jednostki organizacyjnej gminy;
  • za pośrednictwem spółek komunalnych;
  • w ramach umowy z innym podmiotem, w tym z organizacjami pozarządowymi;
  • w ramach zawartej między gminami umowy o wspólnym zakupie paliwa stałego.
Eksperci zwracają uwagę, że nie każdy z tych sposobów organizacji sprzedaży jest równie bezpieczny z punktu widzenia rozliczeń VAT. Przyjrzyjmy się więc krótko po kolei każdemu z tych wariantów.

za pośrednictwem jednostki organizacyjnej

– Najmniej problemów wystąpi wówczas, gdy sprzedaż następuje za pośrednictwem gminnej jednostki organizacyjnej. Z punktu widzenia VAT jest to bowiem sprzedaż dokonywana przez samą gminę – mówi Adam Bartosiewicz, profesor Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie, doradca podatkowy i partner w GardensTax & Legal. Wynika to z tego, że podatnikiem VAT jest jednostka samorządu terytorialnego wraz ze wszystkimi swoimi jednostkami organizacyjnymi, które wykonują jej zadania (jednostkami budżetowymi i zakładami budżetowymi). – Gmina wykaże podatek należny z tytułu sprzedaży, lecz jednocześnie odliczy cały podatek naliczony – wyjaśnia ekspert.

za pośrednictwem spółek komunalnych

Spółki komunalne, w odróżnieniu od gminnych jednostek organizacyjnych, są odrębnymi od gmin podatnikami VAT. Według Adama Bartosiewicza sprzedaż węgla za pośrednictwem spółki komunalnej powinna być więc oparta na konstrukcji, w której gmina wykona dostawę węgla na rzecz spółki komunalnej, następnie zaś sama spółka komunalna sprzeda węgiel (jako podmiot wykonujący dostawę towarów). Również w tym przypadku gmina wykaże podatek należny z tytułu sprzedaży na rzecz spółki komunalnej, lecz jednocześnie odliczy cały podatek naliczony.

w ramach umowy z innym podmiotem

Gminy chcą kupować węgiel również z prywatnych składów
Gminy chcą kupować węgiel również z prywatnych składów

Zobacz również
Jeżeliby sugerować się jedynie opisem stanu faktycznego w interpretacji indywidualnej dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 19 grudnia 2022 r. (nr 0112-KDIL3.4012.440.2022.1.NS), w którym stwierdzono: „(….) Gmina planuje zawrzeć umowę z podmiotem prywatnym, który w imieniu Gminy będzie zajmował się transportem, składowaniem i dystrybucją ww. paliwa”, to powinna ona rozwiać wątpliwości właśnie odnośnie do tego wariantu sprzedaży. Adam Bartosiewicz zwraca jednak uwagę, że w tej interpretacji przedstawiono schemat najprostszy z możliwych. Czytamy w niej bowiem: „Nabyte na podstawie zawieranych umów paliwo będzie podlegać sprzedaży mieszkańcom gminy, w ramach zakupu preferencyjnego, w celu zaspokojenia potrzeb własnych gospodarstw domowych, po cenie nie wyższej niż 2000 zł brutto za tonę. Każda sprzedaż paliwa stałego przez gminę dokumentowana będzie fakturami VAT, z wykazanymi w nich kwotami VAT. Natomiast wydatki ponoszone w tym zakresie przez gminę w związku z realizacją zadań określonych w ww. ustawie będą potwierdzone fakturami VAT wystawionymi przez dostawców”. – Przy tego rodzaju ułożeniu spraw nie ma żadnych wątpliwości, że prawo do odliczenia przysługuje. Zakup z VAT, sprzedaż z VAT. Gmina działa jak normalny handlowiec – wyjaśnia doradca podatkowy. Według niego gmina powinna więc wystąpić jako sprzedawca węgla na rzecz tego innego podmiotu (dokonującego dostawy), a ten inny podmiot powinien sprzedawać węgiel uprawnionym odbiorcom (oczywiście zachowując ceny ustawowe itd.).
Zdaniem Janiny Fornalik, doradcy podatkowego i partnera w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy, w przypadku sprzedaży węgla za pośrednictwem innego podmiotu gmina jest odpowiedzialna za rozliczenie VAT z tytułu sprzedaży węgla, niezależnie od udziału podmiotu pośredniczącego. Gmina jest bowiem stroną umów sprzedaży węgla na rzecz mieszkańców, zaś podmiot pośredniczący działa wówczas jako podwykonawca. Pośrednik taki może wystawiać z tytułu sprzedaży faktury, działając w tym zakresie w imieniu i na rzecz gminy.
Przypomnijmy, że w artykule „VAT od węgla kłopotem dla gmin” (DGP nr 234/2022) pisaliśmy już o ryzyku zakwestionowania prawa do odliczenia VAT przez gminę w sytuacji, gdyby została uznana za podmiot finansujący przedsięwzięcie, który sam nie dokonuje dostawy węgla. Te obawy nadal nie zostały oficjalnie rozwiane.

przy wspólnym zakupie

Eksperci są zgodni, że najwięcej wątpliwości pojawia się w przypadku, gdy gminy współdziałają z innymi gminami i dzielą się zadaniami. Możliwość takiego wspólnego zakupu węgla przez gminy przewidziano w art. 3 ust. 10 ustawy o preferencyjnym zakupie węgla. W zawartej między sobą umowie powinny one określić w szczególności:
  • która gmina jest właściwa do zakupu paliwa stałego;
  • na terenie której gminy paliwo stałe będzie składowane lub wydawane gospodarstwom domowym znajdującym się na terenie tych gmin;
  • podział zadań między organami gmin będących stroną tej umowy;
  • zasady rozliczania kosztów poniesionych przez każdą z gmin.
Według Janiny Fornalik wymagane przez ustawę o preferencyjnym zakupie węgla wskazanie w umowie gminy odpowiedzialnej za zakup paliwa może powodować wątpliwości w zakresie prawa do odliczenia VAT przez pozostałe gminy będące stronami tej umowy.
– Jeśli gminy nie podzielą zadań w sposób dostosowany do uwarunkowań VAT, to wówczas może się pojawić problem – mówi Adam Bartosiewicz. Jego zdaniem w ramach podziału zadań i podziału kosztów jedna gmina powinna sprzedawać drugiej gminie węgiel, który kupiła od podmiotu wprowadzającego węgiel do obrotu (nawet jeśli ten węgiel nie jest fizycznie wydawany i przemieszczany między nimi). To również pozwoli na pełne odliczenie VAT przez gminy w związku ze sprzedażą węgla.
Zdaniem ekspertów MF powinno więc wydać interpretację ogólną, aby ostatecznie wyjaśnić kwestię rozliczenia VAT przez gminy, szczególnie w tym ostatnim wariancie sprzedaży. ©℗