Samorządy są zobligowane przepisami do stosowania wielu zwolnień i ulg w podatku rolnym, co pomniejsza ich dochody własne. Lokalni włodarze uważają, że wynikające z tego straty powinien pokrywać budżet państwa.

Stanowisko w tej sprawie przyjął zespół ds. obszarów wiejskich, wsi i rolnictwa Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego (KWRiST). Zwraca w nim uwagę na to, że zwolnienia i ulgi nie zależą od indywidulanej sytuacji materialnej rolników ani specyficznych uwarunkowań poszczególnych JST. Gminy tracą więc część dochodów własnych, nie mając wpływu na skalę tego zjawiska. Kwoty w skali kraju nie są wysokie, ale dla części gmin wiejskich to i tak znaczące uszczuplenie budżetów. Jeszcze w 2019 r. utracone dochody z tego tytułu wyniosły łącznie 82 mln zł, w 2020 r. było to 142 zł, a w 2021 r. już 165 mln zł.
Samorządowcy uważają, że skoro państwo decyduje się na prowadzenie obligatoryjnych ulg, powinno przejąć na siebie ich ciężar.
– Mamy coraz większe problemy związane ze spięciem bieżących dochodów z wydatkami. Jeżeli nie zmieni się ustawa o dochodach JST, to przyszłość wygląda fatalnie – podkreśla Mirosław Lech, wójt gminy Korycin (woj. podlaskie) i współprzewodniczący komisji.

Różna skala problemu

Nie wszystkie gminy wiejskie zwolnienia i ulgi dotykają w tym samym stopniu. Wiele zależy od klasy gruntów i struktury właścicielskiej. W jednych wpływy z podatku rolnego to kilkadziesiąt tysięcy złotych, w innych kwoty idą w miliony. Wszystkich jednak obowiązują te same zwolnienia.
W gminie Osiecznica (woj. dolnośląskie) grunty rolne to tylko 2 tys. ha z łącznej powierzchni 43 tys. ha, więc 30 tys. zł z podatku rolnego w skali roku nie ma dużego wpływu na budżet. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w gminie Gostycyn (woj. kujawsko-pomorskie), w której z podatku rolnego pokrywana jest duża część wydatków bieżących, w tym infrastrukturalnych.
– Podatku rolnego w 2022 r. mieliśmy 1 mln 79 tys. zł. W tym czasie do gminy wpłynęło 15 wniosków w sprawie instalacji fotowoltaicznej na łączną kwotę 234 tys. zł. To 21 proc. naszych rocznych wpływów z podatku rolnego – mówi Anna Bereda, skarbnik gminy.
Ulga inwestycyjna przysługuje w wysokości 25 proc. wydatków poniesionych np. na budowę lub modernizację budynków inwentarskich (patrz: infografika) i nie może być stosowana dłużej niż przez 15 lat. Tylko w ubiegłym roku gmina odliczyła jej 100 tys. zł, druga część została rozłożona na kolejne lata, a następne wnioski już spływają do urzędu.
Panele fotowoltaiczne zyskują na popularności ze względu na rosnące ceny energii, ale nie wszyscy rolnicy mogą pozwolić sobie na takie wydatki. – W OZE inwestują przede wszystkim silne gospodarstwa rolne – potwierdza Mirosław Lech.
Część samorządowców uważa więc, że dobrym pomysłem byłoby uzależnienie stosowania zwolnień i ulg od indywidualnej sytuacji wnioskującego oraz pozostawienie ostatecznej decyzji gminom.

Rekompensować czy nie

W swoim stanowisku zespół przypomina, że obowiązkowy zwrot utraconych dochodów własnych był już elementem konstrukcji podatku rolnego w latach 90. ubiegłego wieku. Dominik Goślicki z kancelarii prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu uważa, że postulat jest słuszny i zwraca uwagę, że pokrywanie ubytków w podatkach i opłatach lokalnych wynikających ze zwolnień ustawowych jest wymogiem, który wypływa z konstytucyjnej zasady samodzielności finansowej JST z art. 167 konstytucji.
– Ustawodawca jest tego obowiązku świadomy, o czym świadczą przypadki, niestety rzadkie, w których utracone dochody są gminom zwracane – podkreśla.
Przykładem jest art. 12 ust. 10 ustawy z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 333), który przewiduje dla gmin zwrot za zwolnienia z podatku rolnego przedsiębiorców o statusie centrum badawczo-rozwojowego.
Profesor Wojciech Morawski z Katedry Prawa Finansów Publicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu uważa z kolei, że kluczowe jest przestrzeganie przez państwo zasady wynikającej z art. 167 ust. 4 konstytucji. Zgodnie z nią za zmianami zadań i kompetencji JST powinny iść odpowiednie zmiany w podziale dochodów publicznych. Choć w jego ocenie refundację zwolnień podatkowych należałoby uznać za uzasadnioną, wiąże się ona z dodatkowymi wątpliwościami.
– Co zrobić, gdy prawodawca wprowadza jedno zwolnienie, a likwiduje inne? Czy także refundować zmiany prawa, które wpływają na wysokość podatków lokalnych w inny sposób niż poprzez zwolnienia? – pyta ekspert.
Choć pod stanowiskiem zespołu podpisał się również wiceprzewodniczący ze strony rządowej, czyli Ryszard Bartosik, wiceminister rolnictwa, kluczowe dla dalszego procedowania pomysłu będzie stanowisko Ministerstwa Finansów.
– Jeżeli jest jakaś ulga i jest ona wpisana w katalog ustawowy, towarzyszy jej określony interes państwa. Potrzebna jest więc rozmowa systemowa – mówił podczas ostatniego posiedzenia KWRiST Sebastian Skuza, wiceminister finansów.
Samorządowcy chcieliby, żeby temat ten został podjęty podczas najbliższego posiedzenia plenarnego 25 stycznia. Wcześniej jednak sprawą musi zająć się zespół ds. systemu finansów publicznych, a terminu spotkania jeszcze nie wyznaczono.©℗
Ulga inwestycyjna
Przysługuje w wysokości 25 proc. wydatków poniesionych na:
1) budowę lub modernizację budynków inwentarskich służących do chowu, hodowli i utrzymywania zwierząt gospodarskich oraz obiektów służących ochronie środowiska;
2) zakup i zainstalowanie deszczowni, urządzeń melioracyjnych, służących zaopatrzeniu gospodarstwa w wodę i wykorzystywanych do produkcji energii z naturalnych źródeł (wiatru, biogazu, słońca, spadku wód).
Warunkiem jest to, że wydatki te zostały sfinansowane w całości lub w części z udziałem środków publicznych.©℗
Wybrane zwolnienia z podatku rolnego
1) użytki rolne klasy V, VI i VIz oraz grunty zadrzewione i zakrzewione ustanowione na użytkach rolnych;
2) grunty położone w pasie drogi granicznej;
3) grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją – w roku, w którym uprawy zostały zniszczone;
4) grunty przeznaczone na utworzenie nowego gospodarstwa rolnego lub powiększenie już istniejącego do powierzchni nieprzekraczającej 100 ha (na warunkach określonych w ustawie);
5) grunty gospodarstw rolnych powstałe z zagospodarowania nieużytków – na okres pięciu lat, licząc od roku następnego po zakończeniu zagospodarowania;
6) grunty gospodarstw rolnych otrzymane w drodze wymiany lub scalenia – na rok następujący po tym roku, w którym dokonano wymiany lub scalenia gruntów;
7) grunty gospodarstw, na których zaprzestano produkcji rolnej;
8) użytki ekologiczne;
9) grunty zajęte przez zbiorniki wody służące do zaopatrzenia ludności w wodę;
10) grunty pod wałami przeciwpowodziowymi i położone w międzywałach;
11) grunty wpisane do rejestru zabytków;
12) grunty położone na terenie rodzinnego ogrodu działkowego.©℗