Wójt opracował projekt uchwały w sprawie zasad udzielania dotacji na budowę przydomowych biologicznych oczyszczalni ścieków. We wniosku o dofinansowanie zawarto zapis, że konieczne jest oświadczenie o nieposiadaniu względem gminy zaległości z tytułu podatków i innych należności cywilnoprawnych. Czy jest to prawnie dopuszczalne?
Taki zapis nie powinien być wprowadzony do uchwały dotacyjnej. Gmina nie może bowiem ograniczać dostępu do dotacji z uwagi na to, czy przyszły beneficjent ma, czy nie ma zadłużenia wobec gminy z różnych tytułów prawnych. Analizę zadanego pytania należy przeprowadzić z uwzględnieniem regulacji prawa ochrony środowiska (dalej: p.o.ś).
Przesłanki udzielenia wsparcia
Zgodnie z art. 403 ust. 4 p.o.ś. finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej może polegać na udzielaniu dotacji celowej z budżetu gminy lub budżetu powiatu na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji:
1) podmiotów niezaliczonych do sektora finansów publicznych, w szczególności:
a) osób fizycznych,
b) wspólnot mieszkaniowych,
c) osób prawnych,
d) przedsiębiorców;
2) jednostek sektora finansów publicznych będących gminnymi lub powiatowymi osobami prawnymi.
Zasady udzielania takiej dotacji celowej, obejmujące w szczególności kryteria wyboru inwestycji do finansowania lub dofinansowania oraz tryb postępowania i rozliczania, określa rada gminy albo rada powiatu w drodze uchwały. Udzielenie dotacji następuje zaś na podstawie umowy zawartej przez gminę lub powiat z ww. podmiotami. W przypadku gdy dotacja stanowi pomoc publiczną lub pomoc de minimis, jej udzielenie następuje z uwzględnieniem warunków dopuszczalności tej pomocy określonych w przepisach prawa Unii Europejskiej. Z przywołanych regulacji prawnych wynika więc możliwość wprowadzenia przez gminę lub powiat systemu dotacyjnego wspierającego różne przedsięwzięcia związane z szeroko rozumianą ochroną środowiska, a do takich niewątpliwie można zaliczyć zadania związane z budową przydomowych oczyszczalności ścieków.
Uprawnienia w określonych granicach
Z punktu widzenia art. 403 ust. 5 p.o.ś. istotne jest jednak to, że organ stanowiący gminy i powiatu ma kompetencje jedynie do określenia zasad udzielania dotacji, trybu postępowania w sprawie udzielenia dotacji oraz sposobu jej rozliczenia. W praktyce mogą powstać wątpliwości, co kryje się pod wskazanymi sformułowaniami ustawowymi. W orzecznictwie nadzorczym regionalnych izb obrachunkowych wyraźnie się akcentuje, że organy samorządu terytorialnego są obowiązane działać ściśle w granicach ustawowych upoważnień. Nie są upoważnione ani do regulowania tego, co zostało już ustawowo uregulowane, ani też do wychodzenia poza zakres upoważnienia ustawowego. Przepisem ustawowym zawierającym upoważnienie dla rady gminy do uchwalania aktu prawa miejscowego w sprawie zasad udzielania dotacji celowej ze środków budżetu gminy na zadanie ograniczenia niskiej emisji jest ww. art. 403 ust. 4 i 5 p.o.ś. (por. np. uchwała Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Zielonej Górze z 25 marca 2020 r. nr 75/2020). Jednak szczególnie pomocne w kontekście podanego zapytania może być stanowisko zawarte w uchwale Kolegium RIO w Krakowie z 7 czerwca 2022 r. (nr KI.411.91.2022). We wskazanym orzeczeniu organ nadzoru weryfikował legalność postanowień uchwały dotacyjnej – wśród nich znalazł się zapis o treści: „Oświadczam, iż nie posiadam względem Gminy (…) zaległości z tytułu podatków i opłat oraz innych danin publicznych, a także zaległości o charakterze cywilnoprawnym”. Zapis ten znalazł się we wzorze wniosku o udzielenie dotacji. Organ nadzoru uznał jednak, że jest on nielegalny.
W motywach rozstrzygnięcia wskazano zaś, że przedmiotowy zapis narusza normę art. 43 ustawy o finansach publicznych, zgodnie z którym: „prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej”, a ponadto wykracza poza upoważnienie z art. 403 ust. 5 p.o.ś. Rada miejska nie może uzależniać przyznania dotacji od spełnienia warunków całkowicie niezwiązanych z przedmiotem i celem, na jaki ma być przyznana dotacja, którym w tym przypadku jest dofinansowanie zadań z zakresu ochrony środowiska, polegających na budowie przydomowych biologicznych oczyszczalni ścieków lub szczelnych zbiorników bezodpływowych.
Podsumowując, należy przyjąć, że umieszczanie w uchwale dotacyjnej zapisów uzależniających przyznanie dotacji od braku zaległości wobec gminy z tytułu podatków czy należności cywilnoprawnych wykracza poza zakres ustawowego upoważnienia z art. 403 ust. 5 p.o.ś. Niestety nie ma podstaw, aby gmina faworyzowała tylko te podmioty, które terminowo opłacają zobowiązania wobec gminy. Argumentem nie może być powołanie się na przepisy dotyczące ochrony wydatków dokonywanych przez jednostki sektora finansów publicznych, z których wynika, że wydatki publiczne powinny być dokonywane:
1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad:
a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów;
b) optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów;
2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;
3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań. ©℗
WAŻNE Rada gminy nie może uzależniać przyznania dotacji od spełnienia warunków całkowicie niezwiązanych z celem, na jaki ma być przyznana dotacja.
Podstawa prawna
art. 403 ust. 4 i 5 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. ‒ Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1973; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1260)
art. 43, art. 44 ust. 3 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1079)