Gmina nie będzie musiała formalnie być podzielona na jednostki pomocnicze, aby pieniądze, o których przeznaczeniu decydują obywatele, trafiły do poszczególnych dzielnic. Tak wynika z nowelizacji z 28 kwietnia 2022 r. ustawy o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1005), która wejdzie w życie w piątek.
Jej celem jest stworzenie bardziej elastycznej formuły finansowania budżetu partycypacyjnego. Zgodnie bowiem z obowiązującymi przepisami (art. 5a ust. 6 ustawy o samorządzie gminnym) „środki wydatkowane w ramach budżetu obywatelskiego mogą być dzielone na pule obejmujące całość gminy i jej części w postaci jednostek pomocniczych lub grup jednostek pomocniczych”. Sformułowanie, które umożliwia podział pieniędzy z bud żetu partycypacyjnego tylko dla „jednostek pomocniczych lub grup jednostek pomocniczych”, jest problematyczne. Dlaczego? Bo w przypadku braku wyodrębnienia jednostek pomocniczych gmina, przygotowując budżet obywatelski, może utworzyć wyłącznie pulę obejmującą całość jej terytorium.
Obowiązujący przepis nie powoduje utrudnień jedynie wtedy, gdy w gminie są utworzone jednostki pomocnicze. W praktyce jednak wiele gmin jest podzielonych na obszary (dzielnice, sołectwa, wsie lub inne rejony), które nie zostały określone jako odrębne jednostki pomocnicze w statucie. W związku z tym samorządy nie mogą dzielić pieniędzy przeznaczonych na budżet obywatelski pomiędzy te obszary, gdyż nie są one formalnie wyodrębnione jako jednostki pomocnicze gminy.
Nowelizacja wyeliminuje te ograniczenia. Zmienia bowiem art. 5a ust. 6 poprzez rezygnację z formuły wydatkowania środków budżetu obywatelskiego w powiązaniu z jednostką pomocniczą gminy (bądź grupą tych jednostek). Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu pieniądze wydatkowane w ramach budżetu obywatelskiego będą mogły być dzielone na pule obejmujące całość lub część gminy, nawet wtedy gdy nie są wydzielone jednostki pomocnicze.
W nowelizacji znajduje się też przepis przejściowy. Wynika z niego, że nowe zasady będą stosowane po raz pierwszy do konsultacji społecznych prowadzonych w gminach w ramach bud żetu obywatelskiego na 2023 r., jeżeli do dnia wejścia w życie ustawy nie zakończono etapu zgłaszania projektów.
Tymczasem dzielenie pieniędzy na pule jest popularnym rozwiązaniem. Przykładowo z raportu Najwyższej Izby Kontroli (NIK) wynika, że 55 proc. sprawdzanych miast podczas oceny funkcjonowania budżetów partycypacyjnych wprowadziło podział środków na pule dla poszczególnych obszarów i rejonów zamieszkania (również w gminach, w których nie utworzono jednostek pomocniczych) – choć w art. 5a ust. 6 ustawy o samorządzie gminnym określono możliwość podziału środków wydatkowanych w ramach bud żetu obywatelskiego wyłącznie na pule obejmujące całość gminy i jej części w postaci jednostek pomocniczych lub grup tych jednostek. Już wówczas NIK sygnalizowała, że przepisy nie uwzględniają potrzeb mieszkańców. ©℗
Etap legislacyjny
Nowelizacja wejdzie w życie 27 maja 2022 r.