Jak długo można legalnie przebywać w Polsce? Czy będzie można wrócić do Ukrainy? Czy trzeba starać się o status uchodźcy? – to tylko część pytań, które zadają sobie Ukraińcy uciekający przed wojną do Polski.
Pobyt
Jaki status mają osoby, które uciekły do Polski przed wojną w Ukrainie?
Są objęte ochroną czasową. Wynika to z przyjętej przez Radę UE decyzji wykonawczej wprowadzającej czasową ochronę w związku z masowym napływem osób uciekających z Ukrainy na skutek wojny. Uruchomiła ona nadzwyczajny mechanizm, który ma zapewnić natychmiastową i zbiorową (tj. bez konieczności rozpatrywania indywidualnych wniosków) ochronę osobom, które nie mogą wrócić do kraju pochodzenia. Umożliwia on uciekinierom korzystanie ze zharmonizowanych praw w całej UE - pobytu, zakwaterowania, pomocy medycznej oraz dostępu do rynku pracy i edukacji. W Polsce sprawy te reguluje specustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583).
Kto może korzystać z rozwiązań zawartych w specustawie?
Dotyczy ona legalizacji pobytu obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium RP bezpośrednio z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa oraz ich małżonków nieposiadających obywatelstwa ukraińskiego, jeżeli uciekając przed konfliktem zbrojnym, przekroczyli ukraińsko-polską granicę. Oznacza to, że Ukraińcy, którzy przyjeżdżając do Polski, przekroczyli inną granicę (np. słowacką), nie mogą skorzystać z rozwiązań specustawy. Nie obejmie ona też obywateli innych krajów, którzy stale mieszkali w Ukrainie i, uciekając przed wojną, przybyli do Polski (poza małżonkami Ukraińców).
Procedury i terminy
Czy aby skorzystać z ochrony i świadczeń, należy się gdzieś zarejestrować?
Jeśli wjazd obywatela Ukrainy na terytorium RP nie został zarejestrowany przez komendanta placówki Straży Granicznej podczas kontroli granicznej, należy złożyć wniosek w dowolnej gminie nie później niż 60 dni od przyjazdu do Polski. Nie trzeba wnosić o objęcie ochroną międzynarodową ani nadanie statusu uchodźcy (te osoby nie skorzystają z przywilejów zawartych w specustawie i ich dotyczą inne procedury).
Specustawa zakłada też nadanie numeru PESEL obywatelom Ukrainy (można jednocześnie zarejestrować się i wystąpić o PESEL). Wnioski w tej sprawie (obok wzór takiego wniosku) należy składać od 16 marca br. w dowolnym urzędzie gminy. Rozwiązanie to pozwoli na realizację usług publicznych na rzecz tych osób. Będzie to odformalizowana procedura umożliwiająca uzyskanie numeru PESEL bez konieczności wykazywania podstawy prawnej dla jego posiadania. W celu ułatwienia dostępu do usług publicznych online przewiduje się, że wraz z nadaniem numeru PESEL obywatele Ukrainy będą mogli uzyskać profil zaufany.
Jak długo ukraińscy uciekinierzy mogą legalnie przebywać w Polsce?
Pobyt obywatela Ukrainy, który wjechał legalnie na terytorium RP od 24 lutego 2022 r. i deklaruje zamiar pozostania w Polsce, uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy, licząc od 24 lutego. Za legalny uznaje się także pobyt dziecka urodzonego na terytorium RP w tym samym okresie dotyczącym jego matki.
Co będzie musiał zrobić Ukrainiec, aby po 18 miesiącach nadal móc legalnie mieszkać w Polsce?
Specustawa przewiduje ścieżkę dalszej legalizacji pobytu obywateli Ukrainy, którzy uciekli przed wojną. Osobom, których pobyt na terytorium Polski jest lub był uznawany za legalny, będzie udzielane zezwolenie na pobyt czasowy. Będzie ono przyznawane jednorazowo na trzy lata, licząc od dnia wydania decyzji. Wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy obywatel Ukrainy będzie mógł złożyć nie wcześniej niż po upływie dziewięciu miesięcy od dnia wjazdu, ale nie później niż 18 miesięcy od 24 lutego 2022 r.
Czy osoba, która jest objęta ochroną, może wrócić na Ukrainę?
Jak informuje Urząd ds. Cudzoziemców, nie będzie żadnych ograniczeń w powrotach do Ukrainy. Należy jednak pamiętać, że wyjazd obywatela Ukrainy z terytorium Polski na dłużej niż miesiąc pozbawi go uprawnienia do legalnego pobytu w Polsce wynikającego z ustawy specjalnej.
Świadczenia
Z jakich przywilejów będą mogli korzystać ukraińscy uciekinierzy w Polsce?
Ukraińcy będą mieli otwarty dostęp do edukacji i rynku pracy. Będą mogli podjąć zatrudnienie bez czekania na wydanie zezwolenia na pracę. Mogą także otrzymać pomoc w postaci jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę, przeznaczonego na utrzymanie (w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe). Wniosek o jego wypłatę należy złożyć na piśmie w ośrodku pomocy społecznej gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu.
Ukraińscy uciekinierzy mają też możliwość otrzymania świadczeń pieniężnych i niepieniężnych z pomocy społecznej. Będą one przyznawane na podstawie oświadczenia. Oznacza to, że w postępowaniu o przyznanie wsparcia nie będzie przeprowadzany rodzinny wywiad środowiskowy, chyba że powstaną wątpliwości co do treści oświadczenia. Do udzielania świadczeń właściwa będzie gmina miejsca pobytu osoby ubiegającej się o tę pomoc.
Uciekinierzy mogą także wnioskować o przyznanie świadczeń rodzinnych, świadczenia wychowawczego, rodzinnego kapitału opiekuńczego, świadczenia „Dobry start” oraz dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna. Wsparcie będzie przysługiwać po spełnieniu warunków i kryteriów określonych w ustawach i przepisach wykonawczych regulujących to wsparcie.
Na jakich zasadach ukraińscy uciekinierzy będą mogli korzystać z bezpłatnej opieki medycznej?
Obejmą ich pewne wyłączenia. Nie będą mieli dostępu do leczenia uzdrowiskowego oraz podania produktów leczniczych wydawanych świadczeniobiorcom w ramach programów polityki zdrowotnej ministra zdrowia (np. program badań prenetalnych). Mogą natomiast liczyć na bezpłatną pomoc psychologiczną, która będzie zapewniana przez wójta, burmistrza gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu lub prezydenta miasta.
W jutrzejszym wydaniu odpowiemy na pytania pracodawców i pracowników związane z zatrudnianiem Ukraińców w Polsce.