Na jednej z najbliższych sesji mamy podjąć uchwałę w sprawie zarządzenia poboru podatków w naszej gminie w drodze inkasa, wyznaczenia inkasentów oraz określenia wysokości ich wynagrodzenia. Tymczasem jeden z radnych jest kandydatem na inkasenta. Czy może brać udział w głosowaniu?

Na początek przypomnijmy, że zgodnie z art. 18 ust. 2 pkt 8 ustawy o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.) do wyłącznej właściwości rady gminy należy m.in. podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych ustawach. Oznacza to, że rada jest kompetentna do podejmowania uchwał w sprawie zarządzania poboru, np. lokalnych podatków w drodze inkasa oraz wyznaczania inkasentów i określania wysokości wynagrodzenia za inkaso (art. 6 ust. 12 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych). Ale nie każdy radny zawsze będzie mógł głosować, bo zgodnie z art. 25a u.s.g. „radny nie może brać udziału w głosowaniu w radzie ani w komisji, jeżeli dotyczy ono jego interesu prawnego”.
Interesu prawnego nie można jednak rozumieć jako interesu majątkowego, na co wskazał m.in. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 23 sierpnia 2018 r. (sygn. akt II OSK 2099/16). Otóż stwierdził on, że „interesu prawnego, o jakim mowa w art. 25a u.s.g., nie można utożsamiać wyłącznie z interesem majątkowym, gdyż nie są to pojęcia tożsame, aczkolwiek niejednokrotnie przez pojawiający się element majątkowy powiązane ze sobą”. Z kolei Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z 17 maja 2016 r. (sygn. akt II SA/Wr 229/16) wyjaśnił, że „pod pojęciem interesu prawnego należy rozumieć osobisty, konkretny i aktualny prawnie chroniony interes, który może być realizowany na podstawie określonego przepisu, bezpośrednio wiążący się z indywidualnie i prawnie chronioną sytuacją strony. Radny nie może więc brać udziału w głosowaniu w sprawach, które dotyczą jego osoby, z uwagi na to, że z mocy art. 25a u.s.g. podlega wyłączeniu”.
Wyłączenie radnego od udziału w głosowaniu w radzie czy w komisji, w przypadku gdy dotyczy ono jego interesu prawnego, ma na celu zapobieganie przypadkom wykorzystywania mandatu dla prywatnych celów, niekoniecznie o charakterze majątkowym. Potwierdził to wojewoda kujawsko-pomorski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 18 grudnia 2012 r. (znak sprawy WNK.DW.IV.4131.40.2012). Według niego „celem wprowadzenia przepisu art. 25a do u.s.g. było zapobieżenie sytuacjom, kiedy mandat radnego może być wykorzystywany w celach prywatnych przez radnego, niezależnie od tego, czy wynikiem tego będzie osiągnięcie korzyści majątkowej, czy też będzie chodziło o korzyść innego rodzaju. Chodzi o zagwarantowanie uczciwego sprawowania przez radnego mandatu i wykluczenie wykorzystania mandatu do własnych korzyści”.
WAŻNEInteres prawny zgodnie z orzecznictwem musi mieć wymiar osobisty, konkretny i aktualny. Może być realizowany na podstawie określonego przepisu. Bezpośrednio wiąże się z indywidualnie i prawnie chronioną sytuacją strony.
Co ważne, niewyłączenie radnego z głosowania nad uchwałą rady dotyczącą jego interesu prawnego stanowi istotne naruszenie prawa. Stanowisko to potwierdził NSA w wyroku z 18 sierpnia 2021 r. (sygn. akt III FSK 3940/21), w którym orzekł, że „udział radnego w głosowaniu nad uchwałą rady gminy dotyczącą jego interesu prawnego, stanowi istotne naruszenie prawa w rozumieniu art. 91 ust. 4 u.s.g. Naruszenie to stanowi bowiem uchybienie, które z uwagi na swą istotę, może prowadzić do skutków, które nie mogą być tolerowane w demokratycznym państwie prawnym”.
Wyłączenie radnego dotyczy uczestnictwa w głosowaniu nad uchwałą, natomiast nie odnosi się do innych form udziału w sprawie, np. do zabierania głosu w dyskusji czy dostarczaniu argumentów na rzecz konkretnego stanowiska komisji (zob. wyrok WSA w Gliwicach z 31 stycznia 2018 r., sygn. akt IV SA/Gl 1014/17).
Tak więc uczestnictwo radnego, który jest jednocześnie kandydatem na inkasenta, w głosowaniu nad uchwałą w sprawie zarządzenia poboru podatku w drodze inkasa, wyznaczenia inkasentów oraz określenia wysokości wynagrodzenia za inkaso będzie naruszało zakaz uczestnictwa w głosowaniu nad uchwałą. Potwierdził to WSA w Gliwicach w wyroku z 21 września 2015 r. (sygn. akt I SA/Gl 510/15). Sąd ten orzekł, że „interes prawny dotyczy także sytuacji, w której podejmowana uchwała ustanawia radnego inkasentem z prawem do pobierania wynagrodzenia za inkaso, którego wysokość również ta uchwała reguluje. Uchwała w tym przedmiocie podjęta z udziałem w głosowaniu radnego ustanowionego inkasentem jest nieważna”. Podobnie orzekł również NSA w wyroku z 18 sierpnia 2021 r. (sygn. akt III FSK 3940/21).
Podstawa prawna
art. 14, art. 18 ust. 1, ust. 2 pkt 8 i art. 25a ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1372; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
art. 6 ust. 12 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. 2019 r. poz. 1170; ost.zm. Dz.U. 2021 r. poz. 1558)
dr Anna Ryl