Ustawa z 11 sierpnia 2021 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach (Dz.U. z 2021 r. poz. 1648; dalej: u.c.p.g.) wymusza na jednostkach samorządu terytorialnego wprowadzenie wielu zmian do zasad funkcjonowania gminnych systemów gospodarowania odpadami komunalnymi. Co więcej, również wiele z dotychczasowych zapisów ustawowych nie jest dla gmin jednoznacznych. Obok odpowiadamy na niektóre ze zgłaszanych wątpliwości.
Mateusz Karciarz, prawnik w Kancelarii Radców Prawnych Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy, sp.k. w Poznaniu
O co samorządowcy pytają na szkoleniach
Strażnicy mogą karać za brak segregacji
PROBLEM Od roku mamy straż gminną, która realizuje wiele zadań związanych z porządkiem publicznym. Zastanawiamy się, czy strażnicy mogliby też wystawiać mandaty za niewłaściwą segregację śmieci przez mieszkańców?
ODPOWIEDŹ Jak najbardziej. Uprawnienie dla straży gminnych/miejskich do wystawiana mandatów z powyższego tytułu wynika z par. 2 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie wykroczeń, za które strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego. Z kolei obowiązek prowadzenia przez właścicieli nieruchomości selektywnej zbiórki odpadów komunalnych nakłada art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy o czystości i porządku w gminach (dalej: u.c.p.g.). Nieprzestrzeganie tego obowiązku sankcjonowane jest karą grzywny wymierzaną na podstawie art. 10 ust. 2 u.c.p.g. Grzywna ta możliwa jest do wymierzenia w dwojaki sposób – albo w drodze mandatu karnego wystawianego m.in. właśnie przez straż gminną/miejską (do 500 zł), albo przez sąd (do 5000 zł).
Wójt sprawdzi kompostownik
PROBLEM Czy możemy skontrolować właściciela nieruchomości korzystającego ze zwolnienia kompostownikowego? Chodzi o sprawdzenie nie tylko, czy ma kompostownik, lecz także co w nim się znajduje.
ODPOWIEDŹ Regulacje w tym zakresie zawarte są w art. 6k ust. 4b u.c.p.g. Przypomnijmy jednak najpierw, że zgodnie z ust. 4a przywołanego przepisu rada gminy, w drodze uchwały, zwalnia w części z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi właścicieli nieruchomości zabudowanych budynkami mieszkalnymi jednorodzinnymi kompostujących bioodpady stanowiące odpady komunalne w kompostowniku przydomowym, proporcjonalnie do zmniejszenia kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi z gospodarstw domowych. Zwolnienie to często określa się mianem zwolnienia kompostownikowego.
Zgodnie z ust. 4b w razie stwierdzenia, że właściciel nieruchomości, który zadeklarował posiadanie kompostownika, jednak go nie ma albo nie kompostuje bioodpadów stanowiących odpady komunalne w kompostowniku przydomowym, włodarz lub uprawniona osoba może sprawdzić nie tylko to, czy pojemnik faktycznie jest, lecz także czy w tym kompostowniku kompostowane są odpady komunalne. Negatywny wynik takiej kontroli albo uniemożliwienie weryfikacji posiadania kompostownika stanowi podstawę do wydania decyzji administracyjnej skutkującej utratą prawa do zwolnienia na sześć miesięcy od dnia, w którym wydana decyzja stała się ostateczna (art. 6k ust. 4c u.c.p.g.).
Powyższe wskazania stają się szczególnie istotne dla gmin, które zamierzają skorzystać z nowego (obowiązującego od 23 września 2021 r.) art. 3 ust. 2d u.c.p.g. Wskazuje on, że gmina może nie zapewniać odbierania bioodpadów stanowiących odpady komunalne, jeżeli właściciel nieruchomości zabudowanej jednorodzinnym budynkiem mieszkalnym podał w deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi informację, że ma kompostownik i będzie z tego tytułu korzystał ze zwolnienia w opłacie.
Nie zawsze tryb z wolnej ręki
PROBLEM Do tej pory wyłanialiśmy wykonawcę usługi odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości w trybie przetargowym. Teraz zamierzamy skorzystać z zamówienia w trybie z wolnej ręki i powierzyć te zadania własnej spółce komunalnej. Nie wiemy jednak, czy jest to możliwe w związku z art. 6c u.c.p.g.
ODPOWIEDŹ Zgodnie z art. 6d ust. 1 u.c.p.g. odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości musi odbywać się w trybie udzielenia zamówienia publicznego. Jednak istotne ograniczenie istnieje w odniesieniu do odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości niezamieszkałych. Zgodnie bowiem z art. 6c ust. 2a u.c.p.g. usługa musi zostać udzielona w trybie przetargu zorganizowanego na podstawie prawa zamówień publicznych (z wyłączeniem tzw. nieruchomości mieszanych, o czym stanowi ust. 2b przywołanego art. 6c u.c.p.g.).
Podsumowując, tryb in-house gminy mogą wykorzystać wyłącznie w odniesieniu do odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości zamieszkałych oraz mieszanych (o ile te drugie zostały objęte gminnym systemem na mocy uchwały z art. 6c ust. 2 u.c.p.g.). Natomiast w odniesieniu do nieruchomości niezamieszkałych (z wyłączeniem ich części w nieruchomościach mieszanych) konieczne jest zorganizowanie przetargu.
Samodzielne składanie deklaracji to nie to samo co indywidualizacja rozliczeń
PROBLEM Czy w przypadku, gdy w budynku wielolokalowym właściciele poszczególnych lokali samodzielnie składają deklaracje śmieciowe, konieczne jest podjęcie przez radę gminy uchwały w sprawie indywidualnego rozliczania się tych podmiotów na podstawie nowego art. 2a u.c.p.g.?
ODPOWIEDŹ To nieprawidłowe postępowanie. Zgodnie z art. 6m ust. 1 u.c.p.g. (w brzmieniu od 23 września 2021 r.): „Deklarację o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi są obowiązani złożyć do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta:
1) właściciele nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy;
2) osoby wymienione w art. 1 pkt 1 lit. b, jeżeli rada gminy podjęła uchwałę, o której mowa w art. 2a ust. 1;
3) właściciele nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, jeżeli rada gminy podjęła uchwałę, o której mowa w art. 6c ust. 2, a właściciele nieruchomości nie złożyli skutecznego oświadczenia, o którym mowa w art. 6c ust. 3b”.
W przypadku budynku wielolokalowego zastosowanie znajduje natomiast art. 2 ust. 3 u.c.p.g., który stanowi, że: „Jeżeli nieruchomość jest zabudowana budynkiem wielolokalowym, w którym ustanowiono odrębną własność lokalu, obowiązki właściciela nieruchomości wspólnej oraz właściciela lokalu obciążają wspólnotę mieszkaniową albo spółdzielnię mieszkaniową”. Przepis ten jednoznacznie wskazuje na obowiązek, a nie możliwość realizowania określonych obowiązków właścicieli nieruchomości (w tym m.in. składania deklaracji śmieciowych) przez wspólnotę mieszkaniową albo spółdzielnię mieszkaniową. Innymi słowy, złożenie deklaracji przez właścicieli poszczególnych lokali nie wywołuje skutków prawnych, co w konsekwencji może doprowadzić do tego, że brak będzie możliwości egzekwowania od nich zaległości w opłacie śmieciowej, jak również uniemożliwi to naliczenie im opłaty podwyższonej za niedopełnienie obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych.
Wchodzący od 1 stycznia 2022 r. art. 2a u.c.p.g. umożliwiający wprowadzenie indywidualnego rozliczania się właścicieli poszczególnych lokali mieszkalnych w budynkach wielolokalowych co prawda prowadzi do tego, że deklaracje składać będą właśnie właściciele lokali, jednakże nie odnosi się on do stanów zaistniałych do końca bieżącego roku.
Nowe zasady przy metodzie od wody
PROBLEM Jakie zmiany należy wprowadzić do aktów prawa miejscowego w przypadku stosowania na terenie gminy metody wodnej po nowelizacji ustawy czystościowej?
ODPOWIEDŹ W kontekście zmian wprowadzonych od 23 września 2021 r. do tzw. metody wodnej zaistniała konieczność zmiany zarówno uchwały w sprawie wyboru metody ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, jak i uchwały w sprawie wzoru deklaracji śmieciowej. W przypadku pierwszej z tych uchwał zmianie uległ bowiem art. 6j ust. 3e u.c.p.g., który dotychczas wskazywał, że uchwała powinna określać zasady ustalania ilości zużytej wody na potrzeby ustalania wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Po zmianie przepis ten wskazuje na bardziej szczegółowy zakres regulacji uchwały, która musi określać sposób ustalania ilości zużytej wody na potrzeby ustalania wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, w szczególności sposób ustalania ilości zużytej wody w przypadku braku wodomierza lub w przypadku nieruchomości, dla których brak jest odpowiednich danych dotyczących ilości zużytej wody, lub odliczania wody zużytej na określone cele. Jednocześnie uchwała ta oraz będąca w pewnym sensie jej konsekwencją uchwała w sprawie wzoru deklaracji musi uwzględniać nowy art. 6j ust. 3f u.c.p.g., który stanowi, że: „W przypadku nieruchomości, na której zamieszkują mieszkańcy, opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi ustalana na podstawie metody, o której mowa w ust. 1 pkt 2, nie może wynosić więcej niż 7,8 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem za gospodarstwo domowe”.
W orzecznictwie organów nadzoru wskazuje się, że przedmiotowe ograniczenie nie służy jedynie wyliczeniu maksymalnej wysokości opłaty z nieruchomości, rozumianej jako iloczyn liczby gospodarstw domowych z danej nieruchomości oraz kwoty równej 7,8 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem, dodany z 23 września 2021 r. przepis nakłada bowiem na radę gminy obowiązek wprowadzenia takiego rozwiązania, aby wysokość opłaty, którą ponosi właściciel nieruchomości bądź której obowiązek ponoszenia obciąża wspólnotę mieszkaniową lub spółdzielnię mieszkaniową, była ustalana na poziomie uwzględniającym przedmiotowe ograniczenie w odniesieniu do poszczególnych gospodarstw domowych. ©℗
Podstawa prawna
par. 2 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 17 listopada 2003 r. w sprawie wykroczeń, za które strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. z 2003 r. nr 208, poz. 2026)
art. 2a, art. 3 ust. 2d, art. 5 ust. 1, art. 6c, art. 6j ust. 3e i 3f, art. 6k ust. 4a, 4b i 4c, art. 6m, art. 10 ustawy z 13 września 1996 r. o czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 888; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1648)
O czym warto pamiętać
! Wójt może skontrolować nie tylko, czy właściciel nieruchomości ma zadeklarowany kompostownik, ale także to, czy faktycznie gromadzi w nim odpady bio.
! Z trybu in-house gminy mogą korzystać wyłącznie w odniesieniu do odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości zamieszkałych oraz mieszanych.
! Nowelizacja ustawy czystościowej powoduje, że JST, które korzystają z metody od wody, muszą zmienić zarówno uchwałę w sprawie wyboru tej metody jako podstawy naliczania opłat, jak i uchwałę w sprawie wzoru deklaracji.
