Wątpliwości związane z czasowym zatrudnieniem dyrektora wynikają z kolizji dwóch aktów prawnych: prawa oświatowego (dalej: u.p.o.), w którym ustawodawca przepisał stare rozwiązania, jeszcze z poprzedniej ustawy o systemie oświaty, oraz z Karty nauczyciela (dalej: KN). Pierwszy problem dotyczy tego, jaki charakter ma „powierzenie” komuś stanowiska dyrektora (po wygraniu konkursu organ prowadzący powierza zwycięzcy stanowisko na pięć lat szkolnych) i czy stanowi ono jednoczesną podstawę zatrudnienia. A jeżeli tak, to jaką. Drugi kłopot związany jest z tym, jak w stosunku do dyrektora, powołanego przecież na określony czas, należy interpretować art. 10 ust. 12 KN, gdzie wyraźnie określono, że łączny okres zatrudnienia na podstawie umów o pracę na czas określony nie może przekraczać 36 miesięcy. Czy zatem można powierzyć stanowisko dyrektorskie nauczycielowi na pięć lat szkolnych z pominięciem tego limitu?
Eksperci są podzielni. Przeważa jednak pogląd, że regulacja u.p.o. dotycząca okresu, na który wyznacza się stanowiska szefa placówki, jest lex specialis (przepisem szczególnym) w stosunku do zakazu wynikającego z KN. W literaturze spotkać można jednak skrajnie przeciwstawny pogląd, że dyrektora obowiązuje 36-miesięczny limit czasowego zatrudnienia. Oznaczałoby to, że organ prowadzący nie może zawrzeć z kandydatem na dyrektora umowy na okres dłuższy niż trzy lata szkolne (K. Woźniczko, „Zatrudnienie dyrektora szkoły na okres powyżej 36 miesięcy”, Legalis 2021/el).
Samorządy kontra lex Czarnek. Gminy zrobią wszystko, aby blokować szkodliwe rozwiązania
Samorządy kontra lex Czarnek. Gminy zrobią wszystko, aby blokować szkodliwe rozwiązania

Zobacz również
O potwierdzenie, który z poglądów dotyczących rozwiązania kolizji przepisów jest prawidłowy, spytaliśmy Ministerstwo Edukacji i Nauki. Czekamy na odpowiedź.
Wątpliwości trwają od lat
Kwestia powierzenia stanowiska była niegdyś regulowana w art. 36 i 36a ustawy o systemie oświaty; obecnie regulują ją identycznie w brzmieniu art. 62 i 63 u.p.o. Powielenie starych przepisów oznacza, że dotychczasowe orzecznictwo w sprawie zatrudnienia dyrektora szkoły jest nadal aktualne. Nie wchodząc w szczegóły, wskazać należy, że ukształtował się pogląd, zgodnie z którym powierzenie stanowiska wprawdzie wywołuje skutki w sferze stosunku pracy nauczyciela, nie jest jednak podstawą jego nawiązania. Podkreśla się również, że akt powierzenia (co do formy jest to zarządzenie włodarza) jest czynnością stricte administracyjnoprawną (uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 grudnia 1996 r., sygn. akt OPS 6/96). [ramka] A skoro powierzanie nie jest podstawą nawiązania stosunku pracy nauczyciela, to może być nią jedynie umowa o pracę albo mianowanie. Te podstawy stosunku pracy wynikają z art. 10 KN.
Szef spoza placówki
W przypadku nauczycieli mianowanych i dyplomowanych (tylko te stopnie awansu zawodowego umożliwiają wybór na stanowisko dyrektora szkoły) podstawą nawiązania stosunku pracy nie jest umowa o pracę, ale mianowanie. Jednak w związku z tym, że każdy dyrektor szkoły korzysta ze zniżki godzin dydaktycznych lub też jest całkowicie zwolniony z ich wykonywania, w jego przypadku podstawą zatrudnienia powinna być umowa o pracę. W przypadku dyrektora, który do tej pory nie był nauczycielem w danej placówce, sprawa jest prostsza. Zgodnie bowiem z art. 10 ust. 7 KN można z nim nawiązać stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na czas określony, jeśli jest to konieczne z powodu:
  • potrzeby wynikającej z organizacji nauczania,
  • zastępstwa nieobecnego nauczyciela.
W tym zakresie pomocne jest stanowisko Sądu Najwyższego. W wyroku z 19 maja 2011 r. (sygn. akt I PK 267/10) stwierdził on, że podstawą nawiązania stosunku pracy z nauczycielem niebędącym uprzednio pracownikiem tej szkoły, w której powierzono mu na pięć lat szkolnych stanowisko dyrektora, jest umowa o pracę na czas określony (okres zajmowania stanowiska dyrektora szkoły). Zdaniem SN w takiej sytuacji istnieje potrzeba wynikająca z organizacji nauczania, umożliwiająca zatrudnienie nauczyciela na podstawie umowy o pracę na czas określony w myśl art. 10 ust. 7 KN. SN podkreślił, że powierzenie stanowiska dyrektora szkoły wymusza odpowiednie zmiany organizacji nauczania w danej placówce.
Ustawowe ograniczenia
- Do nauczyciela, który został powołany na stanowisko dyrektora szkoły, w której wcześniej nie był zatrudniony, nie znajdują zastosowania art. 10 ust. 7 i 12 KN, a tym samym nie ma przeszkód w nawiązaniu stosunku pracy z takim nauczycielem na czas określony, dłuższy niż 36 miesięcy - twierdzi Mirosław Rymer, radca prawny w kancelarii Płaza & Głąb, starszy inspektor w wydziale nadzoru prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Zdaniem prawnika art. 63 ust. 21 u.p.o. dotyczący powierzenia stanowiska dyrektora szkoły na pięć lat szkolnych jest lex specialis w stosunku do przepisów KN. [opinia] O braku zastosowania art. 10 ust. 7 i 12 KN do zatrudnianego w szkole dyrektora przekonany jest też Bartosz Góra, radca prawny prowadzący własną kancelarię w Dębicy. - Nie można wyłączać możliwości powierzenia stanowiska dyrektora na okres do pięciu lat (art. 63 ust. 21 u.o.p.) z powołaniem się na art. 10 ust. 7 KN, który uzasadnia zawarcie umowy o pracę na czas określony w związku z zaistnieniem potrzeby wynikającej z organizacji nauczania (art. 10 ust. 12) - mówi. Dodaje, że powierzenie stanowiska dyrektora nie wynika z organizacji nauczania, ale jest konsekwencją przeprowadzenia konkursu w celu kierowania szkołą (art. 62 ust. 1 u.p.o.). Również w literaturze wskazuje się, że podstawą nawiązania stosunku pracy z nauczycielem niebędącym uprzednio pracownikiem szkoły, w której powierzono mu na pięć lat szkolnych stanowisko dyrektora, jest umowa o pracę na czas określony, tj. okres zajmowania stanowiska dyrektora szkoły (M. Pilich, „Prawo oświatowe. Komentarz”, LEX 2021/el).

opinia eksperta

Kwestie związane z nawiązywaniem stosunku pracy są regulowane odrębnie
Artykuł 63 ust. 21 u.p.o. dotyczący powierzenia stanowiska dyrektora szkoły na pięć lat szkolnych jest lex specialis w stosunku do przepisów KN. Artykuł 63 ust. 21 oraz art. 65 i 66 u.p.o. w sposób odrębny od przepisów KN regulują bowiem kwestie nawiązywania stosunku pracy z dyrektorem szkoły oraz innymi nauczycielami pełniącymi stanowiska kierownicze. Odmiennie określają zasady zawierania umów na czas określony z tymi osobami oraz odwoływania ich z tego stanowiska i w efekcie rozwiązywania z nimi stosunku pracy. Skoro np. art. 64 ust. 2 u.p.o. przewiduje, że umowa o pracę na stanowisku nauczyciela, zawarta na czas określony krótszy niż okres powierzenia stanowiska kierowniczego, ulega przedłużeniu na okres powierzenia, to trudno uznać, by w przypadku nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę czas określony, np. na 35 miesięcy, któremu powierzono stanowisko wicedyrektora szkoły na 48 miesięcy, po upływie 36 miesięcy jego stosunek pracy przekształcił się, zgodnie z art. 10 ust. 14 KN, w umowę na czas nieokreślony. Gdyby istotnie taka była wola ustawodawcy, to wprowadzając do KN art. 10 ust. 12‒17, jednocześnie uchyliłby lub zmodyfikował wspomniane przepisy u.p.o., czego jednak nie uczynił. To wskazuje, że regulacje te stanowią lex specialis w stosunku do przepisów KN.
Przypomnieć należy, że charakter prawny aktu powierzenia stanowiska dyrektora szkoły jest sporny. Według części poglądów jest to akt administracyjnoprawny, według innych czynność prawa pracy, a według jeszcze innych akt o charakterze mieszanym prawa pracy i prawa administracyjnego. Ten ostatni pogląd odnaleźć można w ukształtowanej w ostatnich latach linii orzeczniczej sądów administracyjnych. Trudno zatem uznać, że w przypadku odwołania dyrektora szkoły ze stanowiska lub upływu kadencji konieczne byłoby rozwiązywanie stosunku pracy z nauczycielem w trybie i na zasadach określonych w KN, zwłaszcza że wykazanie zaistnienia przesłanki z art. 20 ust. 1 pkt 2 KN w związku z np. odwołaniem z funkcji dyrektora szkoły byłoby niezwykle mało prawdopodobne.
Przekształcenie podstawy
Michał Łyszczarz, prawnik, ekspert z zakresu prawa oświatowego, uważa, że art. 10 ust. 12 KN dotyczy każdego nauczyciela, niezależnie od zajmowanego przez niego stanowiska, a zatem również tych zajmujących stanowisko dyrektora szkoły. - W przypadku wyboru na stanowisko dyrektora nauczyciela niezatrudnionego w szkole (czy przedszkolu), w którym wygrał konkurs, powołanie na ten etat oznacza również konieczność nawiązania z nim przez organ prowadzący stosunku pracy - tłumaczy ekspert. I przypomina, że zgodnie z art. 63 ust. 21 u.p.o. stanowisko dyrektora powierza się na pięć lat szkolnych, więc co do zasady zatrudnienie nauczyciela, który wygrał konkurs, będzie obejmowało okres dłuższy niż 36 miesięcy. Łyszczarz dodaje, że umowę z dyrektorem można w takim przypadku zawrzeć na okres kadencji, ale po upływie 36 miesięcy jej trwania, zgodnie z art. 10 ust. 14 pkt 2 KN stosunek pracy dyrektora przekształci się w stosunek pracy na podstawie mianowania. Zdaniem eksperta nie oznacza to jednak, że po upływie kadencji, gdy dyrektor nie zostanie wybrany na kolejną, szkoła nadal będzie miała obowiązek go zatrudniać już wyłącznie na stanowisku nauczyciela, na podstawie mianowania. - Zauważyć bowiem należy, że każdy dyrektor korzysta ze zniżki godzin dydaktycznych lub też jest całkowicie zwolniony z ich wykonywania. Po zakończeniu kadencji powinien zatem zacząć pracować w zwykłym wymiarze pensum, przewidzianym dla każdego nauczyciela danej jednostki, a jeżeli okaże się, że godzin dydaktycznych brakuje w szkole, wówczas zastosowanie mieć będzie art. 20 ust. 1 pkt 2 KN - twierdzi prawnik. Według niego przepis ten daje podstawy do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem, w tym zatrudnionym na podstawie mianowania, w przypadku zmian organizacyjnych uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.
WAŻNE Osoba aplikująca na stanowisko szefa placówki oświatowej może być jej pedagogiem, a może być też nauczycielem w ogóle w niej niezatrudnionym.
Charakter aktu powierzenia - z orzecznictwa
Akt powierzenia stanowiska dyrektora szkoły, dla której organem prowadzącym jest gmina, a które następuje w formie zarządzenia organu wykonawczego gminy, ma charakter kompetencji władczej przysługującej temu organowi na podstawie przepisów prawa administracyjnego. Tym samym akt powierzenia na stanowisko dyrektora szkoły nie należy wyłącznie do czynności ze sfery prawa pracy, w których właściwy jest sąd powszechny, ale jest aktem prawnym o podwójnym charakterze tj. wywołującym skutki zarówno w sferze publicznoprawnej, jak i w sferze prawa pracy.
Wyrok NSA z 15 czerwca 2016 r., sygn. akt I OSK 156/16
Powierzenie stanowiska dyrektora szkoły w trybie art. 36 ust. 1 w związku z art. 36a ust. 1 i 13 ustawy o systemie oświaty jest sprawą z zakresu administracji publicznej, co daje podstawę do uznania właściwości sądu administracyjnego do kontroli tego typu uchwał.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 12 kwietnia 2012 r., sygn. akt II SA/Rz 62/12
Powołanie bądź odwołanie dyrektora szkoły jest sprawą z zakresu administracji publicznej z wszystkimi tego konsekwencjami, łącznie z ingerencją nadzorczą wojewody.
Wyrok NSA z 8 lutego 2011 r., sygn. akt I OSK 1362/10
Podstawa prawna
art. 62 ust. 1, art. 63 ust. 21, art. 64 ust. 2, art. 65‒66 ustawy z 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 762; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 2245)
art. 10 ust. 7, 10‒17, art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. ‒ Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762)