Nasza gmina chce przekazać darowiznę dla lokalnej parafii na zakup automatów do święconej wody. Burmistrz twierdzi, że wynika to z troski o bezpieczeństwo mieszkańców, jego zdaniem korzystanie ze wspólnych kropielnic zwiększa ryzyko zakażenia się COVID-19. Czy taki wydatek będzie legalny?
W obecnym stanie prawnym trudno w jednoznaczny sposób uzasadnić wydatek z budżetu gminy związany z ponoszeniem nakładów na majątek podmiotu trzeciego, czyli parafii. Ale pewne rozwiązania są.
Uzasadniony wydatek
Analizy zapytania należy dokonać w dwóch kontekstach: ściśle wydatkowym oraz gospodarowania mieniem komunalnym. Jeśli chodzi o ten pierwszy, to na uwagę zasługuje przede wszystkim art. 44 ust. 2 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.), z którego wynika, że „jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków”. Oznacza to, że każdy wydatek z budżetu gminy musi mieć normatywne uzasadnienie w określonych regulacjach prawnych. Z punktu widzenia możliwości przekazywania środków dla podmiotów trzecich, np. dla parafii, takie podstawy w systemie finansowym istnieją, a wynikają przykładowo z prawa ochrony środowiska czy z ustawy o ochronie zabytków. Ale wskazane przykładowo akty prawne mogą legalizować takie dotacje tylko w określonym zakresie przedmiotowym, np. dotyczącym remontu zabytkowego kościoła czy instalacji paneli fotowoltaicznych. Nie ma jednak jednoznacznych podstaw prawnych, by w samorządowym budżecie planować wydatki bezpośrednio na parafię, powiązane z bieżącym funkcjonowaniem tego typu jednostek. W szczególności nie ma ich w ustawie o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej.
Płynie z tego wniosek, że gmina nie ma podstaw do działań opisanych w zapytaniu, czyli zakupu automatów do wody święconej.
Zarządzenie wójta
Być może pewną podstawą mogłoby być zarządzenie włodarza danej JST wydane na podstawie art. 21b ustawy o zarządzaniu kryzysowym, gdzie postanowiono, że:
„1. Na potrzeby zapewnienia ochrony lokalnej społeczności w sytuacji kryzysowej lub możliwości wystąpienia sytuacji kryzysowej wójt, burmistrz, prezydent miasta określa szczególne formy udzielania pomocy dla lokalnej społeczności.
2. Wójt, burmistrz, prezydent miasta sporządza wykaz szczególnych form udzielania pomocy dla lokalnej społeczności oraz informuje, w sposób zwyczajowo przyjęty oraz w tłumaczeniu na język migowy, mieszkańców o warunkach korzystania z pomocy”.
WAŻNE Nie ma jednoznacznych podstaw prawnych, by w budżecie samorządowym planować wydatki bezpośrednio na parafię, powiązane z bieżącym funkcjonowaniem tej jednostki.
Wskazana regulacja jest na tyle ogólna, że wójt mógłby określić w zarządzeniu, że w związku ze okresem epidemii i nadal występującym zagrożeniem zakażenia COVID-19 formą pomocy dla lokalnej społeczności będzie np. wzmocnienie bezpieczeństwa mieszkańców przez sfinansowanie wydatku z budżetu gminy na zakup bezpiecznych automatów do wody święconej.
Na własność
Alternatywnym i bezpieczniejszym rozwiązaniem wydaje się być podjęcie przez włodarza decyzji o zakupie ww. przedmiotów na własność gminy, a następnie ich rozdysponowanie dla parafii. Wówczas wójt dokonałby tego w ramach ustawowego uprawnienia z art. 30 ust. 2 pkt 3 ustawy o samorządzie gminnym, z którego wynika, że do zadań wójta należy w szczególności gospodarowanie mieniem komunalnym. Przepisy nie nakładają na ww. organ szczególnych ograniczeń w zakresie sposobu dysponowania mieniem. Wójt może więc wykorzystać mechanizmy wskazane w kodeksie cywilnym, tj. darowiznę czy użyczenie. Przypomnijmy, że umowa darowizny wiąże się z definitywnym przeniesieniem prawa własności – np. ruchomości, zaś umowa użyczenia to czasowe powierzenia czegoś innemu podmiotowi. Takim podmiotem może być m.in. parafia. W praktyce jednostki samorządowe wykorzystują wspomniane umowy użyczenia, aby uniknąć zarzutu np. o niegospodarności czy nawet braku legalności działań podejmowanych w interesie podmiotów trzecich, tzn. na majątku tych osób trzecich. Umowa użyczenia w tych okolicznościach nie wiąże się z utratą przez gminę prawa własności ruchomości, lecz tylko skutkuje czasowym jej oddaniem w użytkowanie podmiotowi trzeciemu.
W tym miejscu warto podkreślić, że o ile w sprawach dotyczących nabywania i zbywania nieruchomości wójt jest ograniczony zasadami określonymi przez radę gminy (art. 18 ust. 2 pkt 9 lit. a ustawy o samorządzie gminnym), o tyle w kontekście gospodarowania mieniem komunalnym w zakresie ruchomości ma on swobodę działania, bo rada nie może określać zasad dysponowania tego rodzaju mieniem.
Podstawa prawna
art. 44 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305)
art. 18 ust. 2 pkt 9 lit. a, art. 30 ust. 2 pkt 3 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 713; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1038)
art. 21b ustawy z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1856; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 159)
ustawa z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1219; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1047)
ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 710; ost.zm. Dz.U. 2021 r. poz. 954)
ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1347)
