Coraz więcej samorządów w Polsce podejmuje wysiłki na rzecz zrównoważonego rozwoju. Gdzie mogą szukać dodatkowych źródeł finansowania, aby móc realizować swoje cele środowiskowe i społeczne? Odpowiedzią może być partnerstwo publiczno-prywatne - pisze Agnieszka Gajewska, partnerka PwC, lider usług ds. sektora publicznego w Europie Środkowo-Wschodniej.
Nowe sposoby inwestowania
W dobie kryzysu klimatycznego i trudnej sytuacji społeczno-gospodarczej wywołanej pandemią inwestycje realizowane przez sektor publiczny wymagają dokładnej analizy. Projekty tworzone w duchu zrównoważonego rozwoju powinny uwzględniać kwestie środowiskowe, takie jak ograniczanie negatywnego wpływu na klimat, zapobieganie degradacji środowiska oraz dążenie do zrównoważonego wykorzystania zasobów. Niezbędne jest też wzięcie pod uwagę wymagań społecznych oraz zapewnienie odpowiedzialnych praktyk zarządczych. Te trzy obszary określane są jako ESG (z ang. Environment, Social, Governance). Wejście na drogę zrównoważonego rozwoju to jednak nie tylko rosnące wymagania wobec przedsięwzięć podejmowanych przez samorządy, ale także (a może przede wszystkim) nowe potrzeby inwestycyjne.
Zgodnie z danymi GUS w 2019 r. wydatki inwestycyjne stanowiły 16,2 proc. ogółu wydatków gmin i powiatów w Polsce. Środki te pochodziły z różnych źródeł – dochodów własnych, środków unijnych, subwencji i dotacji z budżetu państwa, finansowania dłużnego. Oficjalne dane dotyczące budżetów gmin w 2020 r. jeszcze nie są dostępne, ale w ankiecie rankingu „Perły Samorządu 2021” pytaliśmy gminy o działania podejmowane w zakresie restrukturyzacji budżetu, która mogła być konieczna z powodu zmniejszonych wpływów budżetowych. Najczęściej pojawiające się odpowiedzi wskazywały na ograniczenia planowanych wydatków. Długotrwały lockdown i zamrożenie części działalności gospodarczej wpłynęły negatywnie na sytuację budżetową gmin.
Samorządowcy alarmują, że jest ona coraz trudniejsza. Gminy muszą zabezpieczyć środki na realizację zadań własnych związanych np. z edukacją i pomocą społeczną. Gdy są zmuszone szukać oszczędności, często ograniczają inwestycje. Oznacza to, że aby realizować ambitne przedsięwzięcia, muszą szukać nowych sposobów ich finansowania.
Obustronne korzyści
Jedną z form współpracy gminy z sektorem prywatnym jest partnerstwo publiczno-prywatne (PPP), czyli model realizacji zadań publicznych, w którym w ich realizację włączony jest podmiot prywatny. W praktyce oznacza to, że podmiot publiczny powierza realizację (części) zadania publicznego przedsiębiorstwu wybranemu w konkurencyjnej procedurze. Strony zawierają wieloletnią umowę, w której określa się podział zadań i ryzyka związanych z przedsięwzięciem. Celem jest świadczenie określonej usługi publicznej przez partnera prywatnego na podstawie infrastruktury powstałej w ramach umowy. PPP poza modelem realizacji zadań publicznych stanowi także alternatywny model finansowania inwestycji publicznych.
Partnerstwo publiczno-prywatne ma zapewniać obopólne korzyści partnerom zawierającym umowę. Gminy otrzymują dostęp do kapitału, uzyskują możliwość długoterminowego planowania zobowiązań oraz nie muszą angażować istotnych środków w pierwszych latach projektu. Dodatkowe korzyści związane są z optymalizacją kosztów w cyklu życia inwestycji, optymalnym podziałem ryzyka i możliwością zapewnienia wysokiej jakości infrastruktury i świadczonych usług publicznych. Partner prywatny zazwyczaj zaczyna otrzymywać wynagrodzenie z chwilą rozpoczęcia usługi, więc płatności ze strony publicznej są przesunięte i równomiernie rozłożone w czasie. Sektor publiczny czerpie również korzyści z wiedzy partnera prywatnego, podziału ryzyka oraz uzyskuje wzrost efektywności zaangażowanych pieniędzy i usług publicznych.
Należy mieć na uwadze, że możliwość zastosowania modelu PPP dla danego projektu zależy od cech tego projektu oraz czynników zewnętrznych związanych z rynkowym i regulacyjnym otoczeniem projektu. Formuła PPP stosowana jest najczęściej do projektów o wysokim stopniu skomplikowania, w których można wykorzystać wiedzę i doświadczenia sektora prywatnego, oraz o wysokich nakładach inwestycyjnych.
Określenie długoterminowych celów projektu i wymogów w odniesieniu do świadczonych usług w ramach wieloletniej umowy jest zadaniem strony publicznej. Partner prywatny jest wynagradzany w dużej mierze w zależności od osiąganych rezultatów, które są monitorowane i weryfikowane w okresie umowy. Cele i wymogi obejmujące kwestie środowiskowe i społeczne mogą być określane na przykład w zakresie zeroemisyjności, efektywności energetycznej, wykorzystania odnawialnych źródeł energii, łagodzenia negatywnych skutków społecznych czy dostępności świadczonych usług dla lokalnej społeczności. Dobrą praktyką jest określenie oczekiwanego rezultatu, nie zaś specyficznych wymogów technicznych, pozostawiając stronie prywatnej przestrzeń do innowacji.
Szansa w świadomym biznesie
Mając na uwadze rosnące wymagania w zakresie ESG ze strony sektora prywatnego, w tym inwestorów i banków, racjonalne uwzględnienie tych aspektów w procesie planowania przedsięwzięcia i docelowo w umowie z partnerem prywatnym może ułatwić jego realizację.
Sektor prywatny coraz wyraźniej dostrzega konieczność włączenia się w wysiłki przeciwdziałające zmianom klimatycznym oraz zaspokajające potrzeby społeczne, na przykład w obszarze edukacji i zdrowia. Przedsiębiorstwa rozwijają swoje strategie ESG, zmniejszają zużycie zasobów oraz współtworzą projekty z instytucjami edukacyjnymi w celu wykształcenia kadry odpowiadającej na ich potrzeby. Inwestorzy coraz częściej lokują swoje pieniądze, uwzględniając agendę ESG oraz ocenę ryzyka klimatycznego w procesie inwestycyjnym.
Pokazują to wyniki badania Global Private Equity Responsible Investment Survey 2021 przeprowadzonego przez PwC. 76 proc. inwestorów Venture Capital bierze pod uwagę aspekty ESG przy dokonywaniu inwestycji, a 54 proc. respondentów deklaruje podejmowanie działań w celu zrozumienia i ograniczania wpływu ryzyka klimatycznego na ich portfele inwestycyjne.
Dlaczego sektor prywatny decyduje się na podejmowanie powyższych działań? Przedsiębiorcy i inwestorzy coraz częściej zdają sobie sprawę, że kryzys klimatyczny, tak samo jak kryzysy społeczne, co uświadomiła nam pandemia, stanowią ryzyko dla prowadzonej przez nich działalności biznesowej. Nic więc dziwnego, że decydują się na wspieranie inicjatyw, które przyczyniają się do łagodzenia ryzyka klimatycznego i społecznego. Rosnąca świadomość przedsiębiorców w obszarze ESG tworzy sprzyjające warunki dla sektora publicznego do zachęcania i zaangażowania przedsiębiorców w realizację zadań i inwestycji gminy, które uwzględniają aspekty środowiskowe, społeczne i dobre praktyki zarządcze.
Impuls do zmian płynie również z sektora finansowego w związku z nowymi regulacjami dotyczącymi ESG wprowadzanymi przez Unię Europejską. Celem tych działań jest przekierowanie strumieni finansowania na zrównoważoną działalność i stworzenie nowych warunków pozyskiwania kapitału. Instytucje finansowe w coraz większym stopniu będą uwzględniać pozafinansowe szanse i ryzyka w swoim procesie inwestycyjnym i finansowym. Jedną z kluczowych regulacji w tym obszarze jest rozporządzenie SFDR (EU) 2019/2088, które obliguje inwestorów finansowych do publikacji m.in. informacji na temat przyjętej strategii dotyczącej ryzyka ESG przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych lub też wyjaśnienia, dlaczego czynniki ESG nie są uwzględniane.
Formuła PPP ma potencjał dla łączenia ambitnych celów środowiskowych i społecznych z inwestycjami publicznymi. Może nie tylko być odpowiedzią na wyzwania budżetowe gmin, ale też stanowić nową jakość inwestycji publicznych.
