Subskrybuj nas na Youtube
Organ prowadzący zadecydował, że w nowym roku szkolnym w jednym oddziale klas IV‒VIII liczba uczniów będzie wynosić 30. W konsekwencji tej decyzji nakazał dyrektorowi szkoły, by od września ograniczył liczbę oddziałów oraz połączył dotychczasowe mniejsze klasy w jedną. To z kolei wpłynie na ograniczenie liczby etatów i doprowadzi do zwolnień wśród nauczycieli. Czy organ prowadzący, w naszym przypadku gmina, może tak daleko mieszać się w organizację pracy szkoły i arkusz organizacyjny?
Najważniejszym przepisem, który daje organowi prowadzącemu [ramka 1] uprawnienie do podejmowania decyzji wpływających na organizację pracy szkoły, jest art. 10 prawa oświatowego. Zgodnie z nim organ prowadzący odpowiada za działalność szkoły lub placówki. Przy czym pojęcie odpowiedzialności jest sformułowane szeroko i nie sprowadza się wyłącznie do punktów wymienionych w tym przepisie. Ta odpowiedzialność jest też różna w poszczególnych obszarach działalności placówek oświatowych. Co ważne, organ prowadzący powinien wykazać się dbałością o zapewnienie warunków materialno-organizacyjnych w celu prowadzenia przez szkołę działalności statutowej. To z kolei daje mu odpowiednie uprawnienia nadzorcze. Natomiast w mniejszym stopniu organ prowadzący jest obarczony obowiązkami w sferze bezpośredniej realizacji zadań dydaktycznych, opiekuńczych lub wychowawczych, choć nie oznacza to, że w ogóle nie ma na nie wpływu.
Ramka 1
Ważne definicje
Organ prowadzący szkołę lub placówkę– zgodnie z art. 4 prawa oświatowego jest nim minister, jednostka samorządu terytorialnego (wójt, burmistrz, prezydent miasta, zarząd powiatu lub zarząd województwa) oraz w przypadku placówek niepublicznych – inne osoby prawne czy fizyczne.
Arkusz organizacyjny – najważniejszy dokument, na podstawie którego funkcjonuje szkoła. Opracowany jest przez dyrektora szkoły i zatwierdzony do 29 maja przez organ prowadzący.
Podział kompetencji
Do zadań organu prowadzącego należy w szczególności zapewnienie warunków działania szkoły. To w jego kompetencjach pozostają kwestie związane z ustaleniem liczby oddziałów czy ich liczebnością. Decyzje organu prowadzącego mają oczywiście, choć w sposób pośredni, wpływ na zatrudnienie w szkole. A także – o czym nie należy zapominać – na tworzenie arkusza organizacyjnego. [ramka 1]Zgodnie z par. 17 ust. 4 pkt 1 i 2 rozporządzenia ministra edukacji narodowej w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli arkusz organizacyjny opracowywany przez dyrektora szkoły, a zatwierdzany przez organ prowadzący, określa liczbę oddziałów poszczególnych klas oraz liczbę uczniów w poszczególnych oddziałach. Ustalanie oferty profili klas i rozszerzeń to z kolei kompetencje dyrektora szkoły. Oczywiście decyzja zależy w znacznym stopniu od tego, jakim zapleczem organizacyjnym, kadrowym i finansowym dysponuje szkoła.
Ilu uczniów
A co jeśli w szkole funkcjonują trzy oddziały klas VI (łącznie 60 uczniów)? Czy organ prowadzący może w ramach arkusza organizacyjnego na nowy rok szkolny utworzyć z tych oddziałów dwie klasy VI po ok. 30 uczniów? Tak, choć żaden przepis prawa oświatowego nie normuje procesu likwidacji jednego z oddziałów danej klasy oraz jego połączenia z innym oddziałem. Odbywa się to corocznie w momencie tworzenia i zatwierdzania arkusza organizacji szkoły na dany rok szkolny. W tym przypadku kompetencją organu prowadzącego jest określenie liczby oddziałów w szkole oraz dopuszczalnej liczby uczniów, to organ prowadzący bowiem, co już zostało powiedziane, odpowiada za działalność szkoły w zakresie bezpieczeństwa i warunków nauki.
WAŻNEŻaden przepis prawa oświatowego nie normuje procesu likwidacji jednego z oddziałów danej klasy oraz jego połączenia z innym oddziałem. Odbywa się to corocznie w momencie tworzenia i zatwierdzania arkusza organizacji szkoły na dany rok szkolny.
Ingerując w dotychczasową strukturę oddziałów, należy więc mieć na uwadze konieczność podejmowania niezbędnych działań w celu tworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz zapewnienia każdemu uczniowi bezpiecznych i higienicznych warunków niezbędnych do jego rozwoju oraz kształtowania relacji w grupie rówieśniczej.
Żaden akt prawny nie określa, ilu uczniów ma pobierać naukę w ogólnodostępnych oddziałach klas IV–VIII. Również tu decyzja jest pozostawiona w rękach organu prowadzącego szkołę. Corocznie, po uzyskaniu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny (kuratorium oświaty), organ prowadzący zatwierdza arkusz organizacji szkoły, w którym określa m.in. liczbę oddziałów poszczególnych klas oraz liczbę uczniów w poszczególnych oddziałach. Wyjątkiem od tej reguły są oddziały na poziomie klas I‒III szkoły podstawowej, w których liczba uczniów powinna wynosić nie więcej niż 25.
Określając liczebność poszczególnych oddziałów, w tym maksymalną liczbę uczniów, gmina powinna uwzględniać treść dwóch rozporządzeń ministra edukacji narodowej: w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół oraz w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli.
Łączenie w trakcie roku
Organ prowadzący sam w ramach swoich kompetencji nie likwiduje oddziałów ani ich nie łączy, są to bowiem kompetencje dyrektora szkoły. Zatwierdzając arkusz, podejmuje we wskazanym terminie decyzję w sprawie liczby oddziałów poszczególnych klas oraz liczby uczniów w poszczególnych klasach.
Co ważne, choć w trakcie roku szkolnego można dokonać zmian w arkuszu organizacji szkoły, nie należy to do kompetencji organu prowadzącego – może on tylko zatwierdzić lub nie wprowadzone zmiany. To dyrektor szkoły w trakcie roku szkolnego może połączyć oddziały i wprowadzić zmiany w arkuszu organizacji, jednak powinien wziąć pod uwagę związane z tym zmiany kadrowe. W takim przypadku obowiązują przepisy i terminy określone w Karcie nauczyciela.
Przypadek pierwszaków
Czy organ prowadzący może wyrazić zgodę na uruchomienie tylko jednego oddziału klasy I, mimo że dyrektor wystąpił z wnioskiem o dwie klasy I? Taka sytuacja jest oczywiście możliwa, organ prowadzący szkołę lub placówkę sprawuje bowiem nadzór nad jej działalnością w zakresie spraw finansowych i administracyjnych, z uwzględnieniem odrębnych przepisów. Może więc wydawać dyrektorom szkół i placówek zalecenia wynikające z przeprowadzonych czynności nadzorczych wraz z terminem ich realizacji.
Jakkolwiek wydawanie wytycznych, zarządzeń i dyspozycji dotyczących sporządzania arkusza bywa uznawane za nadmierną ingerencję w suwerenność szkoły, to jednak określenie liczby oddziałów klas I wpisuje się w kompetencje organu prowadzącego szkołę i ogóle założenie, że to gmina odpo-wiada za działalność szkoły i zapewnia środki finansowe na jej funkcjonowanie. Umożliwienie organowi prowadzącemu decydowania o liczbie klas I wydaje się uzasadnione.
Jednak z innej strony działanie polegające na uniemożliwieniu przyjęcia do szkoły uczniów, którzy ukończyli przedszkole, może być odczytane jako naruszenie zasady powszechności w dostępie do edukacji. Szkoła publiczna przeprowadza bowiem rekrutację uczniów z uwzględnieniem zasady powszechnej dostępności. Tym samym system edukacji stwarza możliwość przejścia ucznia z niższego szczebla edukacji na wyższy.
W tym miejscu warto także podkreślić, że organ prowadzący nie może ustalić liczby oddziałów klas I na poziomie „0”. Na ten temat wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi, który w wyroku z 4 lipca 2013 r. (sygn. akt III SA/Łd600/13) uznał, że ustalenie liczby oddziałów na tym poziomie w istocie stanowi, że do działającej szkoły w danym roku nie będzie przeprowadzany żaden nabór i w związku z tym nie zostanie utworzona żadna klasa I. Zatem liczba tworzonych w poszczególnych szkołach lub zespołach szkół oddziałów klas I nie może być mniejsza niż „1”.
Ruch kadrowy
Na zakończenie warto wspomnieć, że decyzję organu prowadzącego o liczbie oddziałów czy faktycznej liczbie dzieci w klasie mają wpływ na warunki kadrowe w danej placówce. W takiej sytuacji warto pamiętać, że co do zasady ruch kadrowy w oświacie ograniczony jest terminami wynikającymi z Karty nauczyciela.
Zgodnie z art. 20 ust. 1 Karty nauczyciela dyrektor szkoły w razie:
1) całkowitej likwidacji szkoły – rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy;
2) częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć – rozwiązuje stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny.
Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2 Karty nauczyciela.
Rozwiązanie stosunku pracy z powyższych przyczyn następuje z końcem roku szkolnego, po uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu (art. 20 ust. 3 Karty nauczyciela). Wypowiedzenie w takim wypadku powinno zostać co do zasady nauczycielom wręczone najpóźniej do 31 maja. Przy czym okres wypowiedzenia może być skrócony do jednego miesiąca, z tym że wówczas nauczycielowi przysługuje odszkodowanie za jego pozostałą część – w wysokości wynagrodzenia liczonego jak za okres urlopu wypoczynkowego. Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się nauczycielowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia (art. 20 ust. 5 Karty nauczyciela). W tej sprawie wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 6 września 2017 r. (sygn. akt I PK 259/16). [ramka 2] ©℗
Ramka 2
Bez rozbieżności przepisów
Sąd Najwyższy w wyroku z 6 września 2017 r. (sygn. I PK 259/16) stwierdził, że między art. 20 ust. 3 i art. 20 ust. 5 Karty nauczyciela nie zachodzi jakakolwiek kolizja. Nie można również przyjąć, że art. 20 ust. 3 stanowi normę nadrzędną w stosunku do art. 20 ust. 5 w tym znaczeniu, że skrócenie okresu wypowiedzenia na jego podstawie jest możliwe tylko i wyłącznie w przypadku dokonanego wcześniej wypowiedzenia spełniającego warunki określone w art. 20 ust. 3 (dokonanego najpóźniej 31 maja).
Skrócenie okresu wypowiedzenia powinno nastąpić w chwili składania przez pracodawcę oświadczenia o wypowiedzeniu. Punktem odniesienia jest zatem rozwiązanie nauczycielskiego stosunku pracy na koniec roku szkolnego (czyli na 31 sierpnia). Okres wypowiedzenia może ulec skróceniu wtedy, gdy do złożenia przez pracodawcę oświadczenia o wypowiedzeniu dochodzi – z różnych przyczyn – później niż 31 maja. Skrócenie okresu wypowiedzenia pozwala na rozwiązanie stosunku pracy nauczyciela na koniec roku szkolnego (31 sierpnia), tak aby nowy rok szkolny szkoła rozpoczynała z jednoznacznie ukształtowaną personalnie kadrą nauczycieli. Z łącznie odczytanych art. 20 ust. 3 i art. 20 ust. 5 Karty nauczyciela nie wynika zakaz dokonania wypowiedzenia po 31 maja, przy zastosowaniu skróconego okresu wypowiedzenia, tak aby rozwiązanie stosunku pracy nauczyciela przypadło na koniec roku szkolnego.
Artykuł 20 ust. 5 Karty nauczyciela, pozwalający na skrócenie okresu wypowiedzenia nawet do jednego miesiąca, nie narusza reguły, że rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 następuje z końcem roku szkolnego. Skoro okres wypowiedzenia może być skrócony, to wypowiedzenie nie musi zostać dokonane najpóźniej do 31 maja, gdyż wystarczy, że nauczyciel przed końcem roku szkolnego (31 sierpnia) będzie miał zapewniony dopuszczalny ustawą okres wypowiedzenia, w tym przypadku skrócony (nawet do jednego miesiąca).
Podstawa prawna
art. 4 i 10 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 619)
art. 20 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 4)
par. 17 ust. 4 pkt 1 i 2 rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. poz. 502)
rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. nr 61, poz. 624; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. nr 35, poz. 222)