Nowe ograniczenia w zadłużaniu się polskich samorządów powinny zachęcić je do poprawy kondycji finansowej i zwiększyć ich zdolność do finansowania nowych inwestycji - oceniła agencja ratingowa Fitch w raporcie „Ramy instytucjonalne polskich samorządów”.

Zdaniem agencji decentralizacja zadań znacząco wpływa na budżety samorządowe, które często nie posiadają wystarczająco wysokich środków na realizację nowych zadań przekazanych ze szczebla centralnego. W szczególności deficyt finansowy dotyczy zadań w sferze edukacji i pomocy społecznej w gminach oraz opieki zdrowotnej w województwach. Ponadto wyzwaniem dla samorządów są nowe wydatki związane z utrzymaniem niedawno ukończonych inwestycji.

W ocenie raportu nowe ograniczenia w zadłużaniu się samorządów, obowiązujące od tego roku, powinny zachęcić je do poprawy kondycji finansowej i zwiększyć ich zdolność do finansowania nowych inwestycji. Według nowych zasad samorządy na spłatę i obsługę długów w bieżącym roku budżetowym nie mogą wydać więcej niż wynosi średnia nadwyżka operacyjna z trzech ostatnich lat budżetowych plus dochody ze sprzedaży majątku.

Mocne i słabe strony

Ramy instytucjonalne polskich samorządów mają – według agencji Fitch – wiele mocnych stron. Jedną z nich jest jawność operacji finansowych samorządów (publikowanie w Internecie budżetów, sprawozdań i planów wieloletnich).

Za słabą stronę polskiego porządku samorządowego uznano ograniczoną elastyczność władz lokalnych w pozyskiwaniu własnych przychodów. Przychody z podatku dochodowego i wszelkie transfery rządowe są ściśle regulowane prawem. Podatek od nieruchomości pobierany przez władze lokalne także jest ograniczony przez stawki maksymalne, które zapisane są w ustawie i zależą od Sejmu. Te uwarunkowania powodują zależność polskich samorządów od decyzji rządowych i Sejmu. Raport zauważa, że słabe strony stosowania w samorządach metody kasowej są, z drugiej strony, łagodzone przez obowiązek traktowania zaległych zobowiązań finansowych jako długów i obowiązek ujawniania przez samorządy zobowiązań warunkowych. Metoda kasowa polega na prowadzeniu ewidencji dochodów i wydatków według terminów faktycznej zapłaty.

Fitch kwestionuje także polski mechanizm poziomego wyrównania dochodów, znany w Polsce szerzej jako „janosikowe”, który już przed ogłoszeniem raportu, Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z konstytucją. Mechanizm „janosikowego” destabilizuje – w ocenie agencji Fitch – finanse samorządów bogatszych i może prowadzić do ich zadłużenia w słabszym roku podatkowym, kiedy przychody takiego samorządu nie pozwalają pokryć kwoty na rzecz biedniejszych samorządów.

Raport „Ramy instytucjonalne polskich samorządów” opisuje ramy prawne, w których działają samorządy, w tym procedury realizacji budżetu i kontroli finansowej, źródła przychodów i strukturę wydatków, aktualne ramy budżetowe oraz zasady dotyczące zadłużania się samorządów. Agencja Fitch przygotowuje podobne analizy samorządów także w innych krajach.