Gminy odmawiają przyznania świadczenia wychowawczego na dziecko z polskim obywatelstwem, gdy występujący o wsparcie rodzic cudzoziemiec nie spełnia kryteriów do jego uzyskania.
Na ten problem zwraca uwagę Marek Michalak, rzecznik praw dziecka (RPD), w wystąpieniu skierowanym do Elżbiety Rafalskiej, minister rodziny, pracy i polityki społecznej. Jego zdaniem część osób jest niesłusznie pozbawianych 500 zł na dziecko oraz świadczeń rodzinnych. Chodzi o sytuacje, kiedy wniosku o pomoc finansową na potomka mającego polskie obywatelstwo nie może złożyć ten z jego rodziców, który jest Polakiem, bo np. zmarł, przebywa w więzieniu lub je porzucił. Wówczas o świadczenia ubiega się drugi z opiekunów, który jest cudzoziemcem. Jednak, gdy okazuje się, że nie posiada wymaganego dla obcokrajowca statusu prawnego, wymienionego w art. 1 ust. 2 ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1369 ze zm.), gmina odmawia przyznania pieniędzy na małoletniego.
RPD podkreśla, że przy ustalaniu prawa do 500 zł oraz świadczeń rodzinnych nie można poprzestawać na ocenie sytuacji prawnej samego rodzica, a więc sprawdzaniu tego, czy ma polskie obywatelstwo lub odpowiedni status pobytu, ale trzeba badać również to, czy dziecko spełnia te wymogi. Brak takiej weryfikacji może bowiem bezpodstawnie pozbawiać wiele rodzin należnego im wsparcia. W ocenie Marka Michalaka różnicowanie małoletnich polskich obywateli w dostępie do świadczeń narusza konstytucyjne zasady, m.in. równego traktowania i sprawiedliwości społecznej.
Jednocześnie rzecznik przypomina, że na potrzebę uregulowania przepisów w tym zakresie wskazywał już w swoim wcześniejszym wystąpieniu, wysłanym w grudniu 2017 r. Co więcej, przedstawił w nim propozycję zmian w ustawie o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, a także w ustawie o świadczeniach rodzinnych, która doprecyzowuje obecne przepisy i eliminuje wątpliwości, jakie samorządy mają z ich interpretowaniem. Jednak resort rodziny do tej pory nie ustosunkował się do postulowanego przez RPD rozwiązania.
Ponadto w swoich obydwu pismach rzecznik powołuje się na korzystną dla rodzin polsko-cudzoziemskich linię orzeczniczą sądów. O ile jeszcze w tym pierwszym ograniczała się ona do wyroków na poziomie wojewódzkich sądów administracyjnych, o tyle niedawno orzeczenie w tej sprawie wydał Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. akt I OSK 1164/16), który w pełni podzielił stanowisko reprezentowane przez RPD. W związku z tym Marek Michalak postanowił po raz drugi zwrócić się do ministerstwa o nowelizację przepisów.
