Jak wyglądają umowy śmieciowe w Europie

1 „Kontrakty zerowe” w Wielkiej Brytanii

Odpowiednikiem polskich umów śmieciowych są w Wielkiej Brytanii „kontrakty zerowe” („zero-hour contracts”). Według różnych danych na Wyspach taka forma zatrudnienia dotyczy od 5,5 mln do zaledwie 250 tys. osób.

Niektóre firmy zatrudniają przy tym w ten sposób większość pracowników - np. McDonald’s czy sieć sklepów Sports Direct, gdzie na śmieciówkach zatrudnionych jest 20 z 23 tys. pracowników. 100 tys. takich umów zostało zawartych w brytyjskiej służbie zdrowia. W oparciu o "kontrakty zerowe" pracowników zatrudniają również w Pałacu Buckingham czy Izbie Gmin.

Pracownicy zatrudnieni na podstawie „zerówek” nie mają niemal żadnych praw: muszą pozostawać w stałej gotowości, lecz pracodawca nie ma obowiązku zagwarantować im ani minimalnej, ani stałej liczby godzin pracy. Tego typu umowy nie zapewniają też płatnego urlopu czy okresu chorobowego.

2 „Nulurencontract" w Holandii

Rozwiązania podobne do brytyjskich posiada również Holandia – popularne są tam umowy czasowe „nulurencontract”, czyli kontrakty "na zero godzin", które nie gwarantują stałej liczby godzin pracy w tygodniu.

Zgodnie z przepisami, po trzecim takim kontrakcie pracodawca powinien podpisać z pracownikiem umowę na czas nieokreślony. Jednak firmy obchodzą ten przepis i wysyłają pracowników na trzy miesiące na bezrobocie, by po upływie tego okresu zatrudnić ich ponownie na umowę czasową.

W proceder ten wymierzone są nowe przepisy, które wejdą w życie w 2015 roku. Zgodnie z nimi, po trzech umowach terminowych czwarta będzie już musiała być zawarta na czas nieokreślony - jeżeli pracodawca się na to nie zdecyduje, będzie musiał rozstać się z pracownikiem na sześć miesięcy i dopiero po upływie tego okresu będzie mógł z nim podpisać kolejną terminową umowę. Kontrakty „na zero godzin” mają też zostać zakazane w służbie zdrowia.

3 Umowy śmieciowe w Portugalii

Według danych Eurostatu, trzecim krajem w UE - po Polsce i Hiszpanii - z największym odsetkiem osób zatrudnionych na podstawie umów cywilno-prawnych i na czas określony jest Portugalia. Problem najczęściej dotyczy osób młodych - w dystrykcie lizbońskim ponad połowa pracowników poniżej 30 roku życia nie ma stałej umowy o pracę.

Portugalskie prawo reguluje, kiedy można zawrzeć umowę na czas określony. Może być ona podpisana w następujących przypadkach: • czasowego zastępstwa za nieobecnego pracownika; • czasowego zwiększenia zapotrzebowania na pracowników (np. tymczasowe projekty, nowe przedsięwzięcia, nowa tymczasowa działalność); • pracy sezonowej, • z pracownikami podejmującymi pierwszą pracę, z długotrwale bezrobotnymi lub w szczególnych sytuacjach uregulowanych specjalistycznymi przepisami z dziedziny zatrudnienia; • zatrudnienia pracowników w budownictwie cywilnym, przy pracach publicznych, czynnościach montażowych i naprawczych.

Tego typu umowa – poza ściśle określonymi przypadkami - zawierana jest zwykle na 6 miesięcy. Maksymalny okres umowy na czas określony wynosi z kolei 6 lat – łącznie z przedłużeniami. Po tym czasie umowa staje się automatycznie umową na czas nieokreślony.

Pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze godzin mają zagwarantowane te same prawa i ochronę jak pracownicy zatrudnieni na cały etat. Ich wynagrodzenie nie może być niższe niż odpowiedni procent wynagrodzenia wypłacanego przy pełnym wymiarze czasu pracy.

4 Contartto a progetto we Włoszech

Tzw. contratto a progetto przypomina polską umowę zlecenie/o dzieło i jest bardzo powszechną formą umowy o pracę we Włoszech ze względu na niższe koszty zatrudnienia ponoszone przez pracodawcę, w porównaniu ze standardową umową o pracę.

W 2012 roku w życie weszła reforma (tzw. riforma Fornero), która zaostrzyła kryteria dotyczące umowy „o projekt”. Nowe przepisy odebrały pracodawcy możliwość wcześniejszego rozwiązania tego typu umowy bez powodu – przedtem wystarczyło wpisać do umowy, że obie strony mogą ją rozwiązać w każdym momencie, z odpowiednim wyprzedzeniem.

Nadal jednak można rozwiązać wcześniej umowę "o projekt". Może to zrobić pracodawca z powodu niezadowalających wyników osiąganych przez pracownika, przez co nie jest możliwe dokończenie projektu. Z kolei pracownik ma prawo rozwiązać wcześniej umowę ze względu na tzw. ważny powód (giusta causa) lub składając wypowiedzenie z odpowiednim wyprzedzeniem, jeśli zostało to przewidziane w podpisanej umowie.

Są jednak zawody, w których zawieranie umów „o projekt” jest zakazane. Chodzi między innymi o kierowców, barmanów, portierów czy fryzjerów.

5 Umowy śmieciowe w Szwecji

Także na północy kontynentu – w Szwecji – zwiększyła się w ostatnim czasie popularność umów na czas określony. Taką umowę można jednak zawrzeć tylko w określonych prawem przypadkach. Te przypadki to: • umowa na czas próbny (Provanstälning) – maksymalnie na 6 miesięcy; • umowa na czas określony (Visstidsanställning) – maksymalnie na 2 lata; • umowa na czas wykonania danej pracy (Projektanställning); • praca sezonowa (Säsongsarbete); • praca w zastępstwie (Vikariat); • praktyka lub/oraz praca w okresie wakacyjnym (Praktik och Feriearbete).

W Szwecji nie ma natomiast specyficznych zasad dotyczących zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin. Prawo nie przewiduje też maksymalnej liczby umów na czas określony, które zobowiązywałyby pracodawcę do zatrudnienia pracownika na stałe.

W Szwecji można również zawierać umowy w niepełnym wymiarze godzin, które podlegają takim samym warunkom prawnym, jak pozostałe umowy o pracę, a pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze godzin mają takie same prawa i obowiązki, jak pozostali pracownicy.

6 Umowy śmieciowe we Francji

W europejskiej średniej mieści się Francja, gdzie na podstawie umów czasowych pracuje około 15 procent osób.

We Francji umowa o pracę zawarta na czas określony (CDD - Contrat a Durée Déterminée) jest dopuszczalna jedynie w przypadkach wyraźnie wskazanych, takich jak: • praca sezonowa; • czasowe zwiększenie skali działalności u pracodawcy; • zastępstwo osoby przebywającej na urlopie macierzyńskim lub chorobowym; • tymczasowy charakter działalności w niektórych branżach (m.in. przeprowadzki, działalność artystyczna, sport uprawiany zawodowo).

Celem pracodawcy, zawierającego taka umowę z pracownikiem nie może być więc zatrudnienie go na stałe i to na pracodawcy ciąży obowiązek wykazania, że powody, dla których została ona zawarta, są uzasadnione.

Podobnie jak w Szwecji, co do zasady, umowa na czas określony nie może zostać rozwiązana przed upływem terminu na jaki została zawarta, z wyjątkiem: • ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków przez pracownika; • zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności niezależnych od woli stron; • na podstawie porozumienia stron; • z powodu niezdolności do wykonywania pracy.

7 Umowy śmieciowe w Polsce

Za umowy śmieciowe w Polsce uważa się powszechnie każdy stosunek pracy inny niż umowa o pracę na czas nieokreślony, czyli głównie umowy cywilnoprawne, jak umowy zlecenie czy o dzieło oraz samozatrudnienie - jeśli są zawierane w przypadku prac o charakterze ciągłym i na rzecz jednego pracodawcy. Czasami za tego typu umowę uznawane są również umowy o prace na czas określony, jeśli są długookresowe (na przykład na 10 lat).

W Polsce nagminnie zatrudnia się pracowników na umowach śmieciowych. W 2013 roku tygodnik „Rzeczpospolita” oszacował, że faktycznie na podstawie wymuszonych umów cywilnoprawnych lub na zasadach samozatrudnienia może pracować w Polsce 3,7 proc. zatrudnionych, czyli ok. 600 tys. osób (nie wliczono jednak do umów śmieciowych etatów na czas określony).