Pracodawcy w Polsce, dążąc do ograniczenia kosztów, rzadko proponują podwładnym umowę o pracę. Zazwyczaj zatrudniają ich na podstawie umowy zlecenia bądź umowy o dzieło, które wbrew powszechnym opiniom mogą być także korzystne dla niektórych grup pracowników.

Umowa zlecenia i umowa o dzieło nie są formalnie umowami o pracę, ale umowami o świadczenie usług i swoje umocowanie prawne mają w Kodeksie cywilnym.

Zobacz, jakie umowy regulują w Polsce stosunek pracy>>

Umowa zlecenia

Pierwsza z nich jest obecnie jedną z najpopularniejszych form zatrudnienia. Zawierając umowę zlecenia pracownik (zleceniobiorca) zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej na rzecz pracodawcy (zleceniodawcy). Rezultat nie jest przy tym elementem koniecznym - liczą się działania w celu jego osiągnięcia.

Przepisy nie określają jednoznacznie formy umowy zlecenia czy elementów, z jakich powinna się składać - nie musi więc zawierać czasu pracy czy miejsca jej wykonywania.

Jednocześnie pracownikowi nie przysługują przywileje, jakie mają zatrudnieni na etacie, takie jak prawo do urlopu, okresu wypowiedzenia czy gwarancja minimalnego wynagrodzenia.

Umowy tymczasowe pełne nieprawidłowości>>

Zleceniobiorca nie ma też prawa do ubezpieczeń emerytalnych, rentowych, wypadkowych ani zdrowotnych. Natomiast świadczenia wynikające z ubezpieczenia chorobowego przysługują mu tylko wtedy, gdy sam dodatkowo opłaci składki (wyjątkiem są studenci i uczniowie do 26. roku życia, którzy nie mogą być objęci dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym).

Wynagrodzenie zatrudniony na zlecenie otrzymuje po zakończeniu wykonania umówionych czynności. Co ciekawe, ten typ umowy może być także nieodpłatny.

Umowa zlecenia może zostać zerwana z dnia na dzień zarówno przez zleceniobiorcą, jak i zleceniodawcę.

Składki przy umowie zlecenia

Jeżeli ZUS potraktuje umowę zlecenia podobnie jak umowę o pracę, podlega ona obowiązkowym składkom. Tak więc w przypadku, gdy:

  • jest zawarta z pracodawcą - wszystkie składki są obowiązkowe;
  • jest jedynym źródłem dochodu i jest wykonywana poza zakładem pracy zleceniodawcy - wówczas obowiązkowo opłacane muszą być składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, natomiast ubezpieczenie chorobowe jest ubezpieczeniem dobrowolnym;
  • jest jedynym źródłem dochodu i jest wykonywana u zleceniobiorcy - należy obowiązkowo odprowadzać składki na ubezpieczenie ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz wypadkowe, natomiast ubezpieczenie chorobowe jest ubezpieczeniem dobrowolnym;
  • zleceniobiorca ma umowę o pracę z innym podmiotem, ale na kwotę niższą niż minimalne wynagrodzenie - obowiązkowo opłacane muszą być składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, natomiast ubezpieczenie chorobowe jest ubezpieczeniem dobrowolnym.

We każdej z tych sytuacji obowiązkowo opłacane muszą być składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz FP i FGŚP (obydwie z ograniczeniami).

W przypadku zleceniobiorców podejmujących się jednocześnie kilku zleceń, składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe są obowiązkowe tylko z tytułu jednej, wybranej dowolnie umowy-zlecenia, natomiast przy pozostałych - dobrowolne.

Od umowy zlecenia nie trzeba odprowadzać składek, gdy:

  • zleceniobiorca jest studentem (lub uczniem szkoły średniej) i nie ukończył 26 lat,
  • zleceniobiorca ma również umowę o pracę z innym podmiotem i pobiera wynagrodzenie wyższe niż minimalne (przy założeniu, że umowa o pracę i umowa zlecenie są dla niego jedynymi tytułami do ubezpieczeń) - podlega wtedy obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu, ale może podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu.

Do prac, które można uregulować umową zleceniem należą usługi outsourcingowe, na przykład obsługa informatyczna firmy, ochrona obiektu, księgowość czy usługi prawne.

Umowa o dzieło

Umowa o dzieło różni się od umowy zlecenia między innymi tym, że przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający - do zapłaty wynagrodzenia. Umowa musi więc w tym wypadku prowadzić do osiągnięcia konkretnego materialnego lub niematerialnego efektu, za który przyjmujący zamówienie otrzymuje zapłatę.

Istotą tego typu umowy jest brak podporządkowania pracodawcy - nie może mieć miejsca praca pod nadzorem i w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Wykonawca zwykle dostaje zaliczkę na zakup materiałów, bądź też są one dostarczane przez zleceniodawcę.

Podobnie jak w wypadku umowy zlecenia, nie mają w wypadku tej umowy zastosowania przepisy chroniące praw pracowników, takie jak prawo do dni wolnych czy ochrona wynagrodzenia. Co więcej, wykonujący nie ma prawa do świadczeń wynikających z ubezpieczeń, także chorobowego (nie może bowiem ubezpieczyć się dobrowolnie).

Umowa o dzieło bez ubezpieczenia wypadkowego>>

Umowy o dzieło co do zasady się nie wypowiada - można od niej odstąpić tylko w przypadku, gdy do dzieła potrzebne jest współdziałanie zamawiającego, a jest go brak pomimo wyznaczenia dodatkowego terminu.

Ten typ umowy jest wykorzystywany zazwyczaj przy zapotrzebowaniu na konkretne dzieła, na przykład sporządzenie projektu architektonicznego czy napisanie programu komputerowego.

Umowy tymczasowe pełne nieprawidłowości>>

W wyjątkowych przypadkach zarówno umowę o dzieło, jak i zlecenia może wykonywać nie zawierający umowę, ale osoba trzecia.

Ponadto w razie wyrządzenia szkody pracodawcy czy osobie trzeciej, zatrudniony na podstawie którejkolwiek z umów odpowiada całym swoim majątkiem w pełnej wysokości, bez ograniczeń.