Czy pracownik służby bhp może nakładać kary za nieprzestrzeganie przepisów na terenie danego zakładu przez osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. w ramach umowy-zlecenia)?
Przepisy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy nie pozwalają pracownikowi służby bhp nakładać kar za nieprzestrzeganie przepisów na osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy. Takiej możliwości nie przewidują zresztą również wobec pracowników. Karanie jest bowiem wyłączną domeną pracodawcy. Nie ma jednak przeciwwskazań, aby pracownikowi służby bhp nadać stosowne uprawnienia poprzez odpowiednie zapisy w umowach cywilnoprawnych zawartych ze zleceniobiorcami.
Umowa-zlecenie jest uregulowana w księdze trzeciej kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Z uwagi na to, że do umowy tej nie ma zastosowania kodeks pracy (dalej: k.p.), osoba wykonująca zlecenie co do zasady nie korzysta z ochrony prawnej, jaka przysługuje pracownikom, a ma tylko takie prawa, jakie wynikają z samej treści kontraktu. Należy jednak pamiętać, że również w stosunku do zleceniobiorców pracodawca (zleceniodawca) jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art. 304 par. 1 k.p.). Ponadto zgodnie z art. 304 par. 3 k.p. obowiązki w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy mają odpowiednie zastosowanie do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, którzy organizują pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy oraz prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.
Przepisy bhp nie rozstrzygają, w jaki sposób obowiązki w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy powinny być realizowane. Niewątpliwie jednak pracodawca (lub inny podmiot organizujący pracę) może wymagać poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną, jeżeli z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy oraz występujące przy niej zagrożenia wskazane jest, aby nawet do doraźnego jej wykonywania lub przebywania w danych warunkach pracy były dopuszczane wyłącznie osoby mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolenie w zakresie bhp. To samo może dotyczyć zapewnienia takiej osobie szkoleń z zakresu bhp, odpowiednich (bezpiecznych) narzędzi pracy, środków ochrony indywidualnej czy zbiorowej itp. Omawiane kwestie warto od razu uregulować w zawartej ze zleceniobiorcą umowie.
Jeśli chodzi o kary porządkowe, to w przypadku pracowników pracodawca może stosować jedynie te określone w art. 108 k.p. (upomnienie, naganę oraz kary pieniężne o ściśle określonych ograniczeniach). Do osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych przepisy te nie mają zastosowania.
Z uwagi na to, że do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych zastosowanie będą miały przede wszystkim przepisy kodeksu cywilnego oraz postanowienia zawartej umowy, warto właśnie w tej ostatniej umieścić szczegółowe zapisy określające dopuszczalność nakładania kar za nieprzestrzeganie przepisów bhp, w tym również zasady ich stosowania. Dopiero na tej podstawie pracownik służby bhp będzie mógł wyciągać stosowne konsekwencje wobec osób niebędących pracownikami, a naruszających przepisy.
Należy przy tym przypomnieć, że zgodnie z obowiązującymi przepisami pracownik służby bhp może m.in.:
● wystąpić do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bhp,
● niezwłocznie wstrzymać pracę maszyny lub innego urządzenia w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,
● niezwłocznie odsunąć od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób,
● występować do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w razie stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.
Powyższe uprawnienia można, a nawet należy stosować analogicznie do osób świadczących pracę na innej podstawie niż umowa o pracę.
Podstawa prawna
Art. 734–751 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.).
Art. 207 par. 2, art. 211, art. 304 par. 1, art. 3041 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
Par. 3 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 109, poz. 704 ze zm.).
