Subskrybuj nas na Youtube
Praca w te dni i w takiej porze może odbywać się bowiem wyłącznie jeśli wymagają tego potrzeby urzędu i tylko w wyjątkowych przypadkach. Problem jednak w tym, że przepisy nie precyzują, co to oznacza.
Czas pracy członków korpusu służby cywilnej nie jest określony przepisami kodeksu pracy, a całościową regulację w tym zakresie zawiera ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1111 ze zm.). Zaznaczyć jednak należy, że nie jest ona kompleksowa – m.in. ustawa nie definiuje, czym jest praca w godzinach nadliczbowych ani nie określa limitu czasu pracy wykonywanej ponad standardowe normy.
Podstawową zasadą, wynikającą z art. 97 ust. 1 ustawy, jest, że czas pracy osoby należącej do służby cywilnej nie może przekraczać ośmiu godzin na dobę i średnio 40 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie dłuższym niż 8 tygodni. Ponadto gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy i jej organizacją, w urzędach mogą być stosowane rozkłady czasu pracy, w których dopuszczalne jest przedłużenie wykonywania obowiązków do 12 godzin na dobę. W rozkładach tych czas pracy nie może jednak przekraczać średnio 40 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 12 tygodni.
Wbrew obiegowej opinii członek korpusu służby cywilnej może pracować także w godzinach nadliczbowych, a także w nocy (tj. w wyznaczonych 8 godzinach między godziną 21.00 a 7.00) oraz w niedziele i święta. Pracę w takiej porze i dniach ograniczają jednak przepisy, wskazując, że może się ona odbywać tylko na polecenie przełożonego i wyłącznie wtedy, gdy wymagają tego potrzeby urzędu. Jeśli chodzi zaś o wykonywanie zadań w nocy oraz w niedziele i święta, może to nastąpić tylko w wyjątkowych przypadkach. Problem w tym, że określenia „potrzeby urzędu” oraz „wyjątkowe przypadki” są niedookreślone, a przez to w praktyce mogą się pojawić problemy z ustaleniem, kiedy praca w nadgodzinach, w nocy, niedziele i święta rzeczywiści może być zlecona.
Odpowiedzi nie udziela niestety sama ustawa, która w żaden sposób nie przybliża właściwego rozumienia tych pojęć. Mimo ich ogólnego charakteru pracy w nadgodzinach nie można jednak uzasadnić każdą potrzebą urzędu. Niedopuszczalna jest bowiem sytuacja, w której praca w godzinach nadliczbowych, a także ta wykonywana w nocy, w niedzielę lub święto, miałaby charakter stały. W nauce prawa wskazuje się, że klauzula wyjątkowych przypadków odnosi się do potrzeb urzędu, mających szczególnie istotny charakter, a więc takich, których niezaspokojenie mogłoby prowadzić do zakłóceń w realizacji podstawowych zadań urzędu. Chodzi o potrzeby wyjątkowe, specjalne, z reguły niespodziewane, choć mogą wystąpić też takie, które są możliwe do przewidzenia.
Pewne jest natomiast, że jeżeli urzędnik otrzyma polecenie przełożonego uzasadnione potrzebami urzędu, ma on obowiązek wykonywania swoich zadań w czasie przez niego wskazanym. Z drugiej jednak strony art. 97 ust. 5 ustawy nie wskazuje, w jakiej formie powinno być ono wydane. Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że polecenie takie może być zakomunikowane w każdy sposób – pisemnie lub ustnie, a także w sposób dorozumiany (tak m.in. w wyroku z 14 maja 1998 r., sygn. akt I PKN 122/98).
Co ważne, przepisy o służbie cywilnej określają nieco inne zasady rekompensaty czasu przepracowanego w godzinach nadliczbowych, a także w porze nocnej, niedzielę i święto niż te zawarte w kodeksie pracy (k.p.). Przewidują one mianowicie, że za wykonywanie obowiązków w nadgodzinach pracownikowi służby cywilnej przysługuje czas wolny w tym samym wymiarze (pod warunkiem że nastąpiło to na polecenie przełożonego). Taka sama rekompensata należy się urzędnikowi służby cywilnej za pracę w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej – niestety oznacza to także, że rekompensata nie przysługuje za nadgodziny przepracowane w ciągu dnia. Ponadto, jeśli pracuje on w niedzielę, ma prawo do dnia wolnego od pracy w najbliższym tygodniu, a za pracę w święto przysługuje mu inny dzień wolny. W razie odbierania czasu (dnia) wolnego na wniosek członka korpusu służby cywilnej może on być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.
W zakresie rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych do służby cywilnej nie stosuje się przepisów k.p. Oznacza to także, że zatrudnionym w służbie cywilnej nie mogą być przyznane dodatki finansowe za pracę w nadgodzinach. Przepisy k.p. pozostają jednak aktualne, jeśli chodzi o wymiar odpoczynku dobowego i tygodniowego, który powinien wynosić odpowiednio 11 i 35 godzin.
Przepis ustawy o służbie cywilnej, mówiący o możliwości powierzenia pracy w godzinach nadliczbowych, a także w nocy, w niedzielę i święta, nie będzie miał zastosowania do kobiet w ciąży. Praca w nadgodzinach, w nocy i w dniach świątecznych nie może być zlecona również członkom korpusu sprawującym pieczę nad osobami wymagającymi stałej opieki lub opiekującymi się dziećmi do lat 8, bez ich zgody. Jednak warunkiem zastosowania się do tych regulacji przez pracodawcę jest jego wiedza w tym zakresie – pracownik nie może zarzucać mu ich naruszenia, jeśli nie poinformował go o swojej szczególnej sytuacji.
Podstawa prawna
Art. 97 ust. 1, 2, 6–10 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1111 ze zm.). Komentarz do ustawy pod red. Michała Graczyka, Warszawa 2014; K. Rączka: Czas pracy w służbie cywilnej, PiZS 2013.12.24, Lex nr 188524/4.
