Osoba, która po raz pierwszy wkracza na rynek pracy powinna mieć świadomość zarówno swoich praw, jak i obowiązków związanych z nawiązaniem stosunku pracy. Oto krótki poradnik o najważniejszych zagadnieniach, czyli między innymi o tym, jaką umowę warto podpisać i jakie dokumenty należy dostarczyć pracodawcy.

Zanim dana osoba podpisze swoją pierwszą umowę o pracę jest kandydatem, który musi przejść przez postępowanie kwalifikacyjne w firmie.

O co może zapytać przyszły pracodawca

Zakres tematów, jakie pracodawca może poruszyć podczas rozmowy kwalifikacyjnej, wyraźnie regulują przepisy Kodeksu pracy. Chodzi głównie o informacje niezbędne pracodawcy do rozstrzygnięcia, czy dana osoba będzie przydatna w firmie. W CV lub innych dokumentach aplikacyjnych kandydat może być więc poproszony o podanie danych identyfikacyjnych, kontaktowych oraz tych związanych z doświadczeniem zawodowym, a dokładnie musi zazwyczaj wymienić:

  • imię i nazwisko;
  • imiona rodziców;
  • datę urodzenia;
  • miejsce zamieszkania (adres do korespondencji), także numer telefonu czy adres e-mail;
  • wykształcenie i przebieg dotychczasowego zatrudnienia - umiejętności i doświadczenie zawodowe (ukończone szkoły oraz studia, przebyte szkolenia oraz kursy, poprzedni pracodawcy, zajmowane stanowiska oraz obowiązki zawodowe).

Dokładną listę dokumentów, jakich pracodawca może wymagać od starającego się o pracę, reguluje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej.Spis znajdziesz tutaj>>

O co nie może zapytać przyszły pracodawca

Pracodawca nie ma przy tym prawa żądać od kandydata innych informacji, chyba że stanowią tak odrębne przepisy. Jeśli więc kwestia zatrudnienia przedstawiciela danej grupy zawodowej jest uzależniona od przedłożenia wymaganych zaświadczeń, certyfikatów, dyplomów lub innych dokumentów, pracodawca ma prawo zażądać ich od potencjalnego pracownika.

Rekrutując pracownika pracodawca powinien natomiast zawsze na względzie poszanowanie jego godności i dóbr osobistych oraz równoprawność i zakaz dyskryminacji. Z tego względu rekrutującemu nie wolno nigdy:

  • zadawać pytań dotyczących życia prywatnego kandydata - informacji o stanie cywilnym kandydata, posiadanym lub planowanym potomstwie;
  • zadawać pytań dotyczących danych wrażliwych - między innymi o pochodzenie rasowe, etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne, filozoficzne, przynależność wyznaniowa, partyjna lub związkową, stan zdrowia, nałogi, orzeczenia sądowe;
  • pozyskiwać opinii wśród byłych pracodawców aplikującego, bez jego pisemnej zgody;
  • zadawać pytań nieetycznych i dopuszczać się naruszenia prawnie chronionych dóbr osobistych.

Ponadto przepisy prawa pracy nie dają pracodawcy podstaw do żądania od kandydata na pracownika zaświadczenia o niekaralności, poza przypadkami, gdy taki wymóg wynika wprost z ustawy. Kiedy dokładnie pracodawca może żądać zaświadczenia o niekaralności, dowiesz się tutaj>>

Jaką podpisać umowę

Kolejnym etapem jest podpisanie umowy. Początkowo może mieć formę ustną, jednak co do zasady powinna zostać zawarta na piśmie, tak więc pracodawca powinien najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika potwierdzić mu na piśmie ustalenia dotyczące stron umowy, jej rodzaju oraz warunków.

Czy umowa o pracę w formie ustnej jest ważna>>

Dla zawarcia umowy kluczowe jest przede wszystkim wskazanie pracownika i pracodawcy w taki sposób, który umożliwia rozpoznanie konkretnych stron umowy. Ponadto dokument może zostać uznany za nieważny, jeżeli nie zostanie podany:

  • rodzaj umowy i wykonywanej pracy,
  • miejsce wykonywanej pracy,
  • wymiar czasu pracy,
  • termin rozpoczęcia oraz wynagrodzenie ze wskazaniem składników wynagrodzenia.

Dokładnie co powinna zawierać umowa o pracę przeczytasz tutaj>>

Rodzaj umowy zależy od ustaleń pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Polskie prawo do umów o pracę zalicza: umowę o pracę na czas nieokreślony i określony, umowę na okres próbny, umowę na czas wykonania określonej pracy oraz umowę na zastępstwo.

Wzajemny stosunek pomiędzy pracodawcą a pracownikiem mogą także regulować umowa zlecenia i umowa o dzieło, które nie są formalnie umowami o pracę, ale umowami o świadczenie usług.

Wszystkie informacje o tych rodzajach umów znajdziesz tutaj>>

Wynagrodzenie

Wynagrodzenie musi być wypłacane przynajmniej raz w miesiącu w ustalonym z góry terminie. Sposób i miejsce wypłaty wynagrodzenia powinien być podany w regulaminie pracy, a jeśli w danej firmie on nie obowiązuje - w formie pisemnej przy podpisaniu umowy.

Przepisy prawa pracy określają, ile powinno wynosić minimalne wynagrodzenie za pracę - w 2014 roku jest to 1680 złotych. Pracownik rozpoczynający pierwszy rok swojej pracy może zarabiać poniżej podanej kwoty. Jego pensja nie może być jednak niższa niż 80 proc. minimalnego wynagrodzenia.

Czas pracy

W Polsce obowiązuje zasadniczo 40-godzinny tydzień pracy, czas pracy w ciągu jednego dnia wynosi więc osiem godzin, pozostałe to godziny nadliczbowe.

Za pracę w nadliczbowych godzinach pracownikowi należy się dodatkowe wynagrodzenie lub też wyrównanie w postaci nadprogramowego czasu wolnego. Dodatek pieniężny do wynagrodzenia wynosi 50 proc., jeśli nadgodziny miały miejsce w normalnym dniu pracy. W sytuacji, gdy jest to dzień wolny oraz noce pracownik otrzyma 100 proc. dodatku.

Okres rozliczeniowy czasu pracy został rok temu wydłużony z 4 do 12 miesięcy, wprowadzono też tzw. ruchomy czas pracy - więcej o tym przeczytasz tutaj>>

Pracownik ma również prawo do nieprzerwanego 11-godzinnego odpoczynku w ciągu doby i 35-godzinnego w ciągu tygodnia.

O tym, ile urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikom dowiesz się tutaj>>

Badanie lekarskie

Ponadto pracodawca nie może dopuścić do pracy osoby bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku pracy. Dlatego, zanim przystąpi ona do pracy, musi poddać się wstępnym badaniom lekarskim i dostarczyć pracodawcy odpowiednie zaświadczenie stwierdzające, że może wykonywać dane zajęcie.

Obecnie z obowiązku tego zwolnione są osoby, które w ciągu 30 dni od rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę podjęły zatrudnienie u dotychczasowego pracodawcy na tym samym stanowisku, ewentualnie o zbliżonym (w podobnych warunkach).

Rząd próbuje jednak znowelizować te przepisy i rozszerzyć liczbę zwolnionych z badań o osoby, które są zatrudniane przez innego przedsiębiorcę (w ciągu maksymalnie 30 dni od rozwiązania poprzedniej umowy), o ile przedstawią one aktualne orzeczenie lekarskie uzyskane na podstawie skierowania wydanego przez poprzednią firmę. Dokument musi potwierdzać brak przeciwwskazań do pracy w warunkach panujących w nowym środowisku pracy. Zwolnienie z badań nie obejmie osób wykonujących szczególnie niebezpieczne prace, czyli stwarzających duże zagrożenia wypadkami lub chorobami zawodowymi. Więcej o tym przeczytasz tutaj>>

Szkolenie bhp

Nowo zatrudniony pracownik, zanim zostanie dopuszczony do pracy, musi również przejść odpowiednie szkolenie BHP, dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy, mające na celu przekazanie mu informacji i instrukcji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy.

Szkolenie bhp także przy zleceniach>>

Wstępne szkolenie BHP obejmuje między innymi instruktaż ogólny oraz instruktaż stanowiskowy. Odbycie przez pracownika instruktażu powinno być potwierdzone przez niego na piśmie oraz odnotowane w jego aktach osobowych.