Pan Franciszek jest funkcjonariuszem Służby Więziennej. – Co roku musimy składać oświadczenie majątkowe. Od niedawna żąda się od nas dodatkowo także wykazu dochodów małżonka. Mam jednak wątpliwości, czy faktycznie musimy podawać takie dane – pyta nasz czytelnik.
Wątpliwości pana Franciszka są uzasadnione. Dyrektor generalny Służby Więziennej nie ma prawa żądać od funkcjonariuszy informacji o dochodach osiąganych przez współmałżonka. Funkcjonariusze są zobowiązani do składania oświadczenia, w którym wskazują swój stan majątkowy – czyli majątek osobisty oraz stanowiący małżeńską wspólność majątkową. Oświadczenie powinno zawierać informację o posiadanych zasobach pieniężnych, a także nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego. Nie ma jednak nałożonego obowiązku informowania oddzielnie o dochodach współmałżonka, więc przełożony nie może wymagać podania takich danych.
W ustawie o Służbie Więziennej jest jednak zapis, który nakłada na pracowników, ze względu na pełnioną funkcję, obowiązek informowania przełożonego o podjęciu przez małżonka (albo osoby pozostającej we wspólnym gospodarstwie domowym) zatrudnienia w firmach świadczących usługi detektywistyczne lub z zakresu ochrony osób lub mienia. Mowa tu nie tylko o podjęciu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, ale każdej formie czynności zarobkowych. Ponadto funkcjonariusz musi zgłosić przełożonemu o objęciu przez niego (bądź przez współmałżonka) akcji i udziałów w firmach świadczących takie usługi. Powinien to zrobić w terminie do 14 dni od momentu uzyskania informacji o zaistnieniu takiego zdarzenia. Jednak nawet w takiej sytuacji przełożony nie ma prawa żądać danych o dochodach współmałżonka.
Ustawa wskazuje również, że funkcjonariusz zobowiązany jest złożyć informację o nabyciu przez niego lub współmałżonka mienia od Skarbu Państwa, innej państwowej osoby prawnej lub jednostki samorządu terytorialnego, które podlegało zbyciu w drodze przetargu, w ciągu 12 miesięcy przed dniem złożenia oświadczenia majątkowego.
Zasadniczo sfera życia rodzinnego i osobistego pozostaje poza zasięgiem pracodawcy. Jest jednak wyjątek. Przy ustalaniu świadczeń z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych pracodawca ma prawo uzyskać dane o dochodach osiąganych przez współmałżonka. W niektórych sytuacjach oprócz informacji o wysokości zarobków może również żądać dokumentów potwierdzających wskazane dochody, pod warunkiem że zostanie to określone w regulaminie funduszu.
Jeśli więc pracownik ubiega się o świadczenia z ZFŚS, może oczekiwać, że pracodawca zażąda od niego podania takich danych. Może to zrobić, bowiem jest to mu niezbędne przy ustalaniu prawa do uzyskania świadczenia. Jakie konkretnie będą to dane, zależy od regulaminu funduszu wydanego w uzgodnieniu z organizacją związkową bądź przedstawicielem pracowników. Regulamin powinien ponadto zawierać informację o dokumentach, które należy złożyć przy staraniu się o świadczenie. Przychody mogą być dokumentowane samym oświadczeniem pracownika, zaświadczeniem o dochodach współmałżonka, niekiedy pracodawca wymaga przedstawienia formularzy PIT za lata ubiegłe. Pracownik, który odmówi dostarczenia wymaganych danych, musi liczyć się z tym, że świadczenia nie otrzyma.
Uwaga: pracodawca ma prawo do gromadzenia danych o dochodach, jeśli spełni przynajmniej jeden z warunków wymienionych w ustawie o ochronie danych osobowych. Zgodnie z nimi jest to możliwe, jeśli dane są potrzebne do spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa. W tym przypadku przepisem tym jest ustawa o funduszu i jego regulamin.
Wszelkie informacje zawarte w oświadczeniu o stanie majątkowym stanowią tajemnicę prawnie chronioną. Mogą zostać ujawnione wyłącznie w sytuacji, gdy sam zainteresowany wyraził na to pisemną zgodę.
Podstawa prawna
Art. 161–162 ustawy z 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz.U. z 2010r. nr 79, poz. 523 ze zm.)
Art. 8 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.)
Art. 23 ust. 1, art. 27 ust. 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2002 r. nr 101, poz. 926 ze zm.).
OPINIA EKSPERTA
Łukasz Barszcz Adwokat, Kancelaria Adwokacka Łukasz Barszcz
Podstawę składania oświadczeń majątkowych przez funkcjonariuszy Służby Więziennej stanowi art. 161 ustawy o Służbie Więziennej. Przepis ten odsyła również do ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Analiza powyższych przepisów wskazuje jednoznacznie, iż nie ma podstawy prawnej do żądania od funkcjonariuszy Służby Więziennej ujawniania wynagrodzenia współmałżonka. Wynika to zarówno z brzmienia tych przepisów, jak i z aktów wykonawczych określających wzór formularza o stanie majątkowym.
Należy wskazać, iż w tej sprawie wypowiedziało się również Biuro Analiz Sejmowych opinią z 21 marca 2013 r., znak BAS-WAL-300/13. Opinia ta wskazuje, iż „żądanie ujawnienia w oświadczeniu o stanie majątkowym dochodów uzyskiwanych przez małżonka funkcjonariusza jest niezgodne z art. 161 ustawy o Służbie Więziennej”.
Nadmienić należy, iż osoby zobowiązane do składania oświadczeń o stanie majątku zostały wskazane w art. 1 oraz w art. 2 pkt 1-5 i 7-11 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne z 21 sierpnia 1997 r. oraz w innych ustawach, w tym w ustawie o Służbie Więziennej.