W czasie kontroli inspektorzy monitorują m.in., czy zatrudnienie na umowę-zlecenie nie spełnia warunków charakterystycznych dla umów o pracę oraz czy inne osoby wykonujące takie same obowiązki pracują na etatach
W 2011 roku dzięki interwencjom Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) firmy zawarły pisemne umowy o pracę z ponad 10 tys. zatrudnionych. Kontrole ujawniają przypadki pracy bez żadnej umowy lub na podstawie umów cywilnoprawnych, mimo że zatrudniona osoba wykonuje swoje obowiązki w warunkach charakterystycznych do stosunku pracy.
Przepisy ułatwiają zatrudnianie bez umów albo na umowy śmieciowe
Przepisy ułatwiają zatrudnianie bez umów albo na umowy śmieciowe

Zobacz również
Choć inspektorzy nie mogą nakazać pracodawcy zamiany umowy-zlecenia na umowę stałą, to jednak firmy pod presją nadzoru coraz częściej decydują się na takie działanie. Najbardziej efektywne jest kierowanie do pracodawców wystąpień wnoszących o zastąpienie kontraktów cywilnoprawnych umowami o pracę oraz o zawarcie ich w formie pisemnej.
Nie dzieje się tak jednak w każdym przypadku, gdy pracodawca zatrudnia na umowę-zlecenie czy umowę o dzieło. Inspektorzy, podejmując interwencję w tym zakresie, kierują się m.in. tym, na jakiej podstawie są zatrudnione inne osoby w firmie.

Kodeksowe warunki

W pierwszym rzędzie sprawdzane jest to, czy dane osoby zatrudnione na podstawie kontraktów cywilnoprawnych nie wykonują swoich obowiązków w warunkach, w których powinny być zawarte umowy o pracę. Zgodnie z art. 22 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do świadczenia pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Wykonywanie obowiązków w tak określonych warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.
Przekonał się o tym właściciel czterech sklepów spożywczo-przemysłowych z woj. pomorskiego. Kontrola Okręgowego Inspektoratu Pracy (OIP) w Gdańsku wykazała, że zatrudniał on czterech sprzedawców na podstawie umów o pracę, a pięciu – na podstawie umów-zleceń. Wszystkie zatrudniane osoby, tj. zarówno pracownicy, jak i zleceniobiorcy, osobiście wykonywali pracę podporządkowaną przedsiębiorcy, tego samego rodzaju (sprzedawca), w taki sam sposób i w tych samych miejscach (sklepach). Praca była wykonywana w określonych przez pracodawcę dniach i godzinach. Za wykonywane obowiązki otrzymywali comiesięcznie wynagrodzenie. W związku z tym inspektor pracy skierował do Sądu Pracy w Słupsku powództwo o ustalenie stosunku pracy na rzecz pięciu zleceniobiorców. Ostatecznie pozew został wycofany, bo pracodawca sam zdecydował o podpisaniu umów na czas określony z zatrudnionymi dotychczas na umowie-zleceniu.

Porównanie kontraktów

Ważne jest też to, czy zleceniobiorcy nie wykonują tych samych zadań, co pracownicy. W przypadku agencji ochrony, zatrudniającej 17 osób na podstawie umów o pracę na stanowisku pracownika ochrony oraz 26 osób na podstawie umów-zleceń (w kontraktach tych określono pracę jako pomoc w dozorowaniu, pilnowaniu mienia). Inspektor pracy z OIP w Poznaniu – Oddział w Koninie uznał, że wykonywana praca nosi wszelkie cechy stosunku pracy. Firma – realizując polecenia inspektora pracy – w czasie trwania kontroli zatrudniła od 1 sierpnia 2012 r. 19 osób dotychczas wykonujących pracę na podstawie umów-zleceń. Pozostałych siedem nie wyraziło zgody na zmianę umowy i nadal świadczy pracę na podstawie umów-zleceń.

Ważne obowiązki

Nie zawsze też charakter wykonywanych zadań umożliwia stosowanie umów cywilnoprawnych. Wydaje się np., że na podstawie umów o dzieło można zatrudniać stolarzy do produkcji mebli. Firma z woj. świętokrzyskiego zatrudniała dwóch takich specjalistów właśnie na podstawie wspomnianych wcześniej kontraktów. Jak ustalił inspektor z OIP w Kielcach, osoby te wykonywały powierzone im czynności pod nadzorem pracodawcy we wskazanym przez niego miejscu i czasie oraz świadczyły pracę osobiście i otrzymywały za to wynagrodzenie. Ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej spoczywało na przedsiębiorcy. W związku z tym inspektor wniósł w imieniu stolarzy pozew do sądu o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Sąd Rejonowy w Kielcach rozstrzygnął spór między przedsiębiorcą a skarżącymi na korzyść tych ostatnich.